Όψεις της ακροδεξιάς ψήφου
Ταυτότητες και οριοθετήσεις
Στη διπλή εκλογική αναμέτρηση του 2023 παρατηρήθηκε μια υπερπροσφορά διαφορετικών σχηματισμών στο (ακρο-)δεξιό πολιτικό φάσμα. Ποικίλες κομματικές εκδοχές παρουσιάστηκαν και αντιστοιχήθηκαν με ένα υψηλό, αν και όχι πρωτόγνωρο ποσοστό: 13,9%.
Η «πληθυντική Ακροδεξιά» διαθέτει πια τριμερή κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της έρευνας του Eteron, το σώμα των ψηφοφόρων που αντιπροσωπεύει αποτελεί ένα διακριτό υποσύνολο που οριοθετείται σε σχέση με τους εκλογείς των άλλων κομμάτων.
Σε τι συνίσταται όμως το κοινό ταυτοτικό έδαφος αυτής της τριπλής κομματικής εκπροσώπησης;
Καταρχάς, τα κόμματα της Άκρας (ή Ριζοσπαστικής) Δεξιάς φαίνεται να παρέχουν στέγη στο «τυφλό σημείο της εκκοσμίκευσης». Αν και με εσωτερικές διακυμάνσεις (από το 36% των Σπαρτιατών έως το 79,1% της ΝΙΚΗΣ), η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ψηφοφόρων τους. Κατά συνέπεια, τάσσονται υπέρ της ύπαρξης ενός χριστιανο-ορθόδοξου κόμματος, με τη ΝΙΚΗ κατεξοχήν φορέα αυτού του αιτήματος (81,4%). Η σύμφυρση θρησκείας-πολιτικής δεν βρίσκεται σε σύμπνοια με την τάση που καταγράφεται στον γενικό πληθυσμό, ο οποίος, αν και θρησκευόμενος, δηλώνει ότι η θρησκεία δεν παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του.
Πάντως, τα δύο στοιχεία ταυτότητας που διακρίνουν τους/τις ψηφοφόρους της κοινοβουλευτικής Ακροδεξιάς από εκείνους των άλλων κομμάτων φαίνεται να είναι η αντιδημοκρατική στάση και η ροπή στη συνωμοσιολογική θεωρία.
Πιο συγκεκριμένα, αμιγώς δηλωτικές της εχθρικής στάσης τους απέναντι στο πολίτευμα είναι τοποθετήσεις, όπως η προτίμηση για τη Δικτατορία, η αναγνώριση θετικών όψεων στην 21η Απριλίου, η αποτίμηση της Χρυσής Αυγής ως «χρήσιμης» εφόσον αφίστατο των εγκληματικών ενεργειών. Πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι στο σύνολο του δείγματος ο αντιδημοκρατικός πυρήνας, ένα 20% που συναινεί κατά περίπτωση σε ευθέως αντιδημοκρατικές επιλογές, υπερβαίνει το αθροιστικό ποσοστό των κομμάτων της ριζοσπαστικής Δεξιάς στις πρόσφατες εκλογές (13,9%).
Ταυτόχρονα, η αποδοχή θεωρήσεων με συνωμοσιολογικές προεκτάσεις (άρνηση κλιματικής αλλαγής, αλλοίωση DNA από εμβόλιο COVID, απειλή νέων ταυτοτήτων, αμφισβήτηση ύπαρξης νεκρών στο Πολυτεχνείο) είναι διαδεδομένη στους ψηφοφόρους και των τριών κομμάτων. Η καχυποψία απέναντι στην επιστημονική τεκμηρίωση συμβαδίζει με τη χαμηλή κοινωνική εμπιστοσύνη.
Ο τέταρτος –και καταλυτικός– πυλώνας της ταυτότητας αυτής, η αντιμεταναστευτική στάση, αν και βρίσκει ευρεία αποδοχή στο σύνολο του εκλογικού σώματος, παραμένει συντριπτικά υψηλή για τους ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης, των Σπαρτιατών και (με μικρή αν και αισθητή απόκλιση) της ΝΙΚΗΣ.
Αποκλίσεις και ενδεχόμενες συγκλίσεις
Αν οι παραπάνω παράμετροι οριοθετούν την ακροδεξιά ταυτότητα, το εύλογο ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχει έδαφος σύγκλισης με τον μείζονα συστημικό παίκτη της Δεξιάς. Οι ιδεολογικές αποκλίσεις ανάμεσα στη ΝΔ και στα ακροδεξιά κόμματα είναι σαφείς. Πέρα από την αντιδημοκρατική στάση, τη συνωμοσιολογία και τη θρησκευτική ταυτότητα, μία ακόμα καθοριστική παράμετρος διαφοροποιεί τους δύο χώρους: ο γεωπολιτικός προσανατολισμός.
