Εδραιωμένος ακροδεξιός πυρήνας, μεγάλη διεισδυτικότητα των αντιδραστικών ιδεών

Δάφνη Σφέτσα
Νομικός, μέλος του Σημείου για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς

Κωστής Παπαϊωάννου
Διευθυντής του Σημείου για τη Μελέτη & Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς, Εκπαιδευτικός, Συγγραφέας

Μια ανάγνωση της έρευνας του Eteron από το Σημείο για τη μελέτη και αντιμετώπιση της ακροδεξιάς.

Πλούσια τροφή για σκέψη δίνει η έρευνα του Eteron που εξετάζει την απήχηση υπερ-συντηρητικών ή αντιδραστικών θέσεων στην ελληνική κοινωνία. Διακρίνουμε τρεις βασικές διαπιστώσεις:

1) Υπάρχει ένα συμπαγές και συνειδητό κομμάτι ερωτώμενων που γνωρίζει πολύ καλά γιατί ψηφίζει ακροδεξιά ή και νεοφασιστικά κόμματα. Oι ψηφοφόροι της Ακροδεξιάς έχουν διακριτό στίγμα σε μια σειρά από θέματα.

Οι Σπαρτιάτες είναι στα περισσότερα θέματα μισό βήμα πιο μπροστά (ή πιο δεξιά) από τη βάση της Ελληνικής Λύσης, μαζί όμως οι δύο αποτελούν τον πιο καθαρό ακροδεξιό πυρήνα στην ελληνική κοινωνία. Οι ψηφοφόροι των δύο κομμάτων φαίνεται να ταυτίζονται σε θέματα που, άμεσα ή έμμεσα, έχουν να κάνουν με το έθνος και τους μύθους του. Ενδεικτικά: είναι πολέμιοι προσφύγων και μεταναστών, τάσσονται αναφανδόν ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών (σχεδόν 90% και οι δύο) και ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά στην ερώτηση περί θαυμασμού των Ελλήνων και της ευφυΐας τους (σημειωτέον, θέση που έχει αξιόλογη οριζόντια απήχηση σε όλα τα κόμματα) και παραμένουν αρνητικοί απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και με πιο συγκρατημένα ποσοστά (Σπαρτιάτες: 64,8%, ΕΛ: 68,4%). Κατά πλειοψηφία τάσσονται υπέρ της Ρωσίας στον πόλεμο, μακριά πάντως από μια γενικευμένη ταύτιση (Σπαρτιάτες: 60,8%, ΕΛ: 51,9%). Επίσης, κατά 63,4% η Ελληνική Λύση και 54,4% οι Σπαρτιάτες είναι υπέρ της ελεύθερης αγοράς, ένδειξη αποστασιοποίησης από τον εθνικοσοσιαλισμό του 20ού αιώνα.

2) Ωστόσο η Ακροδεξιά δεν είναι συμπαγής· έχει σημαντικές εσωτερικές διαφοροποιήσεις. Οι Σπαρτιάτες σε κάποια θέματα είναι πιο «παραδοσιακοί»: βρίσκονται πολύ κοντά στη Δικτατορία, είναι φανατικοί της θανατικής ποινής και σαφώς πιο φίλα προσκείμενοι στη Χρυσή Αυγή. Στην Ελληνική Λύση βρίσκει μεγαλύτερη απήχηση η συνωμοσιολογία των εμβολίων – την οποία ο Κ. Βελόπουλος είχε αναπαραγάγει αρκετά.

Οι ψηφοφόροι της Νίκης ακολουθούν από λιγότερο ή περισσότερο κοντά. Συγκροτητική τους θέση είναι η Ορθοδοξία, που επιβεβαιώνεται έμμεσα και από τη μαζική τους εναντίωση στις νέες ταυτότητες, που όμως δεν κατάφερε να συσπειρώσει άλλο κόσμο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ερώτηση για τον ρόλο της θρησκείας στην προσωπική ζωή: το 79% των ψηφοφόρων τους δηλώνει ότι η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο, αλλά η Ελληνική Λύση έρχεται δεύτερη με μεγάλη απόσταση (45,4%), και με ακόμα μεγαλύτερη οι Σπαρτιάτες (36%), γεγονός που ενισχύει τη θέση ότι ο νεοφασισμός του 21ου αιώνα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Αντίστοιχα, η Νίκη καταγράφει πρωτιά στην εναντίωση στις αμβλώσεις με 60,6% και ακολουθούν η Ελληνική Λύση (57,85) και πιο πίσω οι Σπαρτιάτες (47,3%).

Παραδόξως, ίσως, καμία από τις τρεις εκλογικές βάσεις δεν εμφανίζεται χαρακτηριστικά φιλική προς την Αστυνομία, γεγονός που θα μπορούσε να εκληφθεί και ως ιδιότυπη έκφραση αντισυστημικότητας.

Ενώ οι ψηφοφόροι των τριών κομμάτων είναι εχθρικοί απέναντι σε μετανάστες/πρόσφυγες, οι ψηφοφόροι της Νίκης διαφοροποιούνται στο ζήτημα των «pushbacks με κίνδυνο να χαθούν ανθρώπινες ζωές»: το 72% των Σπαρτιατών και το 64,7% της Ελληνικής Λύσης είναι σύμφωνο, εκφράζει δηλαδή μια θέση «ενεργού και βίαιης αποτροπής» το ποσοστό όμως πέφτει στο 36,7% στη Νίκη, όπου δηλαδή η ξενοφοβία δεν παίρνει τέτοια έμπρακτη διάσταση.

