Μετακινήσεις ψηφοφόρων και αυταρχισμός
Σε μια από τις πλέον ανησυχητικές καμπές της πολιτικής πραγματικότητας στην Ελλάδα, η οποία εκφράστηκε στις εκλογές της 25ης Ιουνίου 2023, η έρευνα της κοινής γνώμης του Eteron αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την ανάλυση της ακροδεξιάς στην Ελλάδα.
Εν μέσω διεθνών προκλήσεων, η άνοδος ακροδεξιών τάσεων στην Ευρώπη, όπως αυτές παρατηρούνται με την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD),1 και Μαρίν Λε Πεν στη Γαλλία,2 αποτελεί απειλή για τη σταθερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, οι εξελίξεις εντός των ελληνικών συνόρων καθρεφτίζουν την έντονη πίεση που ασκείται στη Νέα Δημοκρατία, ως κύρια δύναμη της Κεντροδεξιάς, με την παρουσία τριών ακροδεξιών οντοτήτων στη Βουλή (Ελληνική Λύση, Νίκη, Σπαρτιάτες). Επίσης, η απουσία ισχυρής αριστερής αντιπολίτευσης αλλάζει ριζικά τις ισορροπίες.
Είναι εμφανές ότι η άνοδος της ακροδεξιάς συνδέεται με την υιοθέτηση πιο εκτεταμένων και εξτρεμιστικών πεποιθήσεων από τους ψηφοφόρους των τριών κομμάτων που κατέκτησαν έδρες στο κοινοβούλιο. Επιπλέον, η σύνδεση με φιλοδικτατορικές πεποιθήσεις αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό δεδομένο.
Επίσης, η έρευνα του Eteron αναλύει με επιτυχία και το κομμάτι των θεωριών συνωμοσίας, αναδεικνύοντας -ίσως για πρώτη φορά σε αυτό το πλαίσιο- τον τρόπο με τον οποίο το μεταναστευτικό έχει επηρεάσει τις πεποιθήσεις των Ελλήνων. Η επιρροή τέτοιων θεωριών δεν έχει εξερευνηθεί εκτενώς σε Ελληνικό ακαδημαϊκό επίπεδο, με μικρές εξαιρέσεις,3 δείχνοντας την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα και εμβάθυνση επάνω στις εν λόγω κοινωνικές τάσεις.
Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται σε τρία κύρια θέματα της έρευνας του Eteron . Καταρχάς, εξετάζονται τα αποτελέσματα που σχετίζονται με τις φιλοδικτατορικές τάσεις των Ελλήνων ψηφοφόρων. Δεύτερον, αναλύονται οι αντιλήψεις τους όσον αφορά θέματα εθνικιστικού χαρακτήρα, όπως η Συνθήκη των Πρεσπών, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η πλήρης έλλειψη λογικής ανάλυσης σχετικά με το περιεχόμενο της συμφωνίας. Τρίτον, δίνονται μερικές απαντήσεις αναφορικά με τις συνωμοσιολογίες τάσεις, όπως αυτές παρατηρούνται στην έρευνα, κυρίως για θέματα μετανάστευσης. Στις επόμενες ενότητες, τα τρία σημεία θα αναλυθούν λεπτομερώς, με σκοπό τη σύνθεση συμπερασμάτων αναφορικά με τα αποτελέσματα της έρευνας του Eteron.
Αναμνήσεις από τη Δικτατορία
Ο εντοπισμός σημαντικού μέρους των ψηφοφόρων της ακροδεξιάς με απολυταρχικές και αυταρχικές θέσεις, συνδεόμενες με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, δεν αποτελεί νέο φαινόμενο. Προηγούμενες έρευνες δημοσκοπήσεων, που πραγματοποιήθηκαν περίπου πριν από μία δεκαετία, είχαν αρχίσει να παρουσιάζουν αντίστοιχα αποτελέσματα.4 Το ποσοστό του 30%, όπως αναφέρθηκε στη δημοσκόπηση της Metron Analysis, που θεωρεί ότι «στη δικτατορία ήταν καλύτερα τα πράγματα από ό,τι σήμερα», δημοσιεύθηκε στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» στις 21 Απριλίου 2013.