Ας δούμε δύο θέματα που μοιάζει να ανησυχούν την ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά σε σχέση με την άνοδο του ακροδεξιού ριζοσπαστισμού: η στάση απέναντι στο ευρώ και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και στις δύο περιπτώσεις, η ελληνική Ακροδεξιά βρίσκεται στον αντίποδα των κυβερνητικών-συστημικών θέσεων.
Αντίθετα ενδεχομένως με το αναμενόμενο, παρότι και τα τρία κόμματα τάσσονται υπέρ της Ρωσίας στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, το υψηλότερο ποσοστό υποστήριξης καταγράφουν οι ψηφοφόροι των Σπαρτιατών (60,8%) και όχι της Ελληνικής Λύσης (51,9%) ή της ΝΙΚΗΣ (30,8%). Τα πράγματα είναι λιγότερο ευκρινή όσον αφορά τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Οι Σπαρτιάτες και η Ελληνική Λύση καταγράφουν σαφώς τα μικρότερα ποσοστά θετικής αποτίμησης της συμμετοχής στην ΕΕ και της παραμονής στην Ευρωζώνη. Η ΝΙΚΗ είναι πιο μετριοπαθώς ευρωσκεπτικιστική και μάλλον υπέρ της παραμονής στο ευρώ.
Η έρευνα του Eteron επιβεβαιώνει τη διείσδυση της ΝΔ σε ένα κεντρώο ακροατήριο, χωρίς όμως να αφίσταται εντελώς του πολιτισμικού συντηρητισμού. Αυτές οι όψεις, με προεξάρχουσα την αρνητική πρόσληψη του μεταναστευτικού, είναι και το πεδίο όπου γειτνιάζει περισσότερο με τα κατεξοχήν εθνικιστικά, ξενοφοβικά και αντι-woke κόμματα της Ακροδεξιάς.
Όπως είναι αναμενόμενο, για τους ακροδεξιούς ψηφοφόρους, οι μετανάστες συνιστούν απειλή –εθνική, πολιτισμική, οικονομική– σε ποσοστά που κινούνται άνω του 90%. Μετριοπαθέστεροι εμφανίζονται απέναντι στην απόδοση ιθαγένειας σε παιδιά νομίμων μεταναστών/προσφύγων που γεννιούνται στην Ελλάδα, τάση πλειοψηφούσα και στον γενικό πληθυσμό, με τους Σπαρτιάτες να συμφωνούν σε ποσοστό μόλις 25,2% αλλά με τα δύο άλλα κόμματα να ξεπερνούν το 40% – μια σχετικοποίηση της εμμονής στη φυλετική καθαρότητα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις στο κατά πόσο είναι ορθές οι επαναπροωθήσεις μεταναστών/τριών όταν υπάρχει κίνδυνος να χαθούν ανθρώπινες ζωές: τα ποσοστά των Σπαρτιατών (72%) και της Ελληνικής Λύσης (64,7%), παρότι πολύ υψηλά, δεν είναι συντριπτικά, της ΝΙΚΗΣ (36,7%) αντίθετα βρίσκεται χαμηλότερα από το αντίστοιχο των ψηφοφόρων της ΝΔ (43,4%). Ακόμα, η κυβερνώσα Δεξιά, και όχι η Ακροδεξιά, είναι το κόμμα «του νόμου και της τάξης», καθώς οι υποστηρικτές/τριες της υπεραμύνονται της κρατικής καταστολής, σε αντίθεση με τα χαμηλότερα ποσοστά των τριών κομμάτων, που διατηρούν αντισυστημικά-αντικρατικά χαρακτηριστικά.
Ο ακροδεξιός αυταρχικός πολιτισμικός συντηρητισμός είναι πρωτίστως αντι-πολυπολιτισμικός και ξενοφοβικός: φόβος αποδυνάμωσης της εθνικής ταυτότητας από τη μετανάστευση, αίσθηση εθνικής-πολιτισμικής υπεροχής αλλά και υπονόμευσης του έθνους-κράτους από την παγκοσμιοποίηση, ακραία αρνητική αποτίμηση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Δευτερευόντως αφορά την υπεράσπιση των παραδοσιακών «οικογενειακών» αξιών. Εγγράφεται, δηλαδή, σε ένα περισσότερο δυτικοευρωπαϊκό πλαίσιο παρά στης αμερικανικής alt-right. Παρά τη σαφή εναντίωση στο γάμο ομοφύλων, στο δικαίωμα στην άμβλωση, και την ταύτιση γυναίκας-μητρότητας, τα ποσοστά δεν είναι ακραία· με μία εξαίρεση: την αντίθεση στην υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, σε ποσοστά που κινούνται άνω του 80%. Ενδιαφέρον πάντως έχει το γεγονός ότι και στο σύνολο του πληθυσμού η τεκνοθεσία παραμένει άμεσα συνδεδεμένη με την ετερόφυλη οικογένεια (58,6%). Από την άλλη, το δικαίωμα στην άμβλωση τυγχάνει ευρύτατης αποδοχής στον γενικό πληθυσμό και άρα δύσκολα μπορεί να αποτελέσει θέμα προς κινητοποίηση από το ακροδεξιό φάσμα. Πάντως η άμβλωση δεν μοιάζει πραγματικό ταμπού ούτε για τους ψηφοφόρους της ΝΙΚΗΣ, το 30% των οποίων διαφωνεί με την απαγόρευσή της.
