Ηθικός Πανικός και Ελληνική Πολιτική
Η έρευνα Gender Divide του Eteron εξερευνά τις αντιλήψεις των Ελλήνων σε ζητήματα φεμινισμού, φύλου και κρίσιμες κοινωνικές παθογένειες όπως οι γυναικοκτονίες στην Ελλάδα και η ανάγκη νομικής αναγνώρισης του όρου – ζήτημα που δείχνει να απασχολεί ολοένα και περισσότερους ερευνητές και αναλυτές τόσο σε Ευρωπαϊκό, 1 αλλά και Ελληνικό επίπεδο. 2
Παράλληλα, η έρευνα αναδεικνύει σημαντική πτυχή της ελληνικής κοινωνίας σχετικά με τις αντιλήψεις για την ισότητα, και τους παράγοντες που επηρεάζουν τη θέση της Ελληνίδας γυναίκας το 2024. Επιπλέον, εξετάζει την ποιότητα ζωής των τρανς ατόμων στην Ελλάδα σε συνδυασμό με την κοινή γνώμη απέναντι στη διαφορετικότητα.
Το κύριο συμπέρασμα των αποτελεσμάτων είναι ότι στην Ελλάδα δεν έχει κυριαρχήσει ο ηθικός πανικός για θέματα φύλου, σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Στοιχεία που παρατηρούνται σε χώρες όπως οι Μεγάλη Βρετανία, 3 Γαλλία, Ισπανία και Γερμανία δεν κάνουν την εμφάνιση τους στα αποτελέσματα της έρευνας του ΕΤΕΡΟΝ σε δείγμα 2,000 ατόμων, μία έκβαση θετική και αρκετά ελπιδοφόρα. Όμως, παρατηρούνται ανησυχητικά ευρήματα στις τάσεις των ανδρών, ενώ οι ηλικιακές διαφορές είναι έντονες απέναντι σε προοδευτικές αξίες.
Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, ο παρακάτω σχολιασμός εστιάζει στην κοινωνική και πολιτική διάσταση του ηθικού πανικού, την ανάγκη επικέντρωσης σε υπαρκτά ζητήματα δημόσιας πολιτικής, και λειτουργεί ως «προειδοποίηση» για πιθανή αύξηση και περαιτέρω στοχοποίηση κοινωνικά ευάλωτων ομάδων στη χώρα σε θέματα φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας.
Είναι απαραίτητη η παρακολούθηση και τακτική ανάλυση των εν λόγω ζητημάτων, ειδικά μετά τις Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024, όπου κόμματα με μονοθεματική ατζέντα εμφανίστηκαν στην ελληνική πολιτική σκηνή, 4 υιοθετώντας ανοιχτά τον ηθικό πανικό, συνοδευόμενο από φόβο και εξτρεμιστική ρητορική.
Συνεπώς, το Eteron ρίχνει φως στις αντιλήψεις των Ελλήνων σχετικά με θέματα φύλου, ευελπιστώντας να εγκαινιάσει νέα εποχή και για άλλους φορείς, ινστιτούτα και δημοσκοπικές εταιρείες, που θα δίνουν έμφαση σε πτυχές που μέχρι στιγμής παραμένουν σχετικά ανεξερεύνητες στην Ελλάδα.
Γυναικοκτονίες
Ξεκινώντας από το πολυσυζητημένο θέμα της εξάπλωσης της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών στη χώρα, οι απαντήσεις των συμμετεχόντων αντικατοπτρίζουν την αναγνώριση της έλλειψης ισότητας. Το 79.9% των συμμετεχόντων αναγνωρίζουν ανοιχτά ότι η Ελλάδα είναι μια πατριαρχική κοινωνία, ενώ το 68.3% θεωρούν σημαντική την επιβολή αυστηρότερων ποινών για εγκλήματα κατά των γυναικών. Επιπλέον, το 65.8% των ερωτηθέντων τονίζουν την ανάγκη για αναγνώριση του όρου «γυναικοτονία» στην ελληνική κοινωνία.
Αυτά τα ποσοστά αποτυπώνουν ισχυρή θέληση της κοινής γνώμης στην Ελλάδα, ακολουθώντας τάσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη σχετικά με τη νομική αναγνώριση ενός όρου που εξακολουθεί να αποτελεί πολιτικοποιημένο ταμπού μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. 5 Το συντριπτικά υψηλό ποσοστό, που καλεί για αναγνώριση του όρου, έρχεται ως κάλεσμα σε ένα υπάρχον νομικό πλαίσιο που αποδεικνύεται μη ανθεκτικό και ακατάλληλο, με επιτακτική την ανάγκη για μεγαλύτερη προστασία των Ελληνίδων ύστερα από τέσσερα χρόνια κατακόρυφης αύξησης των περιστατικών. 6
Είναι επίσης αξιοσημείωτη η διαιρεμένη ανδρική γνώμη επί του θέματος, με μόλις το 52.6% των ανδρών να τάσσεται υπέρ και το 43.3% κατά. Οι αυξητικές τάσεις στις νεότερες ηλικίες, ειδικά στη γενιά της Gen Z και τους Millennials, αποτελούν επίσης Ευρωπαϊκό φαινόμενο με πιο προοδευτικές αντιλήψεις στα έμφυλα ζητήματα. 7Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις θετικότερες αντιλήψεις απέναντι στον φεμινισμό στις νεότερες ηλικίες, όπου τα αποτελέσματα παρουσιάζουν το σημαντικό εύρημα στις ηλικίες 17-34, που είναι σαφώς πιο ανοιχτές στην υιοθέτηση προοδευτικών θέσεων.
Δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ
Μετά από μια χρονιά πολλαπλών βίαιων γεγονότων, 8ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα, όπου η άνοδος της ακροδεξιάς συνοδεύεται από ομοφοβικές τάσεις, η έρευνα του ΕΤΕΡΟΝ καταγράφει τον ηθικό πανικό που συμβαδίζει με τις προοδευτικές τάσεις των συμμετεχόντων. Στο ερώτημα αν συμφωνούν ή διαφωνούν με τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, το 60.1% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί, ενώ το 37.4% διαφωνεί ή μάλλον διαφωνεί.
Οι μεγάλες διαφορές εντοπίζονται στις τάσεις των νέων, που παρουσιάζονται και πάλι πιο θετικοί απέναντι στο νομοσχέδιο, ειδικά στις ηλικίες 17-44. Ο πολιτικός διάλογος και η τοξικότητα από κόμματα της δεξιάς, αλλά και μεγάλο μέρος του κυβερνώντος κόμματος, έχουν προκαλέσει ζημία σε κοινωνικό επίπεδο, καθώς παρατηρείται πολιτικοποίηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα εν έτει 2024. Οι τάσεις που εμφανίστηκαν στα τέλη του 2023 και στις αρχές του 2024, με τον πρώην πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά 9 και τα κόμματα «Νίκη» και «Ελληνική Λύση» να πρωταγωνιστούν με ομοφοβικές τοποθετήσεις εντός της Βουλής, αποτελούν πασιφανή απόπειρα δημιουργίας ηθικού πανικού.
Η πολιτικοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων αποτελεί το νέο πεδίο μάχης ακροδεξιών πολιτικών, που σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, εντείνονται. 10 Η αμφισβήτηση της ίσης μεταχείρισης, σε συνδυασμό με την επιρροή της εκκλησίας και τη χρήση ρητορικής μίσους, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα ελληνικά ΜΜΕ και στις συζητήσεις εντός της Βουλής κατά τη διάρκεια της ψήφισης του νομοσχεδίου. Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και η ύπαρξη έντονης εθνικιστικής ομοφοβίας είχαν αρνητική επίδραση στις τάσεις των Ελλήνων, όπως αποτυπώθηκε και σε άλλες έρευνες κοινής γνώμης κατά τη διάρκεια του έτους. 11
Ο ηθικός πανικός επεκτείνεται και στα δικαιώματα των τρανς ατόμων σε Ελληνικό επίπεδο. Η ανάγκη αποπολιτικοποίησης τέτοιων ζητημάτων και η χρονική στιγμή της δημοσίευσης της έρευνας του Eteron ρίχνουν φως στις τάσεις των Ελλήνων, όπου σχεδόν το 70% της κοινωνίας αναγνωρίζει ότι τα τρανς άτομα στην Ελλάδα δεν έχουν αξιοπρεπή ζωή.
Σε συνδυασμό με τις αντί-ΛΟΑΤΚΙ τάσεις, όπως αυτές αποτυπώνονται στην Ελλάδα, τα αποτελέσματα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την ανάγκη ίσης μεταχείρισης και σεβασμού στη διαφορετικότητα. Η εμφάνιση μονοθεματικών κομμάτων, που στοχεύουν στη διάδοση ομοφοβικών και τρανσφοβικών τάσεων, αποτελεί υπενθύμιση ότι ο ηθικός πανικός διεισδύει και στην Ελλάδα, αυξάνοντας τον κίνδυνο βίας όταν τα εν λόγω ζητήματα πολιτικοποιούνται. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση των συγκεκριμένων τάσεων για να διαπιστωθεί κατά πόσο επηρεάζονται από την πολιτικοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σύνοψη
Κλείνοντας τον σχολιασμό της έρευνας, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κοινή γνώμη τείνει να δίνει έμφαση σε ζητήματα δημόσιας πολιτικής όταν αυτά αναφέρονται συχνά από τα ΜΜΕ, ακόμα κι αν δεν είναι καίρια ή υπαρκτά προβλήματα. 12 Ο ηθικός πανικός συχνά μεγεθύνεται από τα μέσα, τα οποία οφείλουν να αναγνωρίσουν τον ρόλο τους σε ένα έντονα πολιτικοποιημένο σκηνικό που διαμορφώνεται στην Ελλάδα με αφορμή τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα, αλλά και τα δικαιώματα των γυναικών.
