Συνέντευξη Ruth Milkman: Οι Millennials και η Gen Z αντιμετωπίζουν βαθιά αβεβαιότητα για το μέλλον
To 2016 η Ruth Milkman ανέλαβε την προεδρία της Αμερικανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας. Τότε, η διακεκριμένη αμερικανίδα κοινωνιολόγος με ειδίκευση στα ζητήματα εργασίας, αφιέρωσε ολόκληρη την παρουσίασή της στη γενιά των Millennials.
Ένα χρόνο αργότερα, η εισήγησή της δημοσιεύτηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό American Sociological Review με τίτλο «Μία νέα πολιτική γενιά: οι Millennials και ο κύκλος διαμαρτυρίας μετά το 2008».
Στο επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε, η Milkman υποστηρίζει ότι η γενιά των Millennials «αποτελεί μια νέα πολιτική γενιά με βιωμένες εμπειρίες και τρόπους σκέψης διακριτούς που διαφέρουν από τις μεγαλύτερες γενιές». Επισημαίνει, επίσης, ότι πρόκειται για μία γενιά που αγωνίζεται για την εξάλειψη των ταξικών, έμφυλων και φυλετικών ανισοτήτων.
Σχεδόν έξι χρόνια από την αρχική της ομιλία, της ζητήσαμε να περιγράψει τον ρόλο που έχει διαδραματίσει η Gen Z -και η νέα γενιά εν γένει- στα μεγάλα κοινωνικά και κινηματικά γεγονότα των τελευταίων ετών στις ΗΠΑ.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Eteron, η Milkman αναφέρεται στην εμπλοκή της νέας γενιάς στο κίνημα Black Lives Matter, στους τρόπους με τους οποίους έχει συμβάλει στην αναδιοργάνωση του εργατικού συνδικαλισμού αλλά και στις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί για να διαδώσει τα μηνύματα της.
Ποιος είναι ο αντίκτυπος του millennial κύκλου διαμαρτυρίας στην επόμενη γενιά, τη Generation Z; Τι εντοπίζετε ως τις πιο σημαντικές συνέχειες και ασυνέχειες ανάμεσα στoν ακτιβισμό των Millennials και της Gen Z, σε σχέση με τους τρόπους οργάνωσης και τα ρεπερτόρια δράσης;
Δεν έχω κάνει πρωτογενή έρευνα πάνω στη Gen Z – όπως είχα κάνει στους Millennials – αλλά από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, όπως για παράδειγμα την έκθεση του Pew Research Center, προκύπτει ότι υπάρχουν εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ των Millennials και της Gen Z ως προς τους τρόπους σκέψης και τις πολιτικές στάσεις. Όπως οι Millennials, έτσι και οι Gen Zers εκφράζουν, σε σχέση με άλλες ηλικιακές κατηγορίες, πιο προοδευτικές απόψεις σε ένα πλήθος ζητημάτων από τη φυλή μέχρι την κλιματική αλλαγή και από τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων μέχρι τη συνδικαλιστική οργάνωση. Οι δύο αυτές ηλικιακές ομάδες είναι οι πιο φυλετικά ποικιλόμορφες και πιο μορφωμένες από κάθε προηγούμενη γενιά, ενώ το πιο προοδευτικό τμήμα ανάμεσά τους από πολιτικής απόψεως είναι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες. Και για τις δύο αυτές γενιές, οι προσδοκίες και οι φιλοδοξίες τους έχουν ματαιωθεί σε κρίσιμες συγκυρίες- για τους Millennials από τη Μεγάλη Ύφεση και για τη Gen Z από την οικονομική κρίση σε σύνδεση με την πανδημία του Covid-19. Επιπλέον, τόσο οι Millennials όσο και η Gen Z αντιμετωπίζουν βαθιά αβεβαιότητα για το μέλλον – ιδίως σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Το κίνημα των ακτιβιστών/ριών για το κλίμα είναι μεταξύ εκείνων που, τόσο στη σύνθεση όσο και στην ηγεσία τους, υπερεκπροσωπούνται η Gen Z και οι Millennials.
