Όσα γράφονται για τη Gen Z και όσα απουσιάζουν
Μέσα στην περίοδο της πανδημίας, η συζήτηση γύρω από τις γενιές εισέβαλε στη δημόσια σφαίρα, κατακλύζοντας τις καθημερινές κουβέντες και αγωνίες των ανθρώπων μέχρι τον επίσημο πολιτικό λόγο, τα ΜΜΕ, τα social media και τις σειρές του Netflix. 1 Οι διαφορετικές ανά ηλικιακή κατηγορία επιπτώσεις του Covid-19 βρέθηκαν αναμφίβολα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Ανεξάρτητα απ’ τις αντιπαραθετικές οπτικές των διαφόρων αναλύσεων, αποτελεί κοινή παραδοχή ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις της διαχείρισης της πανδημίας στις ζωές των ανθρώπων, θα ήταν σοβαρή αστοχία να υποτιμηθεί η διάσταση της γενιάς. Ιδίως αν θέλουμε να λάβουμε στα σοβαρά υπόψη τις συνολικές οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, καθώς και τον παράγοντα των κοινωνικών ανισοτήτων.
Εντός αυτής της ευρύτερης συζήτησης για τις γενιές, θέλουμε να στρέψουμε την προσοχή στη Gen Z, όσες και όσους, δηλαδή, γεννήθηκαν στα τέλη του 1990 και τις αρχές του 21ου αιώνα, μεγάλωσαν μέσα στην κρίση μετά το 2008 και η πανδημία συνέπεσε με μια, από κάθε άποψη, καθοριστική περίοδο της ζωής τους.
Στο άρθρο αυτό, παρουσιάζουμε ευρήματα και ιστορίες για τη Gen Z, που ξεχωρίσαμε κυρίως στο εξωτερικό, στοχεύοντας να «ανοίξουμε» το πλάνο και να θέσουμε παραμέτρους, που θα μας φανούν πολύ χρήσιμες στη συζήτηση για τη Gen Z στην Ελλάδα.
Αμφισβητώντας στερεοτυπικές απεικονίσεις της νέας γενιάς
Αν επιχειρήσουμε να συνοψίσουμε το κεντρικό αφήγημα που εμφανίστηκε γύρω από τη Gen Z στα κυρίαρχα ΜΜΕ, θα λέγαμε ότι πάει κάπως έτσι: είναι μια γενιά αδιάφορη, ανεύθυνη, ανενημέρωτη και υπεύθυνη για τη διασπορά του κορονοϊού. 2 Οι χαρακτηρισμοί αυτοί έχουν δεχτεί έντονη κριτική ότι αναπαράγουν στερεότυπα και στιγματίζουν τη νέα γενιά. Όπως εξηγεί στο The Conversation μια ερευνητική ομάδα από τη Γαλλία και τον Καναδά, τέτοιες μιντιακές απεικονίσεις δεν τεκμηριώνονται από τα ερευνητικά ευρήματα και διαστρεβλώνουν τις πραγματικές καθημερινές εμπειρίες και απόψεις των νέων. Αντίθετα, χρησιμοποιούνται σκόπιμα στο δημόσιο λόγο για να αποπροσανατολίσουν σε σχέση με τις πραγματικές επιπτώσεις της πανδημίας στη νέα γενιά.
Ο τρόπος που παρουσιάζεται σήμερα η Gen Z εμφανίζει πολλές ομοιότητες με τον τρόπο που παρουσίαζαν τους millennials την περασμένη δεκαετία. Αν ξεχωρίζαμε έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε και στις δύο περιπτώσεις και συνοψίζει στερεότυπα και υποτίμηση, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ήταν ο χαρακτηρισμός «χιονονιφάδες» (“snowflakes”). Ιδιαίτερα δημοφιλής στα mainstream media, καθώς και στους κύκλους της alt-right, 3 περιγράφει τη νέα γενιά σαν «υπερευαίσθητη», «που δεν μπορεί να αντέξει τη σκληρή ωμή πραγματικότητα επειδή λιώνει σαν χιονονιφάδα». 4
Η πρώτη φράση άρθρου που δημοσιεύτηκε στη Daily Star το 2018 δίνει μια εικόνα της χρήσης του όρου στη δημόσια σφαίρα: «Οι προστατευμένες χιονονιφάδες που δεν έχουν ιδέα πως να επιβιώσουν στον πραγματικό κόσμο, θα πρέπει να πληρώσουν για ‘μαθήματα ενηλικίωσης’».
