Focus Groups – Στάσεις και αντιλήψεις των ψηφοφόρων της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και των Σπαρτιατών: Βασικές επισημάνσεις

Νοέμβριος 2023

Εισαγωγή

Με τη διενέργεια τεσσάρων focus groups σε ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και των Σπαρτιατών, θελήσαμε να διερευνήσουμε τις απόψεις των συγκεκριμένων κοινών τόσο γύρω από θέματα που άπτονται του κοινωνικού ενδιαφέροντος, όσο και να εξετάσουμε την πιθανή σύνδεση αυτών των κοινών, αλλά και την άποψη τους για τους πολιτικούς σχηματισμούς στον ευρύτερο χώρο της Δεξιάς.

Η ζωή στην Ελλάδα Σήμερα

Άγχος, αβεβαιότητα και ανασφάλεια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που επικρατούν στους/στις ερωτώμενους/ες.

Προέρχονται κυρίως από μια δύσκολη καθημερινότητα που βιώνουν, με την ακρίβεια και την οικονομική επισφάλεια να κυριαρχούν.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, οι δυο πόλεμοι, Ρωσίας – Ουκρανίας και Ισραήλ – Παλαιστίνης, μεγενθύνουν τις βασικές τους ανησυχίες και δυσκολεύουν τη δημιουργία μιας θετικότερης προοπτικής για το μέλλον.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν προκύπτει θυμός, οργή, συναισθήματα ρήξης, δηλαδή και περιθωριοποίησης από τα κεντρικά αφηγήματα.

Η Ελλάδα στα μάτια τους είναι μια χώρα με θετικές και αρνητικές προσλαμβάνουσες. Η εικόνα της χώρας συγκροτείται σε τρία βασικά επίπεδα:

Στο πρώτο, που έχει να κάνει με το εξιδανικευμένο παρελθόν, την ιστορία, τον πολιτισμό και αξίες όπως η Δημοκρατία,
Στο δεύτερο που αφορά έναν ιδεατό ελληνικό τρόπο ζωής, τις φυσικές ομορφιές, την διασκέδαση και την αίσθηση ελευθερίας,
Και στο τρίτο επίπεδο που έχει να κάνει με το παρόν, τις αλλεπάλληλες κρίσεις των τελευταίων χρόνων, την κρίση αξιών, την αίσθηση αδιεξόδου και τις μικρές προσδοκίες για το μέλλον τους.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες το παρελθόν εξιδανικεύεται συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα συντηρητικό πλαίσιο, στο οποίο η χαμένη αλήθεια του σήμερα, οι κώδικες ηθικής και η αυθεντικότητα αναζητούνται στο χθες.

Το παρόν περιγράφεται με μελανά χρώματα, γιατί ορίζεται από τις πολλαπλές κρίσεις που βιώνουμε. Η χώρα πάει προς τη λάθος κατεύθυνση, η καθημερινή ζωή δυσκολεύει και όλο αυτό υποθηκεύει τις προβολές που κάνουν για το μέλλον.

Σήμερα βιώνουν μια παρατεταμένη περίοδο μεγάλων αλλαγών που προκαλεί ανασφάλεια, διαταράσσει τις σταθερές της ζωής τους και κυρίως, μειώνει τις ελπίδες τους για το μέλλον που προοιωνίζεται αβέβαιο. Το κύμα ακρίβειας και η μείωση του εισοδήματος πιέζει διαρκώς.

Η αίσθηση απουσίας ενός ισχυρού και αποτελεσματικού κράτους που νιώθουν, ορίζει σε μεγάλο τις ανάγκες τους.

Τι χρειάζονται; Ένα περιβάλλον ασφάλειας, ένα κράτος που να τους προστατεύει, σχέδιο για το μέλλον και ισχυρή Ηγεσία που την αναζητούν σε όλα τα επίπεδα.

Ο βαθμός ενημέρωσης τους δεν είναι ιδιαίτερα υψηλός, κύρια πηγή αποτελεί το διαδίκτυο, το κινητό και η “google”, καθώς και το Facebook, δηλαδή η κοινότητα κάθε ερωτώμενου και ερωτώμενης.

Σχέση με την πολιτική – Εικόνα κομμάτων

Ο βαθμός ενασχόλησης με την πολιτική είναι χαμηλός. Δηλώνεται ενδιαφέρον, όμως δεν προκύπτει κάποια σχέση ιδιαίτερη, είτε κομματικής συμμετοχής, είτε μιας ευρύτερης κινητοποίησης. Αρκετοί από τους ερωτώμενους έχουν φτιάξει ένα bubble μέσα στο οποίο εκφράζονται, ενημερώνονται, διαδρούν.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ συγκροτείται κυρίως γύρω από το πρόσωπο του Κυριάκου Βελόπουλου.

