Q&A: Η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης
Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί πλέον κυρίαρχο θέμα συζήτησης στο δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για μια αναδυόμενη τεχνολογία που επηρεάζει ήδη τις ζωές μας και αναμένεται να παίξει καθοριστικό ρόλο στο μετασχηματισμό των κοινωνιών μας.
Το Eteron εγκαινιάζει μια σειρά από κείμενα για την κατανόηση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αλλαγών που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη. Στόχος είναι η ενημέρωση των πολιτών, η διαμόρφωση της συζήτησης στην Ελλάδα, αλλα και η εκκίνηση πρωτοβουλιών που θα θέσουν την τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία του δημοσίου συμφέροντος.
1.Τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη;
Μπορούμε να ορίσουμε την τεχνητή νοημοσύνη ως την ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει γνωστικές λειτουργίες όπως η μάθηση, η δημιουργικότητα και ο στρατηγικός σχεδιασμός. Η επιστημονική κοινότητα διαφωνεί ως προς τον ακριβή ορισμό όμως δύο ιδιότητες της τεχνητής νοημοσύνης βοηθούν τη διάκριση της από άλλες τεχνολογίες. Πρώτον, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι αυτόνομα, έχουν δηλαδή την ικανότητα να ολοκληρώσουν διεργασίες χωρίς τη συνεχή καθοδήγηση κάποιου χρήστη. Δεύτερον, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης διαθέτουν προσαρμοστικότητα και μπορούν να βελτιώσουν την απόδοσή τους μαθαίνοντας από τις εμπειρίες τους.
Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη πρέπει επίσης να διακρίνεται από τον όρο της μηχανικής μάθησης (machine learning). Η μηχανική μάθηση αναφέρεται σε μια σειρά από τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, όμως δεν αποτελεί τη μόνη δυνατή τεχνική. Με τη μηχανική μάθηση, ένα υπολογιστικό σύστημα μαθαίνει να επιτελεί μια πράξη μέσω της αναγνώρισης μοτίβων και χωρίς να δέχεται ξεκάθαρες οδηγίες.
Ο επιστημονικός τομέας της τεχνητής νοημοσύνης βρίσκει εφαρμογές σε μια σειρά από προβλήματα, από την πρόγνωση του καιρού και την αυτόνομη οδήγηση έως τις στοχοθετημένες διαφημίσεις και την αναγνώριση ομιλίας. Τα τελευταία χρόνια, ερευνητές και επιχειρήσεις έχουν επικεντρωθεί στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για την παραγωγή γλώσσας και εικόνων.
2.Τι είναι το ChatGPT;
Η άνοδος της δημοτικότητας της τεχνητής νοημοσύνης οφείλεται εν μέρη στην επιτυχία του ChatGPT. Πρόκειται για ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που αναπτύχθηκε από την εταιρεία OpenAI, το οποίο μπορεί να συνομιλεί με τον χρήστη και να προσφέρει απαντήσεις σε μια σειρά από περίπλοκα προβλήματα. Παρά τις ατέλειες του συστήματος, το ChatGPT εντυπωσίασε το ευρύτερο κοινό με τη δυνατότητα του να επιτελεί μια σειρά από περίπλοκες δραστηριότητες, όπως το να συγγράφει νομικά συμβόλαια ή εργασίες πανεπιστημιακού επιπέδου. Το ChatGPT εντάσσεται σε μια υποκατηγορία τεχνητής νοημοσύνης, που ονομάζεται ‘παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη’ (Generative AI). Τα συστήματα αυτά εκπαιδεύονται σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, όπως για παράδειγμα φωτογραφίες, άρθρα ή μουσικά κομμάτια και παράγουν νέο περιεχόμενο, με βάση μοτίβα που ανιχνεύονται κατα τη διαδικασία εκπαίδευσης.
Το ChatGPT αποτελεί προϊόν που εκπαιδεύτηκε και προέρχεται από ένα ‘Μεγάλο Γλωσσικό Μοντέλο’ (Large Language Model ή LLM), το GPT 3.5 της OpenAI. Τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα διαφέρουν απο άλλα συστήματα παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης καθώς επικεντρώνονται στην παραγωγή γλώσσας και οχι στη παραγωγή μουσικής ή εικόνων.
3.Θα χαθούν θέσεις εργασίας λόγω της χρήσης τεχνητής νοημοσύνης;
Η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει την υπόσχεση της αυξημένης παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας μπορεί να οδηγήσει και σε αυξημένες ανισότητες. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αντικαταστήσει ανθρώπους σε ορισμένες εργασίες, το οποίο θα οδηγήσει σε χαμηλότερη εργασιακή ζήτηση και χαμηλότερους μισθούς. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη της αυτόνομης οδήγησης μπορεί να απειλήσει τις θέσεις εργασίας των 12 εκατομμυρίων επαγγελματιών οδηγών στην Ευρώπη.
Σε κάποιες άλλες κατηγορίες εργασίας, η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να συμπληρώσει και να υποστηρίξει τα καθήκοντα των εργαζομένων. Πρόκειται για εργασίες με υψηλό βαθμό ευθύνης που περιλαμβάνουν διαπροσωπικές διαδράσεις, όπως το επάγγελμα των δικηγόρων ή των ιατρών. Για παράδειγμα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εκτελέσει αρχειακή έρευνα ή να ανιχνεύσει με ακρίβεια τον καρκίνο.