Η Gen Z βρέθηκε, και στην Ελλάδα, στο επίκεντρο αντιπαραθέσεων στο δημόσιο διάλογο την περίοδο της πανδημίας, όπου κάθε άλλο παρά έλειψαν οι στερεοτυπικές απεικονίσεις. Χαρακτηριστικές, απ’ αυτή την άποψη, είναι, για παράδειγμα, οι συζητήσεις γύρω από το «ερωτικό καλοκαίρι των νέων» και την ευθύνη τους για το δεύτερο κύμα της πανδημίας ή το voucher των 150 ευρώ για νέους και νέες 18 – 25 ετών, ως «κίνητρο» για να εμβολιαστούν.
Την ίδια στιγμή, οι νέες και οι νέοι φαίνεται ότι έχουν γυρίσει τις πλάτες τους στα ΜΜΕ, όπως προκύπτει από τα μεγάλα ποσοστά δυσπιστίας που καταγράφονται σε σχετικές έρευνες διεθνώς. 5 Η γενικότερη αυτή τάση εκφράζεται με ακόμη πιο έντονο τρόπο στην Ελλάδα, όπου την περίοδο της πανδημίας ασκήθηκε σημαντική κριτική για τη λειτουργία της πλειοψηφίας των ΜΜΕ και το μονοδιάστατο τρόπο παρουσίασης των κεντρικών ζητημάτων. 6
Υπάρχει ριζοσπαστικοποίηση της Gen Z;
Παράλληλα με το κυρίαρχο αφήγημα για την «ανεύθυνη» και «αδιάφορη» νέα γενιά στον εγχώριο και διεθνή τύπο πληθαίνουν τα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για μια νέα πολιτικοποίηση και ριζοσπαστικοποίηση της Gen Z. Όπως το αναλύουν οι Financial Times σε πρόσφατο ρεπορτάζ με τίτλο “Losing the generation game”, η όξυνση των ανισοτήτων μέσα στην πανδημία σε συνδυασμό με την αποξένωση των νέων από την κυρίαρχη πολιτική είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μια εκρηκτική ριζοσπαστικοποίηση. Στο ίδιο ρεπορτάζ, ο Keir Milburn, καθηγητής πολιτικής οικονομίας και συγγραφέας του βιβλίου Generation Left, εξηγεί ότι αναδύεται εντός της νέας γενιάς ένας «ριζοσπαστικός πραγματισμός», βασισμένος στην πεποίθηση ότι η κατάσταση πρέπει να αλλάξει. Τέτοια σημάδια εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια στις κινητοποιήσεις για την κλιματική αλλαγή, την έμφυλη ισότητα και τη φυλετική δικαιοσύνη από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη.