Η ΝΙΚΗ είναι ένα κόμμα στενά συνδεδεμένο με την εκκλησία και τα ζητήματα της Ορθοδοξίας.

Οι ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ θεωρούνται η συνέχεια της Χρυσής Αυγής. Το κόμμα πίσω από το οποίο κρύβεται ο Ηλίας Κασιδιάρης. Τα χαρακτηριστικά τους σύμφωνα με τους ερωτώμενους είναι η βία, ο εξτρεμισμός, η αντίδραση. Υπάρχει σαφής διαχωρισμός και απόσταση από τους ερωτώμενους πέραν όσων είχαν ψηφίσει Σπαρτιάτες. Το κόμμα πολώνει, διαχωρίζεται, περιθωριοποιείται από το υπόλοιπο σώμα.

Στερεότυπα και αντιλήψεις

Σε αυτό το μέρος της έρευνας «εξετάσαμε» την συμφωνία ή διαφωνία των ερωτώμενων με διάφορες φράσεις/αντιλήψεις.

«Οι Έλληνες είναι ένας σημαντικός λαός που ξεχωρίζει για την ευφυΐα και τον πολιτισμό του».
Η πλειοψηφία των ερωτώμενων συμφωνεί με την παραπάνω φράση, αναφερόμενη κυρίως στο κομμάτι της πολιτιστικής παράδοσης της χώρας, του ένδοξου παρελθόντος δηλαδή, και λιγότερο στα φυσικά χαρακτηριστικά της ευφυΐας. Το παρόν της Ελλάδας κρίνεται ως αρνητικό και εκεί ξεχωρίζουν την ευφυΐα του ατόμου ξεχωριστά που μπορεί και διακρίνεται.

«Οι ελληνικές κυβερνήσεις διαχρονικά προωθούν τα συμφέροντα των ξένων».
Και σε αυτήν τη φράση η πλειοψηφία συμφωνεί, περιγράφοντας μια Ελλάδα που ανήκει σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό σύστημα (Ευρωπαϊκή Ένωση, ΝΑΤΟ, Δύση), και ως αποτέλεσμα αυτού οι κυβερνήσεις εξυπηρετούν αυτά τα συμφέροντα. Υπάρχει όμως πραγματισμός και όχι καταγγελτικός λόγος. Αρκετοί/ες το βλέπουν ως μονόδρομο.

«Η Ελλάδα χρειάζεται ένα κόμμα που θα εκφράζει τις αξίες της ορθοδοξίας και τα συμφέροντα των Ελλήνων χριστιανών ορθόδοξων μόνο».
Συμφωνούν με ένα κόμμα που υπερασπίζεται το τρίπτυχο “Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια”, ένα Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα δηλαδή όπως το προσδιόρισαν, όμως διαφωνούν όμως με το τελικό «μόνο».
Πιστεύουν ότι θα πρέπει και η θεματολογία του να είναι ευρύτερη, φοβούνται τη θεματική μονονομέρια που μπορεί να έχει, αλλά και την θρησκευτική του καθαρότητα.

«Η Χρυσή Αυγή ήταν ένα τίμιο πατριωτικό κόμμα και όχι εγκληματική οργάνωση».
Διαφωνεί η πλειοψηφία των ερωτώμενων με την παραπάνω φράση και αυτό είναι συνεπές με τη γενικότερη στάση τους απέναντι στη Χρυσή Αυγή. Θεωρούν ότι είναι μια «τελειωμένη υπόθεση» που είχε στον πυρήνα της τη βία και τον εξτρεμισμό. Οι κατά δήλωση ψηφοφόροι των Σπαρτιατών, δίνουν ένα άλλοθι ότι αλλιώς ξεκίνησε και αλλιώς κατέληξε το κόμμα αυτό.

«Η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη από την δημοκρατία».
Η πλειοψηφία των ερωτώμενων θεωρεί ότι η Δημοκρατία είναι προτιμότερη της Δικτατορίας. Μια Δημοκρατία όμως με “μέτρο”, εκεί δημιουργείται μια γκρίζα ζώνη, και με την ανάγκη να υπάρξει μια ισχυρή Ηγεσία που μπορεί να επιβάλλει αναγκαίες αλλαγές. Επίσης θέλουν καλύτερη ποιότητα δημοκρατίας. Βασικό ρόλο στη στάση υπέρ της Δημοκρατίας παίζει και το γεγονός ότι αυτή γεννήθηκε στην Ελλάδα.