Τα ποσοστά απαντήσεων σχετικά με την ύπαρξη ισότητας και το κατά πόσο προωθείται από τα ΜΜΕ είναι ενδεικτικά του διχασμού, με το 49.8% των συμμετεχόντων να πιστεύει ότι τα Ελληνικά ΜΜΕ δεν συμβάλλουν στην προώθηση της ισότητας. Η αρνητική γνώμη για την ισότητα είναι άλλη μία ένδειξη των προβληματικών τάσεων και της εργαλειοποίησης ζητημάτων που δεν θα έπρεπε να εργαλειοποιούνται από τον δημοσιογραφικό κόσμο.
Συνεπώς, τα αποτελέσματα του Eteron εγκαινιάζουν ένα νέο κύκλο ανάλυσης και συζητήσεων πάνω σε θέματα ισότητας, τονίζοντας την ανάγκη για μεγαλύτερη αναγνώριση των προβλημάτων εντός της ελληνικής κοινωνίας και τη θέσπιση ισχυρότερων πλαισίων της δημόσιας πολιτικής της χώρας, που θα προστατεύσουν ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Μόνο με ουσιαστικές κυβερνητικές παρεμβάσεις θα είναι εφικτή μία πολιτική ισότητας, ενώ πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι το έργο της κυβέρνησης σε θέματα ισότητας, δεν πρέπει να σταματήσει ή ολοκληρωθεί στο γάμο ομόφυλων ζευγαριών ή την τεκνοθεσία. Οφείλει να επεκταθεί με ουσιαστικές νομικές προστασίες και αποφασιστική ατζέντα, που θα λειτουργήσουν ως ασπίδα προστασίας για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ανά την χώρα.
- Bellizzi, S., Panu Napodano, C.M. and Lorettu, L., 2022. Femicides in Europe: A tragedy beyond Italy. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 156(3), pp.580-581.[↩]
- Karakasi, M.V., Voultsos, P., Fotou, E., Nikolaidis, I., Kyriakou, M.S., Markopoulou, M., Douzenis, A. and Pavlidis, P., 2023. Emerging trends in domestic homicide/femicide in Greece over the period 2010–2021. Medicine, Science and the Law, 63(2), pp.120-131.[↩]
- The Policy Insitute, 2024. Masculinity and women’s equality: study finds emerging gender divide in young people’s attitudes: https://www.kcl.ac.uk/news/masculinity-and-womens-equality-study-finds-emerging-gender-divide-in-young-peoples-attitudes[↩]
- Kathimerini, 2024. Angry voters boost far-right in the north: https://www.ekathimerini.com/politics/1241651/angry-votersboost-far-rightin-the-north[↩]
- Ναυτεμπορική, 2024. Γυναικοκτονία: Το «όχι» της κυβέρνησης στην επίσημη αναγνώριση του όρου και η παρέμβαση Αχτσιόγλου: https://www.naftemporiki.gr/politics/1563212/gynaikoktonia-to-ochi-tis-kyvernisis-stin-episimi-anagnorisi-toy-oroy-kai-i-paremvasi-achtsiogloy[↩]
- Καθημερινή, 2024. 80 γυναικοκτονίες μέσα σε 4 χρόνια: https://www.kathimerini.gr/society/562966879/o-makrys-katalogos-ton-gynaikoktonion[↩]
- Baralt, L., Carian, E.K., Johnson, A.L., Lim, S. and Yoon, S.Y., 2020. Millennials and gender in an era of growing inequality. Sociological Perspectives, 63(3), pp.452-460.[↩]
- Καθημερινή, 2024. Ομοφοβική επίθεση στη Θεσσαλονίκη: Ελεύθεροι οι 9 συλληφθέντες – Αναβλήθηκε η δίκη: https://www.kathimerini.gr/society/562927126/omofoviki-epithesi-stin-thessaloniki-eleytheroi-oi-9-syllifthentes-anavlithike-i-diki[↩]
- LIFO, 2024. Σαμαράς για γάμο ομόφυλων ζευγαριών: Προφανώς θα το καταψηφίσω: https://www.lifo.gr/now/politics/samaras-gia-gamo-omofylon-zeygarion-profanos-tha-katapsifiso[↩]
- Paternotte, D., 2023. Victor Frankenstein and his creature: The many lives of ‘gender ideology’. International Review of Sociology, 33(1), pp.80-104.[↩]
- Καθημερινή, 2024. Δημοσκόπηση Marc: Οι απόψεις για τον γάμο των ομοφύλων και την τεκνοθεσία: https://www.kathimerini.gr/politics/562846807/dimoskopisi-marc-oi-apopseis-gia-ton-gamo-ton-omofylon-kai-tin-teknothesia/[↩]
- Carvalho, João, Carmo Duarte, Mariana, and Ruedin, Didier, 2024. Follow the media? News environment and public concern about immigration. European journal of political research.[↩]
