Judith Sunderland: Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τους ανθρώπους από το να μετακινούνται, καθώς πάντα θα υπάρχει η ανάγκη ή η επιθυμία να το κάνουν
Συνέντευξη της Judith Sunderland, Αναπληρώτριας Διευθύντριας της Διεύθυνσης Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας στο Human Rights Watch (HRW), στον συντονιστή project του Eteron, Δημήτρη Ραπίδη.
Ποια είναι η κατάσταση όσον αφορά τους Ουκρανούς πρόσφυγες στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ);
Η ΕΕ έκανε το σωστό όταν ενεργοποίησε, για πρώτη φορά, την Οδηγία για την Προσωρινή Προστασία προκειμένου να εξασφαλίσει ότι οι άνθρωποι που διέφυγαν από την Ουκρανία μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022 θα μπορούσαν να παραμείνουν στις χώρες της ΕΕ και να έχουν πρόσβαση σε υποστήριξη. Από τότε, η ΕΕ ανανέωσε το καθεστώς προσωρινής προστασίας για τους Ουκρανούς πρόσφυγες μέχρι τον Μάρτιο του 2025. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), μια ομπρέλα μη κυβερνητικών οργανώσεων, υποστηρίζει ότι η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει τώρα ένα συλλογικό, εναρμονισμένο σχέδιο για να εξασφαλίσει την προστασία και την ενσωμάτωση αυτών των ανθρώπων μακροπρόθεσμα. Η χρήση της Οδηγίας για την Προσωρινή Προστασία ήταν πρωτοφανής και σε μεγάλο βαθμό επιτυχημένη, και αποτελεί ένα παράδειγμα για το τι μπορεί να κάνει η ΕΕ όταν έχει τη συλλογική θέληση.
Ποιες πολιτικές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε επίπεδο ΕΕ για τη βελτίωση των πολιτικών μετανάστευσης και ασύλου στα κράτη-μέλη;
Οι περισσότεροι παρατηρητές συμφωνούν ότι το σύστημα ασύλου της ΕΕ ήταν δυσλειτουργικό και διακεκομμένο, με κακή εφαρμογή των οδηγιών της ΕΕ που ορίζουν τις διαδικασίες και τους κανόνες, και με μια ανισότιμη κατανομή ευθυνών για αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Αντί να διορθωθούν αυτά τα θεμελιώδη προβλήματα, οι θεσμοί της ΕΕ και τα κράτη-μέλη επικεντρώθηκαν σε μέτρα αποτροπής με στόχο την περιορισμένη άφιξη ανθρώπων και τη δημιουργία ενός εχθρικού περιβάλλοντος για όσους καταφέρνουν να φτάσουν.
Η ΕΕ εμπλέκεται όλο και περισσότερο με χώρες που έχουν τρομερό ζήτημα με τα ανθρώπινα δικαιώματα – όπως η Τουρκία, η Λιβύη, η Αίγυπτος, η Τυνησία – για να περιορίσει τη μετανάστευση. Το πρόσφατα εγκριθέν Σύμφωνο Μετανάστευσης αναδιαμορφώνει το σύστημα ασύλου της ΕΕ με τρόπο που θα περιορίσει σοβαρά τα δικαιώματα. Περισσότεροι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, θα παραμείνουν κρατούμενοι. Οι αιτήσεις ασύλου θα επεξεργάζονται με επιταχυνόμενες διαδικασίες που δεν θα παρέχουν τις ίδιες εγγυήσεις με τις κανονικές διαδικασίες ασύλου. Η αναθεώρηση του Συμφώνου δεν κάνει πολλά για να διορθώσει το πρόβλημα της μακροχρόνιας πρακτικής των χωρών που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ ώστε να φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της ευθύνης για τους ανθρώπους που φθάνουν παράτυπα. Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Μάλτα, η Κύπρος και η Ισπανία συνεχίζουν να έχουν κίνητρο εμπλοκής σε παράνομες επαναπροωθήσεις ή να αγνοούν πλοία και ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο στην θάλασσα.