Φέρνοντας στη συζήτηση πιο συγκεκριμένα στοιχεία από το εξωτερικό, εξαιρετικά ενδιαφέροντα είναι τα ευρήματα του Ιnstitute for Economic Affairs – IEA, ενός από τα πιο σημαντικά συντηρητικά think-tanks στη Βρετανία. Σε έρευνα που διεξήγαγε τον χειμώνα του 2021 σε δείγμα 2000 νέων ηλικίας 16 – 34 ετών, προκύπτουν, μεταξύ άλλων, τα εξής: 4 στα 5 άτομα συμφωνούν ότι για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης στη Βρετανία είναι απαραίτητη μια γενναία επέκταση της κοινωνικής κατοικίας, καθώς και η επιβολή ανώτατου ορίου στο ύψος των ενοικίων. Στη λογική της υπεράσπισης των δημοσίων αγαθών και της κοινωνικής πρόνοιας, το ποσοστό όσων υποστηρίζουν ότι οι εταιρείες ενέργειας, νερού, καθώς και οι σιδηρόδρομοι πρέπει να περάσουν ξανά στο δημόσιο αγγίζει το 72%. Το ίδιο υψηλό είναι και το ποσοστό όσων θεωρούν επιβλαβή την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στο βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS). Τέλος, το 67% δηλώνει ότι θα ήθελε να ζει σε ένα σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα. 7
Ως συντηρητικό think-tank, το IEA ερμηνεύει από τη δική του σκοπιά τα ευρήματα και σε σχετική έκθεση που εξέδωσε με τίτλο “Left Turn Ahead?” κάνει λόγο για «καμπάνα αφύπνισης». Όπως εξηγεί ο συγγραφέας της έκθεσης και διευθυντής Πολιτικής Οικονομίας του ΙΕΑ, τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι το κύμα υπερ-πολιτικοποίησης που χαρακτήριζε τους millennials μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, φαίνεται να εξαπλώνεται σήμερα και στη Gen Z.
Ακόμη πιο πρόσφατα, η Gen Z δίνει τον τόνο στο κύμα της «μεγάλης παραίτησης», όπως ονομάζεται το φαινόμενο των μαζικών οικειοθελών παραιτήσεων που καταγράφονται την περίοδο της πανδημίας. Χαρακτηριστικά, στις αρχές του φθινοπώρου του 2021, στις ΗΠΑ ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων που παραιτήθηκαν από τις δουλειές τους έφτασε τα 4,5 εκατομμύρια. 8 Το φόρουμ r/antiwork στη διαδικτυακή πλατφόρμα Reddit απαριθμεί 1,7 εκατομμύρια μέλη, εντός των οποίων χιλιάδες νέες και νέοι μοιράζονται ιστορίες εργασιακής επισφάλειας και δηλώνουν την άρνησή τους να τις αποδεχθούν.
Tα παραπάνω στοιχεία αξίζει να συνδυαστούν με πρόσφατα ευρήματα ερευνών στις ΗΠΑ, από τα οποία προκύπτει ότι το 77% των νέων, στις ηλικίες 18 – 34 ετών, τάσσονται υπέρ των εργατικών σωματείων (Gallup research). Την εικόνα αυτή συμπληρώνουν ιστορίες όπως ο αγώνας για την ίδρυση σωματείου σε κατάστημα Starbucks της Νέας Υόρκης. Τα μέλη της πρωτοβουλίας “Starbucks Workers United”, στην πλειοψηφία τους νέες εργαζόμενες κάτω των 25 ετών, κατάφεραν να υπερνικήσουν όλες τις τακτικές παρεμπόδισης της συνδικαλιστικής οργάνωσης που επιστράτευσε η εταιρεία. 9 Ο αγώνας στέφθηκε με επιτυχία στα τέλη του 2021 και καταγράφηκε ως μια εμβληματική νίκη της Gen Z. Το νικητήριο tweet της πρωτοβουλίας έχει πολλά να πει για τη συζήτησή μας: “Forget Gen-Z, call us Gen-U from now on. Generation Union!”