Γενικά οι Σπαρτιάτες αποτελούν το πιο αντιπαθητικό/απωθητικό κόμμα, καταγράφοντας όμως τα καλύτερα ποσοστά του στις νεότερες ηλικίες 17-34 χρονών. Σε κάθε περίπτωση οι ψηφοφόροι των τριών κομμάτων δεν συμφωνούν απλώς, αλλά «συμπαθιούνται» μεταξύ τους.

3) Προβληματικές και πιθανά επικίνδυνες ιδέες για τη δημοκρατία και τις ελευθερίες διεισδύουν σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού, πρωτίστως σε ψηφοφόρους της Νέας Δημοκρατίας, πιο συγκρατημένα στου ΠΑΣΟΚ, ενώ ορισμένες συντηρητικές θέσεις διαπερνούν και τους ψηφοφόρους της Αριστεράς.

Η ελληνική κοινωνία, απογοητευμένη από τη Δημοκρατία στη χώρα, δεν εμπιστεύεται ούτε τον διπλανό της, είναι γενικότερα δυσαρεστημένη και μάλλον ξενοφοβική. Αναφορικά με τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα, επιβεβαιώνεται η ανεκτικότητα απέναντι στους ομοφυλόφιλους, με την πλειονότητα να δέχεται τον γάμο, αλλά όχι την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, με την οποία πάντως συμφωνεί το διόλου ευκαταφρόνητο 37% των ερωτηθέντων.

Οι ψηφοφόροι της ΝΔ εμφανίζονται πιο δεκτικοί στην Αστυνομία και τον αυταρχισμό, γεγονός που συνδέεται μάλλον επιπλέον με τη διακυβέρνηση από το κόμμα αυτό και με την επίσημη πολιτική αστυνόμευσης και ασφάλειας. Με το εμφατικό 81% υποστηρίζουν ότι η Αστυνομία μπορεί να καταστρατηγεί το δικαίωμα σε συγκεντρώσεις για λόγους δημόσιας τάξης (με μεγάλη διαφορά ακολουθεί η ΕΛ στο 55,5%). Στην ερώτηση αν η Αστυνομία είναι βίαιη στις συγκεντρώσεις, η ΝΔ καταγράφει πάλι πρωτιά, αφού με 62,4% απαντά αρνητικά, ποσοστό αρκετά υψηλότερο από τους επόμενους (ΕΛ 30,6% και ΠΑΣΟΚ 28,5%).

Η ελληνική κοινωνία βλέπει στους πρόσφυγες και μετανάστες μια απειλή για τον πολιτισμό της (57,2%), με τον φόβο αυτόν να διαπερνά τα κόμματα. Ακόμα περισσότερο, φαίνεται πεπεισμένη (66%) ότι μεταναστευτικό και εγκληματικότητα συνδέονται, με τη θέση να διεισδύει πάλι σε ψηφοφόρους όλων των κομμάτων, προφανώς όχι με την ίδια ένταση. Το ανησυχητικό 30% συμφωνεί με τα pushbacks, ακόμη κι αν τίθενται σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές, ενώ σχεδόν οι μισοί ερωτηθέντες είναι εχθρικοί απέναντι στις ΜΚΟ, που εξάλλου έχουν βρεθεί στο στόχαστρο της κυβέρνησης και των κυρίαρχων ΜΜΕ.

Πάντως, το γενικά δύσπιστο έως και εχθρικό σώμα απέναντι σε μετανάστες και πρόσφυγες συμφωνεί κατά πλειοψηφία με τη χορήγηση ιθαγένειας σε παιδιά νόμιμων μεταναστών, μία από τις λίγες πτυχές του θέματος όπου έχει γίνει πιο ουσιαστικός δημόσιος διάλογος που εξοικείωσε και διαμόρφωσε την κοινή γνώμη.

Κατά τα άλλα, η επαναφορά της θανατικής ποινής διατηρεί την ισχύ που έχει καταγράψει σε προηγούμενες έρευνες, όπως και στην έρευνα του Σημείου το 2022· σχεδόν το 40% βλέπει τη γυναίκα πρώτα ως μητέρα, ενώ το ένα τρίτο περίπου υποστηρίζει ότι χρειαζόμαστε ένα κόμμα Ορθοδοξίας. Γύρω στο 20% του εκλογικού σώματος υποστηρίζει τις ακραίες θέσεις ενάντια στις αμβλώσεις, ότι η Χρυσή Αυγή αν δεν έκανε εγκλήματα θα ήταν χρήσιμη, ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια υπερβολή και ότι η Δικτατορία του ’67 είχε καλές όψεις. Ακόμη και η συνομωσιολογική θεωρία ότι το εμβόλιο του κορωνοϊού αλλοιώνει το DNA βρίσκει ένα 18% να την υποστηρίζει, ενώ ο γνωστός ακροδεξιός μύθος ότι δεν υπήρχαν νεκροί στο Πολυτεχνείο έχει τη μικρότερη γενικά αποδοχή (11%).

Ο αντίποδας

Η έρευνα του Eteron, εκτός από τον ακροδεξιό πυρήνα, επιβεβαιώνει επίσης την ύπαρξη σημαντικού τμήματος πολιτών με απόψεις στον αντίποδα, κυρίως ανάμεσα στους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ. Οι ψηφοφόροι της Πλεύσης Ελευθερίας φαίνεται να έχουν αντανακλαστικά απέναντι σε ακραίες αντιδραστικές θέσεις, εμφανίζοντας ένα προφίλ ιδιαίτερα συγκρατημένο, αν και το κόμμα έχει δείγματα μιας «άρρητης επικοινωνίας» με ακροατήρια δεκτικά σε εθνικιστικές θέσεις.