Συνολικά, υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν για να βελτιωθούν οι πολιτικές της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα. Τουλάχιστον, η Ένωση θα πρέπει να επεκτείνει τις ασφαλείς και νόμιμες διαδρομές για τους μετανάστες, για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες, να εξασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν παράνομες επαναπροωθήσεις στα σύνορά της και ότι όλοι θα έχουν μια δίκαιη ευκαιρία να υποβάλουν αίτηση για άσυλο ή να υποστηρίξουν μια αίτηση και έναν λόγο για να παραμείνουν στην ΕΕ. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξασφαλίσει επαρκή καταλύματα και υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης, για τους αιτούντες άσυλο, να μοιράζει δίκαια την ευθύνη στα κράτη-μέλη για τους ανθρώπους που φτάνουν στις ακτές της ΕΕ, να εξασφαλίσει τη διάσωση στη θάλασσα και να συνεργάζεται για τη μετανάστευση με χώρες εκτός ΕΕ, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ακροδεξιά κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη χρησιμοποιούν τη μετανάστευση για να προκαλέσουν ανησυχία και φόβο στις κοινωνίες, πρωτίστως μέσα από τη ρητορική του μίσους. Πρόκειται για μια πρακτική που φαίνεται να οδηγεί σε μεγαλύτερα εκλογικά κέρδη για αυτά τα κόμματα. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Αυτά τα κόμματα χρησιμοποιούν έναν λόγο που περιγράφει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες είτε ως απειλή – για την ασφάλεια ή για την πολιτιστική ταυτότητα – είτε ως πεδίο ανταγωνισμού – για θέσεις εργασίας και δημόσιες υπηρεσίες, για παράδειγμα. Τέτοια μηνύματα είναι πολύ ισχυρά και προκαλούν μια αμυντική αντίδραση που συχνά είναι ανθεκτική σε αντι-επιχειρήματα βασισμένα σε γεγονότα και πραγματικά δεδομένα. Οι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι σε αυτά τα μηνύματα όταν είναι ανήσυχοι ή ζουν με σημαντικές αβεβαιότητες στην καθημερινότητά τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι ακροδεξιές και λαϊκιστικές πολιτικές αναγνωρίζουν πολλές διαφορετικές ομάδες ως “απειλές” πέρα από τους μετανάστες και πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων, κατά καιρούς, των φεμινιστριών, των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ή των ελίτ. Είναι μια τακτική που χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση του φόβου των ανθρώπων · μια τακτική που καθοδηγεί και ελέγχει το φόβο προς την επίτευξη άλλων στόχων, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης της εξουσίας. Μηνύματα βασισμένα στην ελπίδα, που στηρίζονται στον σεβασμό, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, μπορούν να είναι εξίσου ισχυρά, αλλά δυστυχώς δεν λαμβάνουν τόση προσοχή από τους πολίτες.
Υπάρχει σύνδεση μεταξύ του χαμηλού επιπέδου ελευθερίας του Τύπου και της ρητορικής του μίσους κατά των μεταναστών και των προσφύγων; Και αν ναι, ποια περίπτωση κράτους-μέλους σας έρχεται κατευθείαν στο μυαλό;
Απλά κοιτάξτε την περίπτωση της Ουγγαρίας. Εκεί όπου υπάρχει κυριαρχία της κυβέρνησης στα μέσα ενημέρωσης και η κυβερνητική πολιτική είναι αντι-μεταναστευτική, ο χώρος για εναλλακτικές, θετικές αφηγήσεις σχετικά με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες είναι περιορισμένος.