Forget Gen-Z, call us Gen-U from now on. Generation Union! pic.twitter.com/365suYuMzC
— Starbucks Workers United (@SBWorkersUnited) December 10, 2021
Απ’ την άλλη, η ίδια η πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για εύκολες γενικεύσεις και εξιδανίκευση. Ο συνολικός αριθμός των συνδικαλισμένων εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα στις ΗΠΑ μόλις που ξεπερνάει το 6%. 10 Αντίστοιχα, στη Μεγάλη Βρετανία μόλις το 4% των νέων κάτω των 24 ετών συμμετέχουν σε συνδικάτα ενώ το 38% των συνδικαλισμένων είναι άνω των 50 ετών. 11 Την ίδια στιγμή, στις χώρες της ΕΕ, η συζήτηση για την εργασιακή επισφάλεια και τη νέα γενιά γίνεται στο φόντο των τελευταίων στοιχείων της Eurostat, σύμφωνα με τα οποία πάνω από 2,8 εκατομμύρια νέων βρίσκονταν στο φάσμα της ανεργίας το φθινόπωρο του 2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει την πρωτιά σε επίπεδο ΕΕ στην ανεργία των πολιτών κάτω των 25 ετών με ποσοστά 39,1%.
Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι υπάρχουν σημαντικές τάσεις νέας πολιτικοποίησης στη Gen Z, αλλά χρειάζεται σκέψη πριν προβούμε σε χαρακτηρισμούς, που όταν αποδίδονται με ευκολία υποτιμούν τις αντιφάσεις και τις δυσκολίες και καταλήγουν να εξωραΐζουν αντί να αλλάζουν την πραγματικότητα.
Η επίδραση του νεοφιλελευθερισμού και ο κίνδυνος της alt-right
Στρέφοντας την προσοχή μας στην ελληνική περίπτωση, η Gen Z φαίνεται να ακολουθεί τις διεθνείς τάσεις, καθώς υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για την ύπαρξη ενός ενδυναμωμένου προοδευτικού κοινού στη νεολαία με έντονη συμμετοχή σε κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες (βλ. μαθητικό και φοιτητικό κίνημα, φεμινιστικές, αντιφασιστικές κινητοποιήσεις κ.α.), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από αντίστοιχες έρευνες. 12
Απ’ την άλλη, άλλα ευρήματα φανερώνουν τις υπαρκτές αντιφάσεις και την πολυπλοκότητα του ζητήματος. Για παράδειγμα, σε πρόσφατη έρευνα της Κάπα Research γύρω από την ταυτότητα της νέας γενιάς στην Ελλάδα σε νέες και νέους, ηλικίας 17 – 39 ετών, προκύπτει ότι στο ερώτημα «τι εμπιστεύεστε περισσότερο για την προάσπιση των συμφερόντων της γενιάς σας;», η απάντηση «τον εαυτό μου» έχει με διαφορά την πρωτιά, ενώ πολύ χαμηλά βρίσκονται πιο παραδοσιακές μορφές συλλογικής οργάνωσης, όπως τα συνδικάτα, οι φοιτητικές παρατάξεις και τα κόμματα. 13
Πηγαίνοντας αυτή τη συζήτηση πιο βαθιά, ξεχωρίζει η έρευνα στο πλαίσιο του προγράμματος «Ριζοσπαστισμός και νεολαία στην Ελλάδα της κρίσης», το οποίο διενεργήθηκε το 2016 στο Εργαστήριο Ελληνικής Πολιτικής στο ΕΚΠΑ με υπεύθυνη την καθηγήτρια Μάρω Παντελίδου-Μαλούτα. Διερευνώντας την πολιτική φυσιογνωμία των νέων τη δεύτερη δεκαετία του 2000 στην Ελλάδα, η έρευνα αυτή έθεσε το ερώτημα πόσο ριζοσπαστική είναι η νεολαία και πώς ακριβώς νοηματοδοτείται η έννοια του ριζοσπαστισμού; Όπως εξηγούν οι ερευνήτριες, παρά τις εξωθεσμικές μορφές πολιτικής συμμετοχής και τη σαφή αριστερή εκλογική στροφή των νέων την περασμένη δεκαετία, «δεν φαίνεται να έχουν συντελεστεί ιδεολογικές διεργασίες που να επιτρέπουν να μιλάμε για ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας με όρους τετελεσμένης διαδικασίας». 14 Αυτό που τονίζουν ιδιαίτερα στην ανάλυσή τους είναι η επιρροή του νεοφιλελεύθερου δόγματος στη νέα γενιά, καθώς η ηγεμονία του «μοιάζει να διαποτίζει όλες τις εκφράσεις της κοινωνικής ζωής, πολύ πέραν της οικονομίας». 15 Η άλλη όψη της αγωνιστικότητας και της συλλογικής δράσης είναι η διάχυτη απογοήτευση, η απουσία οράματος και, συχνά, ο κυνισμός που διαπερνά τμήματα της νέα γενιάς.