Η διαθεματικότητα ως πλαίσιο χρησιμοποιείται στο έργο σας για να τονίσει τις αλληλοσυσχετίσεις μεταξύ των διαφορετικών αγώνων εναντίον του ρατσισμού, του σεξισμού και των διευρυνόμενων ταξικών ανισοτήτων. Πώς το πλαίσιο της διαθεματικότητας επηρεάζει την πολιτική συμμετοχή των νέων και αντιστρόφως;
Οι Millennials και οι Gen Zers είναι ενστικτωδώς με τη διαθεματικότητα. Ως προς τη φυλετική και εθνοτική σύνθεση, είναι οι πιο ποικιλόμορφες από κάθε προηγούμενη γενιά στις ΗΠΑ. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους αποδέχονται το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, την τρανς κοινότητα και άλλες σεξουαλικές μειονότητες. Αντιτίθενται ενεργά στον ρατσισμό και υποστηρίζουν κινήματα για τα δικαιώματα των μεταναστών/τριών και το #MeToo. Και όπως τόνισα ξανά, έχουν αντιληφθεί και ασκούνblockquote κριτική στην όλο και μεγαλύτερη ταξική ανισότητα. Όλα αυτά δεν τα βλέπουν σαν ανταγωνιστικά μεταξύ τους ζητήματα, αλλά αντίθετα σαν αλληλοσυνδεόμενες πλευρές της νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των πολιτικών ακτιβιστών/τριών της Gen Z και των Millennials, είναι μεγάλο το τμήμα όσων αυτοπροσδιορίζονται ως κουιρ και τρανς. Δεν είμαι σίγουρη πώς εξηγείται, αλλά ενισχύει τη διάσταση της διαθεματικότητας σε όλα τα κινήματα όπου συμμετέχουν.
Το κίνημα Black Lives Matter έγινε ένα διεθνές σημείο αναφοράς το καλοκαίρι του 2020. Με βάση τις αναλύσεις σας για το BLM την προηγούμενη δεκαετία του 2010, πώς σχολιάζετε τις πρόσφατες εξελίξεις και πιο συγκεκριμένα το ρόλο της Gen Z και τη χρήση των κοινωνικών δικτύων στο BLM;
Στο πρώτο κύμα του Black Lives Matter ήταν πρωταγωνιστικός ο ρόλος των μαύρων Millennials, στην πλειοψηφία τους γυναίκες και συχνά αυτοπροσδιοριζόμενες ως queer, όπως τεκμηρίωσα στο άρθρο που αναφέρατε στην πρώτη ερώτηση. Πιο πρόσφατα, είδαμε σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς Gen Zers από όλες τις φυλές και τις εθνικότητες να διαδηλώνουν κατά του ρατσισμού. Σύμφωνα με αξιόπιστες αναφορές στις μαζικές διαδηλώσεις του 2020 για τη δολοφονία του Τζόρτζ Φλόιντ, πάνω από το 50% των διαδηλωτών/ριών στις ΗΠΑ ήταν κάτω των 30 ετών. Οι άνθρωποι που είχαν ηγετικό ρόλο ήταν σε συντριπτικό βαθμό απ’ τη νέα γενιά και χρησιμοποιούσαν για την οργάνωσή τους κυρίως το Instagram και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μια άλλη διαφορά ήταν ότι ενώ στο αρχικό κύμα του BLM ήταν συντριπτική η παρουσία των μαύρων, οι διαδηλώσεις του 2020 προσέλκυσαν πολύ μεγάλο αριθμό λευκών, που συχνά ήταν μάλιστα η πλειοψηφία, και πάλι κυρίως νέων και μορφωμένων.
