TikTok-ποιημένη Πολιτική: Η Gen Z, τα σύντομα βίντεο και ο μετασχηματισμός της συμμετοχής
Το TikTok δεν είναι μόνο η πιο δημοφιλής πλατφόρμα μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τους νέους. Είναι μια πλατφόρμα που έχει μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο, καθώς πολλές άλλες ψηφιακές πλατφόρμες προσπαθούν τώρα να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και να μιμηθούν τη λογική του. Η πλατφόρμα έχει καθιερώσει ένα μοντέλο αλγοριθμικής επιμέλειας περιεχομένου που συνιστά μια σημαντική ρήξη με τα κοινωνικά δίκτυα της πρώτης γενιάς όπως το Facebook και το Twitter. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες του TikTok στην κοινωνία παραμένουν αρκετά ασαφείς, δεδομένου ότι μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί εξαιρετικά λίγες έρευνες για για τους χρήστες του TikTok, την εμπειρία τους, τις απόψεις και τις στάσεις τους.
Αυτό το κενό στη γνώση μας για την επίδραση του TikTok επιτέλους αρχίζει να καλύπτεται μέσω ερευνών, όπως το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα TKTKGEN, που έχω πραγματοποιήσει υπό την αιγίδα της υποτροφίας Marie Skłodowska-Curie στη Scuola Normale Superiore στη Φλωρεντία και το Πανεπιστήμιο Fudan στη Σαγκάη, καθώς και άλλες παρόμοιες έρευνες όπως αυτή που έχει διεξάγει το Ινστιτούτο Eteron στην Ελλάδα. Η έρευνα περιλάμβανε πάνω από 900 συμμετέχοντες ηλικίας 18-35 ετών, εκ των οποίων οι 500 ήταν χρήστες του TikTok. Η ανάλυση των απαντήσεων από αυτές τις δύο ομάδες επέτρεψε τη σύγκριση και την αντιπαραβολή των απόψεων και των στάσεων των χρηστών της πλατφόρμας με εκείνες των μη χρηστών, προσφέροντας χρήσιμα στοιχεία για να κατανοήσουμε καλύτερα τι είναι μοναδικό στο TikTok.
Η έρευνα TKTKGEN παρέχει αρκετές μη αναμενόμενες πληροφορίες σχετικά με την εμπειρία της Gen Z, και σε αντιπαραβολή με την αναπαράσταση της πλατφόρμας που τείνει να είναι αρκετά αρνητική, ειδικά μετά την απόφαση των ΗΠΑ να την απαγορεύσουν για λόγους εθνικής ασφάλειας. Οι χρήστες του TikTok στην Ιταλία φαίνεται να είναι πιο αισιόδοξοι, πιο κοινωνικά ενσωματωμένοι και να συμμετέχουν περισσότερο σε -ορισμένες τουλάχιστον- πολιτικές δραστηριότητες σε σχέση με τους μη χρήστες, αν και παρουσίασαν χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής στις τελευταίες εκλογές.
Μεταξύ των Ιταλών χρηστών του TikTok, η συμφωνία με τη δήλωση “Νιώθω ότι έχω πολλά να είμαι περήφανος για” είναι 21% υψηλότερη από αυτή των μη χρηστών, ενώ για τη φράση “Είναι εύκολο για μένα να χαλαρώσω,” η διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων είναι 26%. Αυτό είναι ενδιαφέρον, καθώς φαίνεται να υποδεικνύει ότι, σε αντίθεση με την μιντιακή αναπαράσταση των TikTokers ως παθολογικά αγχωμένων, οι χρήστες του TikTok φαίνονται πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή και πιο κοινωνικά ενσωματωμένοι. Σχετικά με το κοινωνικό κεφάλαιο, η έρευνα TKTKGEN βρήκε ότι οι χρήστες του TikTok συμφωνούσαν πολύ περισσότερο με φράσεις όπως “Η αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους online και offline με κάνει να νιώθω μέρος μιας κοινότητας” (διαφορά +23% έναντι των μη χρηστών), “online ή δια ζώσης πάντα έρχομαι σε επαφή με νέους ανθρώπους” (+20%), “οι άνθρωποι με τους οποίους αλληλεπιδρώ θα με βοηθούσαν να πολεμήσω μια αδικία” (+20%). Αυτές οι απαντήσεις φαίνεται να υποδεικνύουν μια πιο σύνθετη εικόνα για τους χρήστες του TikTok από τη στερεοτυπική εικόνα που τους θεωρεί απομονωμένους και αποξενωμένους.