Θέματα εξωτερικής πολιτικής

Στάση απέναντι στην Ευρώπη και το ΕΥΡΩ

Μικτή κρίνεται η συνολική συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπάρχει ένας θετικός πραγματισμός, αλλά με συγκεκριμένους αστερίσκους και επιφυλάξεις.

Η θετική εικόνα διαμορφώνεται στο πεδίο της εθνικής οικονομίας και της Ασφάλειας, ενώ η αρνητική εικόνα διαμορφώνεται στο πεδίο των οικονομικών των πολιτών και της εθνικής κυριαρχίας σε πρώτο βαθμό και των παραδόσεων σε δεύτερο.

Η σχετική πλειοψηφία των ερωτώμενων είναι υπέρ της συμμετοχής στο ευρώ γιατί πιστεύει ότι ενιαίο νόμισμα δίνει μια ασφάλεια στη χώρα. Δεν είναι αναφανδόν υπέρ του ευρώ, αλλά θα λέγαμε ότι το θεωρούν «αναγκαίο κακό». Καταγράφεται μια γκρίζα ζώνη επιφυλάξεων στο αν και κατά πόσο τώρα μπορούμε πλέον, αν το αποφασίσουμε, να επιστρέψουμε σε εθνικό νόμισμα.

Ο πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, παρόλο που ανησυχεί και φοβίζει για τις συνέπειες του και στην Ελλάδα, δεν δημιουργεί ιδιαίτερες πολώσεις μεταξύ των ερωτώμενων. Κυριαρχεί η τάση μιας ουδετερότητας, απόστασης από τη σύγκρουση και πρωτοβουλιών στην κατεύθυνση στήριξης, βοήθειας των αμάχων.

Αντίστοιχη στάση τηρείται και στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ – Παλαιστίνης. Αναγνωρίζουν δίκαια και λάθη και στις δύο πλευρές, ξεχωρίζουν τη Χαμάς από την Παλαιστίνη και ζητούν ουδετερότητα με βοήθεια όμως στους αμάχους όλων των πλευρών.

Ζητήματα Δικαιωμάτων

Οι γάμοι των ομόφυλων ζευγαριών

Αντίθετοι με τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, τον οποίο θεωρούν στην πλειοψηφία τους μια εκφυλιστική διαδικασία, μια ηθική έκπτωση από τις παραδοσιακές αρχές που πρεσβεύουν. Σε αυτό το σημείο προκύπτει μια διακριτή διαφορά μεταξύ τους, μια απόσταση από τη Νέα Δημοκρατία.

Επακόλουθα, καταγράφονται καθολικά αντίθετοι και για το ζήτημα της υιοθεσίας παιδιών, ακόμα και όσοι/ες στην περίπτωση του γάμου διατηρούν μια πιο ήπια στάση. Το συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί ισχυρή τους πεποίθηση.

«Επαναφορά της θανατικής ποινής για ορισμένα εγκλήματα;»
Διαφωνεί η πλειοψηφία των ερωτώμενων με την επαναφορά της θανατικής ποινής, με κύριο επιχείρημα την απαγόρευση αφαίρεσης ζωής για λόγους θρησκευτικούς. Παρόλα αυτά υπάρχει μια ισχυρή μειοψηφία υπερ της θανατικής ποινής, με βασική αιτιολογία ότι οι καταδικασμένοι σε ειδεχθή εγκλήματα δεν τιμωρούνται τελικά όσο τους αρμόζει. Επίσης όταν η συζήτηση έρχεται στην παιδεραστία, οι απόψεις σκληραίνουν. Ολοι/ες συμφωνούν ότι σε κάθε περίπτωση χρειάζεται αυστηροποίηση ποινών.

«Οι αμβλώσεις/εκτρώσεις θα πρέπει να απαγορευτούν, εκτός αν υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος ή αν κινδυνεύει η ζωή της εγκύου».
Δύο είναι τα βασικά επιχειρήματα που διαμορφώνουν την αρνητική στάση της οριακής πλειοψηφίας απέναντι στην απαγόρευση των εκτρώσεων. Το είμαι «κάπου στην μέση» είναι αρκετά ισχυρό.
Α. Λόγοι θρησκευτικοί, κυρίως στους ψηφοφόρους της Νίκης αλλά όχι μόνο,
Β. Η αυτοδιάθεση του σώματος, το δικαίωμα στην επιλογή, που προέρχεται από τις γυναικείες ομάδες.