Το κομμάτι της χρήσης των κοινωνικών δικτύων είναι όλο και πιο περίπλοκο. Στο πρώτο κύμα της πολιτικής δράσης των Millennials – για παράδειγμα στο Occupy και το πρώτο κύμα του BLM – οι νέοι άνθρωποι ήταν πολύ πιο ικανοί στη χρήση αυτών των εργαλείων για οργανωτικούς σκοπούς σε σχέση με τους πιο ηλικιωμένους – και το πιο σημαντικό, σε σχέση με την αστυνομία και άλλες κρατικές υπηρεσίες. Τώρα πολλές απ’ αυτές τις ομάδες τα χρησιμοποιούν εξίσου αποτελεσματικά. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξακολουθούν να αξιοποιούνται από τη νέα γενιά ακτιβιστών/τριων, αλλά πλέον αξιοποιούνται επίσης από πιο ηλικιωμένους και δρώντες της δεξιάς, από την αστυνομία και τις πλέον διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στις ΗΠΑ (Gallup poll), η συντριπτική πλειοψηφία των Gen Zers τοποθετείται υπέρ της συνδικαλιστικής οργάνωσης. Επιπλέον, υπάρχουν παραδείγματα εργατικών κατακτήσεων, όπου πρωταγωνιστούν νέες εργαζόμενες, όπως στην πρόσφατη ίδρυση σωματείου στα Starbucks στη Νέα Υόρκη το Δεκέμβριο του 2021. Είναι πράγματι μαζική αυτή η τάση στις ΗΠΑ;
Ναι, το ενδιαφέρον και η εμπλοκή στο εργατικό κίνημα έχουν αυξηθεί ραγδαία μεταξύ των νέων Αμερικανών. Όταν είχα ερευνήσει τα κοινωνικά κινήματα των Millennials, η εργασία δεν είχε ακόμη αναδειχθεί σε σημαντικό πεδίο δράσης γι’ αυτή τη γενιά. Αυτό είναι κάτι που τώρα έχει αλλάξει. Η ανησυχία και η ευαισθητοποίηση γύρω από την εκτόξευση της ανισότητας εκφράστηκε πρώτα στο κίνημα Occupy Wall Street, καθώς και στις καμπάνιες του Μπέρνι Σάντερς στις προκριματικές εκλογές και τη θεαματική ανάπτυξη των Δημοκρατών Σοσιαλιστών της Αμερικής. Σε αυτό το πλαίσιο, η αναγνώριση της δυνατότητας των εργατικών σωματείων να συμβάλλουν στην ενδυνάμωση των εργαζομένων και την καταπολέμηση της ανισότητας έχει εκρηκτική διάσταση στις γενιές των Millennials και Gen Z, ιδιαίτερα στα πιο μορφωμένα τμήματά τους.
Τα επαγγέλματα όπου έγιναν οι πιο αξιοσημείωτες προσπάθειες συνδικαλιστικής οργάνωσης περιλαμβάνουν δημοσιογράφους (τόσο στα έντυπα όσο και στα ψηφιακά μέσα), βοηθούς διδασκαλίας και βοηθητικό προσωπικό σε κολλέγια, πολιτικό προσωπικό, υπαλλήλους σε μουσεία, προσωπικό μη κυβερνητικών οργανισμών και άλλους τομείς όπου προσλαμβάνουν μορφωμένους εργαζόμενους/ες, τους οποίους/ες πληρώνουν με πενιχρές αμοιβές που δε μπορούν σε καμία περίπτωση να συγκριθούν με τα επίπεδα των δεξιοτήτων τους. Οι Millennials έπαιξαν ηγετικό ρόλο στο κύμα των απεργιών των δασκάλων το 2018, με ένα σημαντικό τμήμα τους να έχει ήδη την εμπειρία της καμπάνιας του Σάντερς το 2016. Επιπλέον, δεν είναι τυχαίο ότι η αρχική οργάνωση της απεργίας ξεκίνησε από το Facebook. Η περίπτωση στα Starbucks είναι διαφορετική γιατί δε χρειάζεται να έχεις περάσει από την ανώτερη εκπαίδευση για μια θέση εργασίας μπαρίστα. Όμως, οι νέες και οι νέοι που ηγήθηκαν στην καμπάνια για το σωματείο στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης ήταν πράγματι προοδευτικές νέες ακτιβίστριες με ανώτερη εκπαίδευση. Η επιτυχία τους έχει εμπνεύσει παρόμοιες συνδικαλιστικές κινήσεις σε άλλα καταστήματα Starbucks στις ΗΠΑ, οι οποίες αυτή την περίοδο βρίσκονται σε εξέλιξη.
Οπωσδήποτε, αυτές οι προσπάθειες έχουν αντίκτυπο, αλλά δεν θα τις αποκαλούσα «μαζικές». Ο αριθμός των νέων μελών στα σωματεία όπως προκύπτει απ’ τις προσπάθειες αυτές είναι μέτριος και σίγουρα πολύ μικρός για να επηρεάσει το συνολικά χαμηλό ποσοστό συνδικαλιστικής οργάνωσης στις ΗΠΑ. Μόλις το 6% των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα και το 11% του συνόλου του εργατικού δυναμικού συμμετέχουν σε σωματεία στις ΗΠΑ – το χαμηλότερο ποσοστό εδώ και έναν αιώνα. Η αποδοχή, βέβαια, των εργατικών σωματείων σε επίπεδο κοινής γνώμης είναι σήμερα μεγαλύτερη απ’ό,τι ήταν εδώ και πολλές δεκαετίες – ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, μεταξύ των νέων Αμερικανών. Και ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν τοποθετείται πιο ευνοϊκά απέναντι στα εργατικά συνδικάτα σε σχέση με κάθε προηγούμενο Πρόεδρο των ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά το να μεταφραστούν όλα αυτά σε μια πραγματική ανάταση του συνδικαλισμού είναι ένα δύσκολο έργο.