Παράλληλα με το νεοφιλελευθερισμό, θα ήταν σοβαρή αστοχία να παραβλέψουμε τη διεύρυνση της επιρροής της ακρας δεξιάς στη νέα γενιά. Εξάλλου, αποτελεί κοινή πρακτική της alt-right απ’ τη μία μεριά να επιτίθεται στην «υπερευαίσθητη» νέα γενιά και απ’ την άλλη να προσπαθεί, εντός και εκτός των social media, να την κερδίσει με τις ιδέες και την πρακτική της. Απ’ αυτή την άποψη, εξαιρετικά ανησυχητικά είναι τα μηνύματα λίγους μήνες πριν τις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία. Από δημοσκοπικά ευρήματα κατά τη διάρκεια του 2021 προκύπτει ότι η Μαρίν Λεπέν βρίσκεται στην πρώτη θέση σε εκλογική απήχηση στις ηλικίες 18-25 ετών, ισοψηφώντας με τον Ε. Μακρόν. 16 Παράλληλα, η νέα υποψηφιότητα της άκρας δεξιάς, ο τηλεαστέρας Ερίκ Ζεμούρ, που έχει καταδικαστεί στο παρελθόν για ρητορική μίσους κατά των μαύρων και των Αράβων, 17 έχει την υποστήριξη μιας οργάνωσης νέων, με περίπου 5.000 μέλη. Το όνομα αυτής “Génération Z”, όπου “Z” σημειώσατε Ζεμούρ. 18
Αναπλαισιώνοντας τη συζήτηση: μέσα απ’ τα μάτια της Gen Z
Επιστρέφοντας στις «χιονονιφάδες», απ’ όπου ξεκινήσαμε, θα λέγαμε συμπερασματικά ότι τα κυρίαρχα αφηγήματα καταλήγουν να κατηγορούν τη νέα γενιά για κάποια από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά που φαίνεται να έχει: μια μεγαλύτερη ενσυναίσθηση γύρω από τις πολλαπλές καταπιέσεις λόγω φυλής, φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού και μια αποστιγματοποίηση ζητημάτων που σχετίζονται με τη φροντίδα της ψυχικής υγείας. Παράλληλα, τα κυρίαρχα αφηγήματα εγκαλούν τις νέες και τους νέους να δουν ατομικά και ανταγωνιστικά πώς θα επιβιώσουν και να αφήσουν κατά μέρος κινητοποιήσεις, κοινωνικές αναζητήσεις, αξίες όπως η αλληλεγγύη και όλα όσα κατηγοριοποιούνται σαν «ευαισθησίες».
Η Gen Ζ αγωνίζεται, «πονάει», «δεν μπορεί να αναπνεύσει» και προσεγγίζει την πολιτική με παλιούς και νέους τρόπους, σε μια πρωτότυπη, πολύπλοκη και αντιφατική διαδικασία που δε χωράει σε προκαθορισμένες φόρμες. Είναι προφανές ότι εντός της νέας γενιάς υπάρχει αντιπαράθεση ιδεών, πρακτικών και αξιών, η οποία εκδηλώνεται σε κάθε επίπεδο, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό. Οι διεργασίες που συντελούνται εντός της αποτελούν ευαίσθητο «σεισμογράφο» για το πού οδεύει η κοινωνία, ποιες δυναμικές αποτυπώνονται και ποιες εναλλακτικές σκιαγραφούνται.