Παρά την άμεση αμφισβήτηση των αποτελεσμάτων τότε, η επαλήθευσή τους προέκυψε από μετέπειτα έρευνες κοινής γνώμης, επιβεβαιώνοντας την τάση αυτή δέκα χρόνια αργότερα, και από το Εteron. Είναι ενδιαφέρον, αλλά και αναμενόμενο το γεγονός ότι η υποστήριξη αυτών των ιδεολογιών είναι ιδιαιτέρως υψηλή από ψηφοφόρους κομμάτων όπως οι Σπαρτιάτες, Ελληνική Λύση και Νίκη.
Επιπλέον, η ηλικιακή κατανομή παίζει καθοριστικό ρόλο στην ακροδεξιά ριζοσπαστικοποίηση – φαινόμενο που παρατηρείται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Σκανδιναβικών.5 Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζει ανησυχητικά ποσοστά υποστήριξης, ιδίως στις ηλικιακές ομάδες 17-24 και 25-34, με το 12.6% και το 17.4% αντίστοιχα να θεωρούν ότι η δικτατορία είχε και θετικές πτυχές.
Επίσης, η ανάλυση της ομάδας 17-24, που περιλαμβάνει νέους που γεννήθηκαν μεταξύ 1999-2006, αποκαλύπτει τις τάσεις των εν λόγω ηλικιών της γενιάς Ζ. Το φαινόμενο μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι οι νέοι γεννημένοι μεταξύ 1999 και 2006 βίωσαν άμεσα τις επιπτώσεις της κρίσης και υπήρξε έντονη πολιτική επίδραση σε οικογενειακό επίπεδο.6
Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν παρατηρείται σημαντική απόκλιση μεταξύ ανδρών (22.9%) και γυναικών (16.8%) ως προς την αντίληψη περί αυταρχισμού, αποτέλεσμα που αντικρούει τις τάσεις σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου ο γυναικείος πληθυσμός αντιμετωπίζει με πιο αρνητικό πρόσημο τέτοιες ιδεολογίες.7 Η ριζοσπαστικοποίηση των Ελλήνων/ίδων ψηφοφόρων προκύπτει μέσω των απαντήσεων που προέκυψαν από τις δύο ηλικιακές ομάδες, αποτυπώνοντας ταυτόχρονα και τα ποσοστά εθνικισμού μεταξύ των νέων. Στην επόμενη ενότητα, το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στη Συνθήκη των Πρεσπών και την επίδραση της στην Ελληνική κοινή γνώμη.
Η Συνθήκη των Πρεσπών
Η έρευνα του Eteron παρουσιάζει μια ξεκάθαρη εικόνα των συμμετεχόντων όσον αφορά τη Συνθήκη των Πρεσπών, αποτυπώνοντας τις απαντήσεις σχετικά με το κατά πόσον η συμφωνία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας. Το 50.4% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι είναι «κακή ή μάλλον κακή», ενώ μόλις το 27.1% την εκτιμά θετικά ή μάλλον θετικά. Αυτά τα αποτελέσματα αποτελούν έκπληξη, αφού είναι συντριπτικά αρνητικά, και αποδεικνύουν την ύπαρξη υποβόσκουσας αντίδρασης, που δείχνει να είναι μακροπρόθεσμη.