Τέλος, η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργήσει νέες μορφές εργασίας, όπως άλλωστε συνέβη κατα τις Βιομηχανικές Επαναστάσεις του παρελθόντος. Ωστόσο, οι νεες μορφες εργασίας αναμένεται να είναι υψηλής ειδίκευσης, γεγονός που θα δυσκολέψει τη μετάβαση των εργαζομένων στη νέα αγορά. Για παράδειγμα, ένας επαγγελματίας οδηγός που θα αντικατασταθεί από ένα αυτόνομο όχημα, θα χρειαστεί να επανεκπαιδευτεί σε νέες δεξιότητες, όπως ο προγραμματισμός, για να μπορέσει να επιβιώσει οικονομικά.
Το άθροισμα των άνω μεταβολών θα καθορίσει το μέλλον της αγοράς εργασίας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά οτι 40% των εργασιών παγκοσμίως θα επηρεαστεί απο την τεχνητή νοημοσύνη.1 Όμως ο συνολικός αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης στην οικονομική ανισότητα θα εξαρτηθεί απο την προσαρμοστικότητα των εκπαιδευτικών μας συστημάτων καθώς και από τη βούληση των κυβερνήσεων να χρησιμοποιήσουν δημοσιονομικά εργαλεία για να αποφύγουν τη δημιουργία κοινωνικών χασμάτων.
4.Ποιους άλλους κινδύνους φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη;
Πέρα απο τον αντίκτυπο στην αγορά εργασίας, η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει μια σειρά από κινδύνους για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει τη ποσότητα της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων καθώς και την ποιότητα τους. Για παράδειγμα, τα ‘deepfake video’ φέρνουν στο προσκήνιο ρεαλιστικές αλλά ψευδείς απεικονίσεις πολιτικών και αξιωματούχων, που έχουν δημιουργηθεί από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Ο πολλαπλασιασμός του ψευδούς περιεχομένου μπορεί να μειώσει την ποιότητα της ενημέρωσης των πολιτών και τη συνολική εμπιστοσύνη τους απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς. Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί να φέρει μια σειρά από διακρίσεις στην εκπαίδευση, την εργασία και την κοινωνική ασφάλιση. Η λήψη αποφάσεων από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης εξαρτάται από την ποιότητα δεδομένων στη βάση της οποίας γίνεται η εκπαίδευση. Ωστόσο, τα δεδομένα αυτά που συλλέγονται σε πραγματικές συνθήκες, αντανακλούν κοινωνικές προκαταλήψεις και διακρίσεις. Για παράδειγμα, όταν η εταιρεία Amazon ανέπτυξε ενα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης για την πρόσληψη νέων εργαζομένων, το σύστημα αυτό κατέληξε να προτιμά τα βιογραφικά ανδρών. Ο λόγος ήταν ότι το σύστημα είχε εκπαιδευτεί με βάση το ιστορικό προσλήψεων της εταιρείας, όπου ελάχιστες γυναίκες είχαν επιλεχθεί για εργασίες ανάπτυξης λογισμικού.
5.Πως έχουν αντιδράσει οι κυβερνήσεις παγκοσμίως στην άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης;
Οι κίνδυνοι που κρύβει η τεχνητή νοημοσύνη έχουν κινητοποιήσει κυβερνήσεις παγκοσμίως, οι οποίες έχουν λάβει μια σειρά από πρωτοβουλίες για να προστατέψουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών.Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act), η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιανουάριο του 2024 ενώ εκκρεμεί η οριστική υιοθέτηση του κειμένου. Η Ευρωπαϊκή προσέγγιση, η οποία θεωρείται η αυστηρότερη παγκοσμίως, εισάγει μια κατηγοριοποίηση κινδύνου, όπου ορισμένες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης εντάσσονται στο επίπεδο του απαγορευμένου κινδύνου, άλλες στο επίπεδο του υψηλού κινδύνου ενώ τέλος ορισμένες εφαρμογές θεωρούνται ως ελάχιστου ή μηδενικού κινδύνου.
Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται συστήματα χειραγώγησης συναισθημάτων ευάλωτων ομάδων, όπως τα παιδιά, και συστήματα κοινωνικής βαθμολογίας τα οποία και θα απαγορευτούν στην Ενιαία Αγορά. Στη δεύτερη κατηγορία, του υψηλού κινδύνου, εντάσσονται συστήματα τεχνητής νοημοσύνης με εφαρμογές στη παιδεία, την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση μεταξύ άλλων. Σε αυτή την κατηγορία, οι πάροχοι των συστημάτων θα πρέπει να πληρούν μια σειρά απο προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας για να επιτραπεί η πώληση των συστημάτων τους στην ευρωπαϊκή αγορά.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επιλέξει μια προσέγγιση διαφορετική από αυτήν της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με σκοπό την ενθάρρυνση της καινοτομίας, καμία από τις παραπάνω δικαιοδοσίες δεν έχουν εισάγει υποχρεωτικούς κανόνες σχετικά με τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Αντιθέτως, έχουν υιοθετήσει πρωτοβουλίες που περιλαμβάνουν μη δεσμευτικά εθελοντικά μέτρα για τους παρόχους συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και στενό συντονισμό μεταξύ κυβερνήσεων και ιδιωτικού τομέα για την προστασία των πολιτών.
- Cazzaniga et al. 2024. “Gen-AI: Artificial Intelligence and the Future of Work.” IMF Staff Discussion Note SDN2024/001, International Monetary Fund, Washington, DC.[↩]