Και πώς μπορούν, τελικά, να αντιμετωπιστούν τα κυρίαρχα αφηγήματα και οι στερεοτυπικές απεικονίσεις της Gen Z; Η απάντηση δεν είναι εύκολη, καθώς, όπως συχνά λέγεται, τα αφηγήματα που κυριαρχούν στο δημόσιο λόγο έχουν τη δύναμη να γίνονται κομμάτι της ταυτότητας και της σκέψης των πολλών με όρους κοινής λογικής.
Επιχειρώντας, ως Eteron, να συμβάλουμε σε ενδεχόμενες απαντήσεις δεν ξεκινάμε από το μηδέν.
Πρώτον, θέλοντας να αποφύγουμε παγίδες που συχνά οδηγούν ακόμη και ασυναίσθητα στην αναπαραγωγή στερεοτύπων, αντλούμε από μεθοδολογικές προσεγγίσεις που τονίζουν την ανάγκη κριτικής ματιάς ως προς τη θέση όσων εκφέρουν λόγο για κάτι που δεν είναι. Με άλλα λόγια, χρειάζεται επίμονη σκέψη όταν ερευνούμε, μιλάμε και γράφουμε για τη Gen Z χωρίς να είμαστε Gen Z.
Δεύτερον, για την αποδόμηση των κυρίαρχων μύθων αξιοποιούμε έρευνες που έχουν ήδη γίνει στην Ελλάδα και το εξωτερικό και ταυτόχρονα θα επιχειρήσουμε να εισφέρουμε με δικές μας έρευνες νέα τεκμήρια και στοιχεία στη συζήτηση. Εστιάζουμε στη Gen Z στην Ελλάδα και αναδεικνύουμε στάσεις και αντιλήψεις των νέων, πηγές ενημέρωσης και τρόπους χρήσης των social media. Σε αντιπαράθεση με αναλύσεις που βλέπουν τα social media μονόπλευρα ως «κίνδυνο για τη δημοκρατία» 19 ή όσες, απ’ την άλλη, αποθεώνουν τη χρήση τους και υποτιμούν όψεις υπαρκτής αλλοτρίωσης και κινδύνων, θέλουμε να διερευνήσουμε αν και σε ποιο βαθμό μπορούν ψηφιακές κοινότητες και μέσα (Instagram, facebook, TikTok, twitter κ.α.) να αναζωογονήσουν το δημόσιο διάλογο και να υποβοηθήσουν ή ακόμη και να διαμορφώσουν κοινωνικές εξελίξεις.
Τέλος, αντλώντας από τις μεθόδους αναπλαισίωσης μιας δημόσιας συζήτησης, 20 θα αξιοποιήσουμε τη δύναμη αυτής της μεθόδου, που όπως σημειώνεται σχετικά, «έγκειται στο ότι θεμελιώνεις την απεύθυνσή σου σε ιστορίες και αξίες που προέρχονται από την κοινότητα στην οποία απευθύνεσαι και έχουν απήχηση».
Σε αυτό το πλαίσιο, μέσα από το project “Gen Z | Voice On” το επόμενο διάστημα στοχεύουμε να συμβάλλουμε ενεργητικά στον εν εξελίξει διεθνή διάλογο, εστιάζοντας στην ελληνική περίπτωση και συνδυάζοντας την έρευνα και τον διάλογο γύρω από τη Gen Z με συμμετοχικές πρωτοβουλίες όπου η Gen Z θα έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο.
O Κώστας Γούσης είναι Συντονιστής του Project “Gen Z | Voice On”.