“Το ναυάγιο του Πύλου φαίνεται να είναι άλλο ένα τραγικό παράδειγμα της απόκλισης των ελληνικών αρχών από την ευθύνη τους για τη διάσωση ανθρώπινων ζώων στη θάλασσα”, τονίσατε σε πρόσφατη έκθεση του Human Rights Watch (HRW). Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια παραπάνω για αυτό;
Στις 14 Ιουνίου 2023, ένα πλοίο με περισσότερους από 750 ανθρώπους βυθίστηκε κοντά στις ακτές της Ελλάδας, κοντά στο Πύλο. Επιζήσαντες ήταν μόλις 102 άνθρωποι, καθιστώντας αυτό το γεγονός ένα από τa χειρότερα ναυάγια στη Μεσόγειο Θάλασσα. Κατά τις 15 ώρες μεταξύ της πρώτης ειδοποίησης για το πλοίο και της στιγμής που τελικά βυθίστηκε, οι ελληνικές αρχές απέτυχαν να κινητοποιήσουν τους κατάλληλους πόρους για τη διάσωση, αγνόησαν τη βοήθεια από τη Frontex, όπως και τις άμεσες εκκλήσεις για διάσωση από ανθρώπους που βρίσκονταν στο πλοίο. Οι επιζήσαντες αναφέρουν επίσης ότι ένα σκάφος του ελληνικού Λιμενικού προκάλεσε το ναυάγιο, όταν προσέδεσε ένα σχοινί στο πλοίο και προσπάθησε να το ρυμουλκήσει.
Υπάρχουν πολλές καταγραφές περιπτώσεων παράνομων επαναπροωθήσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία, ενώ είναι πολλά και τα παραδείγματα όπου το λιμενικό σώμα έχει εμποδίσει το έργο μη κυβερνητικών οργανώσεων που προσπαθούν να βοηθήσουν πλοία σε κίνδυνο.
Πολιτικοί σε κράτη-μέλη μιλούν για την ανάγκη να αντιμετωπιστεί το ζήτημα των προσφύγων και της μετανάστευσης με σεβασμό στις αξίες της ΕΕ. Ποιες είναι αυτές οι αξίες;
Η ΕΕ πρέπει να είναι ένα σύνολο κρατών που μοιράζονται κοινές αξίες: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, την ελευθερία, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Αυτές οι αξίες θα πρέπει να καθοδηγούν τις πολιτικές αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τους μετανάστες και πρόσφυγες. Το να αφήνεις ανθρώπους να πνιγούν στη θάλασσα, να καταδικάζεις ανθρώπους σε αυθαίρετη, βίαιη κράτηση στη Λιβύη, να τους απωθείς στα σύνορα, χερσαία ή θαλάσσια, να κρατάς έγκλειστους αιτούντες άσυλο και να χρησιμοποιείς ρατσιστικό λόγο κατά των μεταναστών και των προσφύγων… όλες αυτές είναι πρακτικές που καταστρέφουν τις κοινές αξίες της ΕΕ.
Σε πολλές περιπτώσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει εκδώσει ανακοινώσεις που υπογραμμίζουν την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η μετανάστευση με “συλλογικό τρόπο”. Τι σημαίνει “συλλογικός τρόπος” για εσάς;
Η έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ είναι μια κυρίαρχη αλήθεια, χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει τη μετανάστευση. Αυτό οδηγεί σε διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά ακόμη περισσότερο, οδηγεί σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων των μεταναστών και των προσφύγων. Παρά τη μελοδραματική ρητορική, ο συνολικός αριθμός μεταναστών και αιτούντων άσυλο στην ΕΕ είναι πλήρως διαχειρίσιμος. Η καλή και ορθή διαχείριση της μετανάστευσης είναι εφικτή με πολιτική βούληση, με πολιτική που βασίζεται σε αποδείξεις και ντοκουμέντα, με επαρκώς εξοπλισμένα συστήματα ασύλου και μετανάστευσης και με συλλογική διαχείριση του ζητήματος.
Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται η αναγνώριση ότι η κινητικότητα ανθρώπων ήταν πάντοτε ένα θεμελιώδες μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τους ανθρώπους από το να μετακινούνται, καθώς πάντα θα υπάρχει η ανάγκη ή η επιθυμία να το κάνουν, αλλά μπορεί η ΕΕ να βοηθήσει τους ανθρώπους να μετακινούνται με ασφάλεια και αξιοπρέπεια και να εξασφαλίζει ότι όλοι τους θα ζουν σε κοινωνίες που σέβονται στην πράξη τα δικαιώματά τους.