Κατά την περασμένη τετραετία, εξετάστηκε εκτενώς η πόλωση μεταξύ των ψηφοφόρων σχετικά με τη Συνθήκη των Πρεσπών,8 με το κυβερνών κόμμα να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις εντάσεις που εκδηλώθηκαν. Παρά τις εξαγγελίες του Κυριάκου Μητσοτάκη για κατάργησή της9 και την ακραία ρητορική από άλλα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας, όπως οι Αντώνης Σαμαράς, Άδωνις Γεωργιάδης, Μάκης Βορίδης, Κωνσταντίνος Κυρανάκης κ.ά., η Συνθήκη σταμάτησε να συζητείται μετά τις εκλογές του 2019 και έπειτα, αποδεικνύοντας την προηγούμενη κομματική εκμετάλλευση για προεκλογικούς λόγους.
Ενδιαφέρον και συνάμα αινιγματικό στοιχείο είναι το πόσο αρνητικές παραμένουν οι τάσεις κατά της συμφωνίας μετά από πέντε χρόνια. Η εξερεύνηση με πιο διεξοδικό τρόπο και με τη χρήση ποιοτικών μεθόδων, κυρίως για τους λόγους για τους οποίους οι συμμετέχοντες εκφράζουν τόσο έντονες αρνητικές απόψεις, θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικές εξηγήσεις σε αυτό το ζήτημα.
Ένα άμεσο συμπέρασμα είναι ότι οι πολιτικές ευθύνες που συνδέονται με την αντίσταση και τον καθορισμό της κατεύθυνσης ενός μεγάλου μέρους των ψηφοφόρων παραμένουν ισχυρές. Η Νέα Δημοκρατία ως κομματική οντότητα φέρει ευθύνες για τη συμμετοχή σε ακροδεξιό ακτιβισμό κατά τη περασμένη πενταετία, που οδήγησε σε βίαιες εντάσεις και συλλαλητήρια πανελλαδικώς. Το mainstream φαινόμενο που προκλήθηκε απαιτεί επιπλέον έρευνες σχετικά με θέματα συνωμοσιολογίας και τον τρόπο με τον οποίο η Συνθήκη των Πρεσπών οδήγησε ψηφοφόρους σε εξτρεμιστικές δράσεις.
Θεωρίες Συνωμοσίας
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ταυτόχρονα ανησυχητικά ποσοστά που παρουσιάζονται στην έρευνα αφορά τις απόψεις των Ελλήνων σχετικά με το μεταναστευτικό. Συγκεκριμένα, στην ερώτηση για το αν η μεγάλη παρουσία μεταναστών αποτελεί απειλή για τον Ελληνικό πολιτισμό, το 57.2% απαντά θετικά και το 39.6% αρνητικά. Αυτό το αποτέλεσμα οδηγεί άμεσα στη θεωρία συνωμοσίας της «Μεγάλης Αντικατάστασης» (Great Replacement Theory), η οποία υποστηρίζει την ύπαρξη οργανωμένου σχεδίου για την αντικατάσταση του λευκού Χριστιανικού πληθυσμού από Μουσουλμάνους, μεταξύ άλλων.10
Το εύρημα είναι ιδιαίτερα δυσοίωνο, καθώς αποτελεί μια από τις πρώτες έρευνες που φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Ελληνικός πληθυσμός αντιλαμβάνεται την πολυπολυτισμικότητα στη χώρα. Παρόμοιες τάσεις εντοπίζονται και εκτός Ελλάδας, σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπου η άνοδος των ακροδεξιών ή ακόμα και νεοφασιστικών κυβερνήσεων συνδέεται με τη δημόσια υποστήριξη τέτοιων συνωμοσιών από πολιτικά πρόσωπα, όπως η Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, η Μαρίν Λε Πεν στη Γαλλία και η Εναλλακτική για τη Γερμανία.11
Όμως, το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας (77.8%) που υποστηρίζει αυτές τις απόψεις καταδεικνύει τη στροφή του κόμματος προς την ακροδεξιά. Η ανοχή και κανονικοποίηση αυτών των απόψεων αποτελούν απειλή για τον κεντρώο χώρο και προωθούν τη ριζοσπαστικοποίηση. Η ιδεολογική μετακίνηση του κόμματος, ιδίως μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο τα προσεχή χρόνια.