Σημειώσεις
- Χαρακτηριστικό παράδειγμα, με πολλές αναφορές στη διάσταση της γενιάς, αποτελεί το “Inside”, ένα comedy special του Netflix, που δημιούργησε ο Bo Burnham απ’ το δωμάτιο του σπιτιού του κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας[↩]
- Αυτό προκύπτει και από τις απαντήσεις 5 μελών της Gen Z στην ερώτηση «πώς παρουσιάζουν τα μίντια τη γενιά σου;» σε video του Eteron [↩]
- Οι L.A. Times συμπεριέλαβαν τον όρο «χιονονιφάδες» σε σχετικό οδηγό για τη γλώσσα που χρησιμοποιεί η alt-right. Το 2016, η Guardian περιέγραψε τη φράση ‘Poor little snowflake’ ως την πιο χαρακτηριστική προσβολή του έτους [↩]
- Ο ορισμός της “snowflake generation” αλιεύτηκε από το SlangWiki [↩]
- Flamingo, ‘How Young People Consume News and the Implications for Mainstream Media’ (Reuters Institute, 2019) [↩]
- Για περαιτέρω ανάλυση, βλ. Antonis Kalogeropoulos, ‘2021 Digital News Report’ (Reuters Institute for the Study of Journalism, 2021) [↩]
- Kristian Niemietz, ‘Left turn ahead: Surveying attitudes of young people towards capitalism and socialism’ (Institute of Economic Affairs, 2021): 7[↩]
- U.S. Bureau of Labor Statistics, ‘Job Openings and Labor Turnover Summary’, Economic News Release, January 4, 2022[↩]
- Michael Sainato, ‘Starbucks launches aggressive anti-union effort as upstate New York stores organize’, 23/11/2021[↩]
- U.S. Bureau of Labor Statistics, ‘Union Members Summary’, Economic News Release, 20/1/2022[↩]
- James Meadway, ‘Generation Left Might Not Be That Left After All’, 22/7/2021[↩]
- Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, ‘“Νεολαία : Συνήθειες, Αντιλήψεις & Πολιτική Συμπεριφορά”, 2021; Ντίνα Δασκαλοπούλου, Ραφαέλλα Μανέλη, και Εύα Παπαδοπούλου, ‘Οι νεανικοί Σεισμοί του 21ου αιώνα’, 20/9/2020; Αλέξανδρος Σκούρας, ‘Η Γενιά των 17’ (ERTFLIX, 2021-2022) [↩]
- Έθνος, ‘Έρευνα Κάπα Research: 1 στους 2 νέοι δηλώνουν ανασφάλεια ή αδιέξοδο’, 15/5/2021[↩]
- Μάρω Παντελίδου-Μαλούτα και Λίνα Ζηργάνου-Καζολέα, ‘Νεολαία, αριστερή ψήφος και ριζοσπαστισμός τη δεύτερη δεκαετία του 2000’, Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης 46 (2020), 172[↩]
- Αφορμή για περαιτέρω σκέψη και συζήτηση δίνουν και τα αποτελέσματα των εκλογών στη Γερμανία στις αρχές του φθινοπώρου του 2021, όπου το νεοφιλελεύθερο FDP κατέγραψε ποσοστά της τάξης του 21% στις ηλικίες κάτω των 25 ετών, χάνοντας για λίγο την πρωτιά απ’ το κόμμα των Πρασίνων[↩]
- James Meadway, ‘Generation Left Might Not Be That Left After All’[↩]
- Angelique Chrisafis, ‘French journalist convicted on racism charge over drug dealer comment’, Guardian, 18/2/2011[↩]
- Simon Gaël, ‘’On peut être jeune et soutenir Zemmour’, qui sont les membres de Génération Z en Côte-d’Or ?’, Franceinfo, 15/1/2022; Oliver Haynes, ‘When a far-right candidate has ‘le buzz’, France shouldn’t take young people for granted’, Guardian, 12/2/2021 [↩]
- Η πλέον χαρακτηριστική είναι η ομιλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη το Μάρτιο του 2021, όπου σχολιάζοντας την επίδραση των social media στη νέα γενιά δήλωσε από το βήμα της Βουλής ότι «κάνουν κακό στην δημοκρατία»[↩]
- George Lakoff, Don’t Think of an Elephant!: Know Your Values and Frame the Debate–The Essential Guide for Progressives (Chelsea Green Publishing, 2004) [↩]