*
Ας σημειωθεί και ένα τελευταίο στοιχείο αμφισημίας.
Γενικά, η έρευνα δείχνει ότι η διαίρεση Αριστερά-Δεξιά –όπως και εκείνη μεταξύ Αριστεράς και όσων διατείνονται ότι το Αριστερά-Δεξιά δεν έχει νόημα– παραμένει ευδιάκριτη όσον αφορά τη σχέση οικονομίας-κράτους, τη μετανάστευση, τα δικαιώματα, αλλά και την τρέχουσα συγκυρία (λειτουργία δημοκρατίας, πολεμικές συγκρούσεις).
Ως προς τη λειτουργία της οικονομίας, το εύρος και το είδος της κρατικής παρέμβασης, τα πράγματα δεν είναι όμως πάντα ευκρινή στο εσωτερικό της άκρας Δεξιάς. Παρότι σε σύμπνοια με τη γενική τάση υπεράσπισης της ελεύθερης αγοράς έναντι του κρατικού σχεδιασμού, τα ακροδεξιά κόμματα διχάζονται εσωτερικά για το κατά πόσο το κράτος παρεμβαίνει υπερβολικά επί του ιδιωτικού τομέα ή τον αφήνει ασύδοτο. Οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης (54,3%), και δευτερευόντως των Σπαρτιατών (40,7%), εμφανίζονται με διαφορά ως υπέρμαχοι/ες της αποδέσμευσης του ιδιωτικού τομέα από το κράτος με ποσοστά πάνω από εκείνο των νεοδημοκρατών (37,4%). Ωστόσο, πλειοψηφικά υπέρ της αύξησης των αμυντικών δαπανών έναντι των κοινωνικών τάσσονται οι Σπαρτιάτες σε μια σπάνια στιγμή σύμπλευσης με το εκλογικό κοινό της ΝΔ, και δευτερευόντως η ΝΙΚΗ.
Ποια πληθυντική Ακροδεξιά;
Οι ψηφοφόροι της ΝΙΚΗΣ πάντως παραμένουν λιγότερο υπέρμαχοι/ες του οικονομικού φιλελευθερισμού σε σχέση με τα άλλα δύο κόμματα, και φαίνεται να εντάσσονται στην παράδοση ενός αυταρχικού πατερναλιστικού συντηρητισμού. Μοιάζουν λιγότερο ευεπίφοροι/ες σε βίαιες πρακτικές. Ως οι πλέον θρησκευόμενοι/ες, διαφοροποιούνται όταν θίγεται το θέμα της ζωής από διαφορετικές οπτικές (επαναφορά θανατικής ποινής, άμβλωση, push back με ανθρώπινο κόστος).
Αντίθετα, οι υποστηρικτές/τριες των Σπαρτιατών νιώθουν σαφώς πιο άνετα να εκδηλωθούν υπέρ τιμωρητικών και εξτρεμιστικών πρακτικών, όπως και υπέρ αντιδημοκρατικών στάσεων· είναι οι πλέον ξενοφοβικοί/ες και επιθετικοί/ες εθνικιστές/τριες.
Η Ελληνική Λύση βρίσκεται, κατά κανόνα, κάπου στη μέση. Κατά περίπτωση, αποδεικνύεται πιο συντηρητική πολιτισμικά από τη ΝΙΚΗ (υιοθεσία από ομόφυλους, ταύτιση γυναίκας-μητρότητας). Συνιστά μάλλον τον πυρήνα της ακροδεξιάς ομάδας γύρω από τον οποίο θα μπορούσε να περιστραφεί μια ευρύτερη σύμπραξη. Ως παλαιότερο κόμμα έχει και πιο εμπεδωμένες ταυτίσεις, πράγμα σημαντικό καθώς οι ψηφοφόροι στα ακροδεξιά του πολιτικού φάσματος διατηρούν χαμηλό βαθμό ταύτισης με το κόμμα που ψήφισαν. Οι κομματικές ταυτότητες, δηλαδή, παραμένουν ρευστές. Πάντως, μια ενδεχόμενη σύμπραξη των τριών τάσεων της Ακροδεξιάς δεν είναι τόσο πρόδηλη, καθώς οι ψηφοφόροι του καθενός από τα κόμματα αυτά δεν φαίνεται να αισθάνοντα εξαιρετικά κοντά στα άλλα δύο. Με δυο λέξεις υπάρχει μεταξύ τους συνάφεια αλλά όχι συνοχή.
