Η βαρύτητα της δυστοπικής εμπειρίας και οι αριστεροί «υπνοβάτες»

Λίγους μήνες μετά τις τελευταίες εκλογές και μοιάζει σαν οι θερινές διακοπές να έχουν αλλοιώσει τις αναμνήσεις όσων συνέβησαν «πριν από τις διακοπές», σα να ζούμε ήδη σε μια διαφορετική εποχή της οποίας τα χαρακτηριστικά αναζητούμε να προσδιορίσουμε. Η πάλι, σαν οι εκλογές αυτές να μην όρισαν ένα “πριν” κι ένα “μετά”. Οι επαχθείς καύσωνες και οι φονικές πυρκαγιές που έχουν αλώσει τη χώρα δημιουργούν άλλα επείγοντα που μας έχουν απομακρύνει από τις μετεκλογικές σκέψεις.

Εντούτοις, όλα όσα έχουμε ζήσει από τον Μάιο, που μπορούμε να τα ανακαλέσουμε στη μνήμη μας σαν πρωτοσέλιδα, αλλά και όσα προηγήθηκαν των πρόσφατων εκλογικών αναμετρήσεων είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας και ερμηνεύονται ως μέρη του ίδιου ιστορικού συνεχούς. Και τον Αύγουστο ούτε επιβραδύνονται τα γεγονότα, κατά την κοινότοπη αντίληψη, ούτε παγώνει ο πολιτικός χρόνος και η “παραγωγή” ιστορίας.

Πολλά εξ όσων συμβαίνουν εξάλλου παραπέμπουν ευθέως στο αποτέλεσμα των εκλογών: απουσία ουσιαστικής αντιπολίτευσης και κατακερματισμός του αριστερού κριτικού λόγου, ακροδεξιά αντιπολίτευση και αντιδράσεις για τις ψηφιακές ταυτότητες. Δεν είναι άραγε οι συνωμοσιολογικές αντιλήψεις που συναντάμε στις ουρές έξω από τα αστυνομικά τμήματα που ώθησαν ένα περίπου 10% των ψηφοφόρων στην Ελληνική Λύση και τη Νίκη; Δεν είναι η έλλειψη πειστικής κυβερνητικής πρότασης από τον ΣΥΡΙΖΑ πριν τις εκλογές που φαίνεται στις αποσπασματικές αντιδράσεις για την τεράστια οικολογική καταστροφή;

Το αποτέλεσμα των εκλογών του 2023 θεωρήθηκε σχεδόν ομόφωνα έκπληξη και ανατροπή. Η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν αναμενόμενη ούτε από τους αντιπάλους. Η κυβερνώσα Νέα Δημοκρατία όχι μόνο εμφανίστηκε να αντέχει παρά τις σφοδρές αντιδράσεις για πολλές πολιτικές της αλλά έλαβε ποσοστό υψηλότερο από τις προηγούμενες εκλογές. Πολλοί μίλησαν για το «τέλος της Μεταπολίτευσης» εννοώντας υπόρρητα ότι είχε κλείσει ο κύκλος μιας κουλτούρας αριστερής διεκδίκησης που εμφανιζόταν θριαμβευτική στις δεκαετίες 1980 και 1990. Την εντύπωση αυτή ενίσχυσε η εκλογική στάση της νέας γενιάς η οποία για πρώτη φορά, με μικρή διαφοροποίηση στους φοιτητές, έδωσε την πρωτιά στη Νέα Δημοκρατία.

Αναμφίβολα οι εκλογές του 2023 είχαν, όπως όλες οι εκλογές, νικητές και ηττημένους. Τον Μάιο-Ιούνιο ηττήθηκαν ταυτόχρονα και η απλή αναλογική και ο δικομματισμός, σχήμα οξύμωρο σε πρώτη ανάγνωση. Ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριξε προγραμματικά (και ουτοπικά;) την ατζέντα της απλής αναλογικής, αυτή απορρίφθηκε από τα υπόλοιπα κόμματα. Ωστόσο, οι εκλογές του Ιουνίου ανέδειξαν μια οκτακομματική Βουλή, για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση, εκτός από το 2015-2019.

Κατά ένα παράδοξο τρόπο, οι εκλογές του Ιουνίου, που διεξήχθησαν με ενισχυμένη αναλογική, έφεραν αποτελέσματα απλής αναλογικής, ακριβώς το αντίθετο από τις εκλογές του Μαΐου. Η απλή αναλογική ηττήθηκε πάντως ως προοπτική κυβερνητικής συνεργασίας και όχι ως έκφραση των πολιτικών προτιμήσεων του εκλογικού σώματος, τουλάχιστον της μερίδας εκείνης που προτιμά να είναι αντιπολίτευση. Αφετέρου, ηττήθηκε ο δικομματισμός, εφόσον από τις εκλογές αναδείχθηκε ένας ισχυρός νικητής με ποσοστό άνω του 40% και κανένας ισχυρός ηττημένος, όπως συνέβαινε σταθερά στα χρόνια της Μεταπολίτευσης με εξαίρεση τις εκλογές του 2012. Η εικόνα της νέας Βουλής παραπέμπει σε ένα συμπαγές κυβερνητικό μπλοκ το οποίο περιβάλλεται από μια θρυμματισμένη αντιπολίτευση, με προφανείς συνέπειες στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος.