Το εργατικό δίκαιο στις ΗΠΑ είναι υπερβολικά μεροληπτικό υπέρ της εργοδοσίας. Οι εταιρείες συστηματικά προσφεύγουν σε νόμιμες και παράνομες ενέργειες για να καταπνίξουν τις προσπάθειες συνδικαλιστικής οργάνωσης, συχνά με επιτυχία. Για παράδειγμα, τα Starbucks πρόσφατα απέλυσαν μια ομάδα επτά εργαζομένων στο Μέμφις (Τενεσί) που προσπαθούσαν ενεργά να οργανωθούν συνδικαλιστικά. Είναι παράνομη η απόλυση εργαζομένων για συνδικαλιστικές δραστηριότητες, αλλά είναι κοινή πρακτική. Συνήθως, όπως και σε αυτήν την περίπτωση, η διοίκηση ισχυρίζεται ότι οι απολύσεις έγιναν για άλλους λόγους. Και, επιπλέον, υπάρχουν πολλά απολύτως νόμιμα μέσα καταπολέμησης κάθε προσπάθειας συνδικαλιστικής οργάνωσης. Οι τακτικές εκφοβισμού που ακολουθεί η εργοδοσία είναι συχνά πολύ αποτελεσματικές σε χώρους δουλειάς όπου επιχειρείται το στήσιμο σωματείων. Παρατηρείται ότι οι πρακτικές της εργοδοσίας είναι λιγότερο ισχυρές όταν το εργατικό δυναμικό είναι πιο μορφωμένο και την ίδια στιγμή πολιτικά αφοσιωμένο, όπως στις περιπτώσεις των νέων δημοσιογράφων, του διδακτικού προσωπικού και άλλων επαγγελματικών κατηγοριών στις οποίες αναφέρθηκα προηγουμένως.
Υπάρχει ένα προτεινόμενο μέτρο μεταρρύθμισης του εργατικού δικαίου, το Pro Act, που εξετάζεται επί του παρόντος στο Κογκρέσο, αλλά δεν έχει προοπτική να υπερψηφιστεί στο άμεσο μέλλον. Αυτό δεν αποκλείει τη συνέχιση των προσπαθειών συνδικαλιστικής οργάνωσης των νέων εργαζομένων, αλλά σίγουρα καθιστά δυσκολότερο να φανταστούμε μια ευρύτερη εργατική ανάταση. Γνωρίζουμε, βεβαία, από την ιστορία ότι η ανάπτυξη των συνδικάτων γίνεται με ραγδαίο και απότομο τρόπο, και όχι σταδιακά. Αν και είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν ένα τέτοιο ξέσπασμα είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια, θα έλεγα ότι είμαι επιφυλακτική.
Στην ανάλυσή σας για τα κινήματα νεολαίας τη δεκαετία του 2010, τονίζετε τη σημασία της θεώρησης του Karl Mannheim για τις γενιές. Με ποιους τρόπους μπορεί να είναι χρήσιμη μια επιστροφή στο έργο του Mannheim για τη μελέτη της νέας γενιάς σήμερα και για τη συγκρότηση μιας πολιτικής γενιάς;
Σε πολλές πρόσφατες θεωρήσεις, η διαφοροποίηση μεταξύ Millennials, Gen Z και Gen X γίνεται με βάση τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και, ορισμένες φορές, τα καταναλωτικά γούστα. Σε αντίθεση με αυτές τις οπτικές, ο Mannheim ορίζει τις γενιές με βάση τις ιδιαιτερότητες των βιωμένων εμπειριών τους και των τρόπων σκέψης που αυτές οι εμπειρίες παράγουν. Για τον Mannheim, μια γενιά δεν είναι ένα βιολογικό φαινόμενο που ορίζεται από την ηλικία αλλά ένα κοινωνιολογικό φαινόμενο που ορίζεται από τα δράματα της ιστορίας. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το έτος κατά το οποίο γεννιούνται οι άνθρωποι, αλλά οι ιστορικά συγκεκριμένες, κοινές εμπειρίες τους, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των, καθοριστικών για τη διαμόρφωση της ζωής των ανθρώπων, χρόνων της εφηβείας και της πρώιμης ενηλικίωσης. Αυτές οι κοινές εμπειρίες διαμορφώνουν αποφασιστικά τους τρόπους σκέψης που διαχωρίζουν τη μια γενιά από τις άλλες. Αν και ο Mannheim ανέπτυξε αυτή τη θεωρία τη δεκαετία του 1920, το πιο γνωστό παράδειγμα αυτού που είχε στο μυαλό του, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, είναι η λεγόμενη “γενιά της κατάθλιψης” – η οποία ενηλικιώθηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής και πολιτικής αναταραχής της δεκαετίας του 1930, μιας κρίσης που διαμόρφωσε τους τρόπους σκέψης όχι μόνο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που διένυαν αλλά και σε όλη την ενήλικη ζωή τους.