Το ίδιο ισχύει και για τους δείκτες κοινωνικής εμπιστοσύνης, οι οποίοι είναι σημαντικά υψηλότεροι μεταξύ των χρηστών του TikTok για όλες τις κοινωνικές κατηγορίες που ερωτήθηκαν, περιλαμβανομένων των influencers (+20% στην θετική γνώμη των χρηστών του TikTok σε σύγκριση με τους μη χρήστες), των εταιρειών (+20%) και των μέσων ενημέρωσης (+19%). Αυτό είναι σημαντικό καθώς η κοινωνική εμπιστοσύνη θεωρείται συχνά σημαντικός δείκτης για την ψυχική ευημερία και προϋπόθεση για την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή.
Μεταφράζεται, όμως, η μεγαλύτερη εμπιστοσύνη των χρηστών του TikTok σε μεγαλύτερη κοινωνική και πολιτική συμμετοχή; Αυτή η σύνδεση επιβεβαιώνεται μόνο εν μέρει από τα ερευνητικά δεδομένα που συνέλεξα. Οι χρήστες του TikTok φαίνεται να συμμετέχουν περισσότερο σε κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες όπως η υπογραφή ψηφισμάτων ή η συμμετοχή σε δημοψηφίσματα (+16%), ο εθελοντισμός (+15%) και η συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα (+14%). Ωστόσο, η συμμετοχή τους στις τελευταίες εκλογές στην Ιταλία ήταν ελαφρώς χαμηλότερη από εκείνη των μη χρηστών. Αυτό μπορεί να έχει διάφορες εξηγήσεις, για παράδειγμα λόγω της συνολικά χαμηλής συμμετοχής στις τελευταίες εκλογές, η οποία ήταν ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των νέων σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές. Ή μπορεί να προκύπτει από το γεγονός ότι, ενώ ενδιαφέρονται για την πολιτική, οι χρήστες του TikTok φαίνεται να είναι πιο επιφυλακτικοί απέναντι στην επίσημη και θεσμική πολιτική. Παρόλο που η τεκμηρίωση αυτών των αιτιωδών σχέσεων είναι δύσκολη με βάση τα δεδομένα που συγκέντρωσα στην έρευνα, τουλάχιστον το αφήγημα που συχνά προβάλλεται από τα μέσα ενημέρωσης και θέλει τη Gen Ζ του TikTok ως πολιτικά αδιάφορη και ατομιστική φαίνεται ιδιαίτερα αμφισβητήσιμο.
Η έρευνα παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με τη μελέτη των νέων Ελλήνων χρηστών του TikTok που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Eteron. Η έρευνα TKTKGEN βρήκε επίσης ότι η ψυχαγωγία ήταν μακράν το πιο σημαντικό κίνητρο για τη χρήση της πλατφόρμας μεταξύ των νέων και ότι το χιουμοριστικό περιεχόμενο ήταν σημαντικό κομμάτι του τι έβλεπαν οι χρήστες στην πλατφόρμα. Επίσης, τα ποσοστά συμμετοχής σε πολιτικές δραστηριότητες που ανέφεραν οι συμμετέχοντες σε αυτήν την έρευνα είναι αρκετά υψηλά, καθώς μόνο ένας στους τρεις συμμετέχοντες δήλωσε ότι δεν συμμετείχε σε καμία πολιτική δραστηριότητα. Επιπλέον, η έρευνα του Eteron παρέχει επίσης μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το πώς το TikTok μπορεί να ευνοεί ορισμένες μορφές πολιτικής συμμετοχής.
Ενώ μόνο ένας μικρός αριθμός παρακολουθεί πολιτικό περιεχόμενο στο TikTok πολύ συχνά (10%), ποσοστό που συνάδει με την κυρίαρχη χρήση της πλατφόρμας ως πηγή ψυχαγωγίας, ένα μεγαλύτερο ποσοστό παρακολουθεί πολιτικά θέματα αρκετά συχνά (31%). Επιπλέον, είναι ενδιαφέρον ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων που πιστεύουν ότι το TikTok μπορεί να είναι ωφέλιμο για τη δημοκρατία είναι σημαντικά υψηλότερος από εκείνον των ερωτηθέντων που είναι απαισιόδοξοι. Συνολικά, αυτό που δείχνουν οι δύο έρευνες είναι ότι, από τη μία πλευρά, το TikTok έχει γίνει μέρος της εμπειρίας των νέων όσον αφορά την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή, και ότι, ενώ η κύρια χρήση αυτής της πλατφόρμας είναι μη πολιτική και προσανατολισμένη στην ψυχαγωγία, η χρήση του TikTok επηρεάζει σταδιακά και τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι άνθρωποι προσλαμβάνουν τα πολιτικά ζητήματα. Αυτό απαιτεί μια πιο συστηματική και εις βάθος έρευνα, καθώς και την εγκατάλειψη των μιντιακών ηθικών πανικών γύρω από αυτήν την πλατφόρμα και τη χρήση της, προκειμένου να προσεγγίσουμε με περισσότερη ακρίβεια την επίδραση που αυτή έχει στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική εμπειρία.