«Η παρουσία μεγάλου αριθμού μεταναστών/τριών και προσφύγων/γισσών στην Ελλάδα απειλεί τον πολιτισμό και τις παραδόσεις μας».
Παρότι υπάρχει συμφωνία με την παραπάνω θέση, τα επιχειρήματα που προτάσσουν είναι η απειλή για την ασφάλεια της χώρας και των ίδιων των πολιτών σε πρώτο επίπεδο και σε δεύτερο τα ζητήματα πολιτισμού και παραδόσεων.

Οι μετανάστες/τριες χαρακτηρίζονται «λαθραίοι» και πιστεύουν ότι δεν μπορεί να γίνει ενσωμάτωση λόγω διαφορετικών αξιών και θρησκείας.

«Τα παιδιά νόμιμων μεταναστών/τριών ή προσφύγων/γισσών που γεννιούνται στην Ελλάδα πρέπει να έχουν το δικαίωμα άμεσης απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας».
Διχασμένοι/ες παρουσιάζονται οι ερωτώμενοι/ες με την παραπάνω φράση. Από όσους/ες συμφωνούν, γίνεται η διάκριση μεταξύ ιθαγένειας και υπηκοότητας, την οποία και προτάσσουν ως τη δική τους εκδοχή για την απόκτηση νομιμοποιητικών χαρτιών.

Παρόλα αυτά η αρνητική γνώμη είναι πολύ ισχυρή και περιγράφει μια παγιωμένη αντίληψη για τα ζητήματα μετανάστευσης και ενσωμάτωσης.

«Οι νέες ταυτότητες είναι απειλή για την ελευθερία μας ή όχι;»
Οι περισσότεροι/ες δε συμφωνούν ότι με τις καινούργιες ταυτότητες απειλείται η ελευθερία μας, κυρίως γιατί πιστεύουν ότι ο έλεγχος και η παρακολούθηση γίνεται με άλλους τρόπους, π.χ. μέσω των κινητών.

«Θεωρείτε ότι τα εμβόλια του κορονοϊού αλλοιώνουν το ανθρώπινο DNA ή όχι;»
Αντίστοιχη διαφωνία καταγράφεται και σε αυτή την άποψη, που θεωρείται παρατραβηγμένη και χωρίς κάποια βάση πειθούς.

«Με ποια από τις παρακάτω απόψεις συμφωνείτε περισσότερο;
Η ελευθερία του ατόμου προϋποθέτει ελεύθερες αγορές, ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία και ένα κράτος που παρεμβαίνει ελάχιστα στην οικονομία
Η ελευθερία του ατόμου προϋποθέτει απελευθέρωση από τη φτώχεια, ισχυρή κοινωνική προστασία και ένα κράτος που περιορίζει το ρόλο των αγορών».
Η πλειοψηφία των ερωτώμενων είναι υπέρ του κρατικού παρεμβατισμού, της δεύτερης άποψης, χωρίς όμως να περιοριστεί η ελευθερία των επιχειρήσεων. Το κράτος, ιδανικά, θα πρέπει να λειτουργεί ως εγγυητής, να είναι αυτό που διατηρεί τα όρια, κρατάει την ισορροπία και προστατεύει τους αδύναμους.

Σχέση μεταξύ κομμάτων

Δυνητικά η πλειοψηφία των ερωτώμενων θα μπορούσε να ψηφίσει Ελληνική Λύση, μετά Νίκη και τέλος Σπαρτιάτες.

Η συγκολλητική ουσία περιστρέφεται γύρω από το τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια». Δεν θεωρούν ότι οι Σπαρτιάτες είναι ένα κόμμα που ταυτίζεται με τα άλλα δύο, ωστόσο αντιλαμβάνονται έναν κοινό χώρο γύρω από αυτούς τους άξονες.

Η συγγένεια των συγκεκριμένων κοινών με τη Νέα Δημοκρατία είναι πολύ αδύναμη. Δεν υπάρχει η αίσθηση του «κοινού χώρου» ή της «κοινής πολυκατοικίας» για δυο βασικούς λόγους.
Α. Η Νέα Δημοκρατία έχει μετακινηθεί προς τα κεντροαριστερά, είναι περισσότερο ένα κόμμα που εκφράζει μεσοστρώματα και όχι τόσο πολύ τις λαϊκές τάξεις, μοντέρνες ιδέες και όχι παραδοσιακές.
Β. Η ιδεολογική τους συγκρότηση δεν έχει ιστορικές αναφορές, τα συγκολλητικά τους υλικά είναι διαφορετικά και έχουν να κάνουν περισσότερο με το παρόν και σε πολύ μικρό βαθμό με το μέλλον.

Ταυτότητα έρευνας