Από τη σκοπιά του Mannheim, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι Millennials και οι Gen Zers αποτελούν μια ενιαία γενιά, αφού διαμορφώθηκαν από τόσες πολλές κοινές εμπειρίες. Και οι δυο γενιές μεγάλωναν προσδοκώντας ότι οι φυλετικές και έμφυλες ανισότητες θα είχαν σε μεγάλο βαθμό εξαλειφθεί. Στη συνέχεια κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν εκτεταμένη αστυνομική βία και σεξουαλικές επιθέσεις. Επιπλέον, είναι “ψηφιακοί γηγενείς” με πολύ μεγαλύτερη ικανότητα στα κοινωνικά δίκτυα σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Και από κοινού αντιμετωπίζουν μια αγορά εργασίας στην οποία η επισφαλής απασχόληση συνιστά όλο και περισσότερο κανονικότητα – που επιδεινώθηκε από τη στιγμή της εισόδου τους στην αγορά εργασίας κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Πράγματι, ορισμένοι mainstream σχολιαστές όπως ο William Frey, δημογράφος στο Ινστιτούτο Brookings, αντιμετωπίζει τον πρόσφατο ακτιβισμό της Gen Z και των Millennials ως ένα ενιαίο φαινόμενο (αν και χωρίς κάποια αναφορά στον Mannheim).
Όπως ισχυρίζεστε στο έργο σας, η αφήγηση, η τέχνη, δηλαδή, της διήγησης ιστοριών εμφανίζεται να είναι μια όλο και πιο σημαντική στρατηγική για πολλά σύγχρονα κινήματα της νέας γενιάς. Πώς βλέπετε την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας εντός των κοινωνικών κινημάτων;
Αυτή ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική στρατηγική στην περίπτωση των “Dreamers” – ένα κίνημα νέων μεταναστών/ριών που έφτασαν στις ΗΠΑ ως παιδιά και στερούνται νόμιμων χαρτιών παραμονής. Στην αρχή είχαν τη βοήθεια μιας παλαιότερης γενιάς ακτιβιστών για τα δικαιώματα των μεταναστών/ριών, που βοήθησαν να αφηγηθούν τις ιστορίες τους με τρόπο που να εμπνέουν τη συμπάθεια ενός ευρύτερου κοινού. Σε μεταγενέστερο στάδιο, όμως, οι Dreamers άσκησαν κριτική στην ως τότε προσέγγισή τους, επειδή φαινόταν να δαιμονοποιεί τους γονείς τους ακόμη και αν τους παρουσίαζε ως πολίτες-πρότυπα. Επέλεξαν να υιοθετήσουν μια πιο πολύπλοκη αφήγηση που αναγνωρίζει ως βάσιμους τους λόγους για τους οποίους οι γονείς τους έφτασαν στις ΗΠΑ χωρίς χαρτιά και με αυτόν τον τρόπο αγκάλιασαν το σύνολο των εμπειριών των παιδιών των μεταναστών/ριών, και όχι μόνο κάποιων περιπτώσεων που λειτουργούσαν ως πρότυπα.
Τα τελευταία χρόνια, η αφήγηση αποτελεί χαρακτηριστικό πολλών κοινωνικών κινημάτων – και όχι μόνο μεταξύ των Gen Zers και των Millennials. Μέσα από δυνατές αφηγήσεις, οι ηγεσίες των κοινωνικών κινημάτων ελπίζουν να κερδίσουν την υποστήριξη ευρύτερων κοινών από αυτά που άμεσα εκπροσωπούν, προκειμένου να προωθήσουν τους στόχους τους. Τα κοινωνικά δίκτυα, μέσα από τα οποία μπορούν να επικοινωνηθούν αυτές οι αφηγήσεις ή ιστορίες, παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες.