Επίλογος
Κλείνοντας τον σχολιασμό της έρευνας του Eteron , προκύπτει η ανάγκη για διάλογο μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων με σκοπό την εύρεση μελλοντικών λύσεων που θα προωθήσουν έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Για ένα δημοκρατικό κράτος όπως η Ελλάδα, που αποτελεί κομμάτι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί μείζονος σημασίας η καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης ειδικά νεών ηλικιακών ομάδων.
Είναι εμφανής η σύνδεση ακροδεξιών απόψεων με εθνικιστικά ζητήματα, όπως η αντίσταση στην Συμφωνία των Πρεσπών, καθώς και η ανάγκη προστασίας του Ελληνικού πληθυσμού από τον «μεγάλο αριθμό μεταναστών». Τόσο η ενδυνάμωση των ακροδεξιών κομμάτων στη Βουλή μετά τις εκλογές του 2023, όσο και η υπερ-συντηρητικοποίηση των ψηφοφόρων της κεντροδεξιάς, προβλέπεται ότι θα οδηγήσει σε εκ νέου διαμόρφωση του πολιτικού φάσματος, ειδικά μετά την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ και τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί ιδεολογικά το κυβερνών κόμμα και κατά πόσο το ποσοστό του 40.79%, που το προτίμησε, θα διατηρηθεί στο κέντρο του πολιτικού φάσματος ή θα αναζητήσει πιο ακραίες λύσεις, δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας, σε επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.
Βιβλιογραφία
- Arzheimer, K., 2023. The Electoral Breakthrough of the AfD and the East-west Divide in German politics. In Contemporary Germany and the Fourth Wave of Far-Right Politics (pp. 140-158). Routledge.[↩]
- Snipes, A. and Mudde, C., 2020. “France’s (Kinder, Gentler) Extremist”: Marine Le Pen, Intersectionality, and Media Framing of Female Populist Radical Right Leaders. Politics & Gender, 16(2), pp.438-470.[↩]
- Rakopoulos, T., 2020. Show me the money: Conspiracy theories and distant wealth. In Towards an Anthropology of Wealth (pp. 102-117). Routledge.[↩]
- TVXS, 2013. Αμφισβητούμενη η δημοσκόπηση της Ελευθεροτυπίας για τη χούντα.[↩]
- Mattsson, C. and Johansson, T., 2023. Neo-Nazi Violence and Ideology: Changing Attitudes toward Violence in Sweden’s Skinhead and Post-Skinhead Eras. Terrorism and political violence, 35(1), pp.104-117.[↩]
- Saull, R., 2015. Capitalism, crisis and the far-right in the neoliberal era. Journal of International Relations and Development, 18, pp.25-51.[↩]
- Allen, T.J. and Goodman, S.W., 2021. Individual-and party-level determinants of far-right support among women in Western Europe. European Political Science Review, 13(2), pp.135-150.[↩]
- Skoulariki, A., 2022. Political Polarisation in Greece: The Prespa Agreement, left/right antagonism and the nationalism/populism nexus. In The Politics of Polarisation (pp. 157-186). Routledge.[↩]
- Καθημερινή, 2019. Κυρ.Μητσοτάκης: Η ΝΔ θα κάνει ό,τι μπορεί για να ακυρώσει τη συμφωνία των Πρεσπών στη Βουλή.[↩]
- Sternisko, A., Cichocka, A. and Van Bavel, J.J., 2020. The dark side of social movements: Social identity, non-conformity, and the lure of conspiracy theories. Current opinion in psychology, 35, pp.1-6.[↩]
- Goetz, J., 2021. ‘The Great Replacement’: Reproduction and population policies of the far right, taking the Identitarians as an example. DiGeSt-Journal of Diversity and Gender Studies, 8(1) [↩]