Νικητές ήταν και τα ακροδεξιά και νεοφασιστικά κόμματα και επομένως οι αντίστοιχες ιδεολογικές τάσεις μέσα στην ελληνική κοινωνία, τις οποίες παρατηρούμε να διογκώνονται ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια, με καταλύτη την οικονομική κρίση. Όπως ο ναζισμός δεν τελείωσε με τη Δίκη της Νυρεμβέργης, έτσι και ο χρυσαυγιτισμός δεν εξαφανίστηκε με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Αυτό είναι προφανές. Το αποκάλυψε περίτρανα η είσοδος στη Βουλή των «Σπαρτιατών», ενός άγνωστου και σχεδόν ανύπαρκτου κόμματος που δεν διέθετε πρόσβαση στα μαζικά μέσα ενημέρωσης και ούτε καν είχε μετάσχει στις εκλογές του Μαΐου. Το γεγονός δεν αποτελεί έκπληξη αν παρακολουθήσουμε τα τοπικά χαρακτηριστικά των εκλογικών αποτελεσμάτων. Υπάρχουν πρόδηλες συνέχειες στις πολιτικές συμπεριφορές ολόκληρων γεωγραφικών περιοχών, οι οποίες ανάγονται σε προηγούμενες δεκαετίες που κάποτε υπερβαίνουν και τον αιώνα. Η Λακωνία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.

Η στροφή προς τα δεξιά και η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Η Ελλάδα άλλωστε, ως μια μικρή χώρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, ακολουθούσε πάντα τις διεθνείς τάσεις και σε μεγάλο βαθμό προσδιοριζόταν από αυτές, παρά τις ιδιαίτερες ιστορικές της τύχες. Αυτό δεν είναι όμως άλλοθι. Αντίθετα, θα έπρεπε να καλεί σε συνειδητοποίηση και εγρήγορση. Στην έλλειψη άλλωστε αυτής της αντίληψης ως προς το τι ακριβώς συνέβαινε στην κοινωνία θα πρέπει να αποδοθεί και η “υπνοβασία” του ΣΥΡΙΖΑ πριν από τις εκλογές. Αριστεροί “υπνοβάτες” θεωρούσαν ως δεδομένη την αριστερή στροφή και μάλιστα των νέων μετά τις υποκλοπές και τα Τέμπη. Και επένδυαν στο σύνθημα για «αλλαγή» πιστεύοντας ότι αυτό προσδοκούσε η ελληνική κοινωνία. Η οδυνηρή πλάνη οφειλόταν προφανώς σε λάθος εκτίμηση των περιστάσεων, στη χρήση παλαιών αναλυτικών εργαλείων και στην απώλεια της αξιοπιστίας.

Η ελληνική κοινωνία που κλήθηκε να ψηφίσει το 2023 είχε βιώσει μια δεκαετία οικονομικής κρίσης, μνημονίων και ανασφάλειας και στη συνέχεια, πριν προλάβει να πάρει ανάσα, τη δυστοπία της πανδημίας του covid-19. Ήταν, και είναι, μια κοινωνία κουρασμένη, που δεν άντεχε την “αλλαγή” και μάλιστα όταν το περιεχόμενό της δεν ήταν σαφές ούτε πειστικό ως εναλλακτικό σχέδιο για το μέλλον. Η νέα γενιά που κλήθηκε να ψηφίσει, κάποιοι/ες για πρώτη φορά, είχε ωριμάσει μέσα στην οικονομική κρίση και την οικογενειακή ανέχεια και είχε κοινωνικοποιηθεί με τα lock down μέσω κοινωνικών δικτύων. Μόνο οι φοιτητές/τριες που έζησαν τις κινητοποιήσεις των τελευταίων δύο χρόνων διαφοροποιήθηκαν, αλλά ακόμη και αυτοί έδωσαν πρωτιά στη ΝΔ. Ως προς την αριστερή ψήφο των νέων, η δραματική πτώση του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να είναι παραπλανητική πάντως, με δεδομένο ότι αύξηση ποσοστών κατέγραψαν το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ και το ΚΚΕ ενώ σημαντικός αριθμός φοιτητών ψήφισαν ΜΕΡΑ25 και Πλεύση Ελευθερίας.

Σε κάθε περίπτωση, έχουμε υποτιμήσει το αποτύπωμα της δυστοπικής εμπειρίας του covid-19 στις συμπεριφορές της νέας γενιάς και εκκρεμεί να το αξιολογήσουμε στο μέλλον. Οι δυσμενείς επιπτώσεις της πανδημίας θα πρέπει να συνδυαστούν με την απαισιοδοξία για το μέλλον που βαραίνει τη νέα γενιά, με ένα υψηλό ποσοστό ανεργίας, το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρωζώνη τον Μάρτιο του 2023, αλλά και την κρίση ταυτότητας που χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες.

Η δημιουργία νέων συλλογικοτήτων γύρω από πολιτισμικές ταυτότητες που ορίζονταν π.χ. από την τραυματική μνήμη (όπως οι Πόντιοι) ή τον έμφυλο προσδιορισμό (όπως οι κοινότητες ΛΟΑΤΚΙ+) διαπέρασε τους διαχωρισμούς ανάμεσα σε «αριστερά» και «δεξιά» και επέτρεψε σε «δεξιούς» πολιτικούς χώρους να διεισδύσουν στον χώρο των δικαιωμάτων, που αποτελούσε παραδοσιακά προπύργιο της Αριστεράς. Η ευφυής στρατηγική του ελέγχου της κοινωνικής διαμαρτυρίας μέσω της “οικειοποίησης” συμβόλων διαφορετικότητας και συμπερίληψης θα έπρεπε να έχει γίνει εγκαίρως αντιληπτή από τους αριστερούς “υπνοβάτες”. Ωστόσο, το σοκ της ήττας μπορεί να λειτουργήσει καθαρτικά και να ενεργοποιήσει, έστω και εκ των υστέρων, τις πραγματικές δυνάμεις που εξακολουθούν να υπάρχουν.