Ακροδεξιά: συγκλίσεις και αποκλίσεις
Η έρευνα της εταιρίας aboutpeople για λογαριασμό του Ινστιτούτου ΕΤΕΡΟΝ αποτελεί μια εκτεταμένη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έρευνα γνώμης και αξιών σχετικά με θέματα που ορίζουν την ακροδεξιά πολιτική τοποθέτηση.
Στις περισσότερες ερωτήσεις, οι απαντήσεις των συμμετεχόντων/χουσών ακολουθούν την αναμενόμενη διαβάθμιση από την Αριστερά έως την Δεξιά και την Άκρα Δεξιά. Υπάρχουν όμως και θέματα (μετανάστευση, Μακεδονικό) στα οποία παρατηρείται ευρύτερη σύγκλιση, με αυξημένα ποσοστά ταύτισης των ψηφοφόρων της Κεντροδεξιάς, Δεξιάς και Ακροδεξιάς, και τα οποία προδίδουν την κυριαρχία μιας συντηρητικής, εθνοκεντρικής και ξενοφοβικής στάσης μεταξύ των πολιτών.
Στην ανάλυση που ακολουθεί θα εστιάσουμε ειδικότερα στο χώρο των τριών κομμάτων της Άκρας Δεξιάς που εκπροσωπούνται στη Βουλή μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2023, με συνολικό ποσοστό 12,82 %, επιχειρώντας να σκιαγραφήσουμε τα σημεία στα οποία ταυτίζονται και αυτά στα οποία διαφοροποιούνται. Μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, η παράλληλη κοινοβουλευτική παρουσία των Σπαρτιατών (4,68 %), της Ελληνικής Λύσης (4,44 %) και της Νίκης (3,70 %) αποδεικνύουν ότι η ακροδεξιά εθνικιστική ιδεολογία, με τις διάφορες εκφάνσεις της, έχει ριζώσει στην ελληνική κοινωνία. Ενδιαφέρον έχει ωστόσο να εντοπίσουμε και τα θέματα στα οποία οι απόψεις των ψηφοφόρων αυτών των κομμάτων πλησιάζουν σε αυτές άλλων κομμάτων, κυρίως όπως φαίνεται της Νέας Δημοκρατίας.
Προσπαθώντας να συνοψίσουμε τα ευρήματα της έρευνας, θα υπογραμμίσουμε τα εξής:
- Ως προς την αποτίμηση της λειτουργίας της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, ελάχιστοι/ες ψηφοφόροι των Σπαρτιατών (4,9%) και της Ελληνικής Λύσης (7,8%) εκφράζονται θετικά, ενώ αντίθετα το ποσοστό των ψηφοφόρων της Νίκης είναι 57,6%, πολύ κοντά στο ποσοστό της ΝΔ (60,8%).
- Η δικτατορία της 21ης Απριλίου εκτιμάται ότι είχε «πολλές καλές όψεις» από το 50-60% των ψηφοφόρων των τριών ακροδεξιών κομμάτων (και από ένα διόλου αμελητέο 23,9% αυτών της ΝΔ).
- Αναφορικά με μια σειρά δικαιωμάτων (ρόλος της γυναίκας, αμβλώσεις, γάμος ομόφυλων ζευγαριών, υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια) οι ψηφοφόροι των τριών κομμάτων της Άκρας Δεξιάς εκφράζουν τις πιο συντηρητικές αντιλήψεις, πολύ μακράν των άλλων κομμάτων.
- Ως προς τα πολιτικά και δημοκρατικά δικαιώματα, η εικόνα είναι αρκετά ζοφερή: στην ερώτηση αν πρέπει να επανέλθει η θανατική ποινή, θετικοί/ες κατά πλειοψηφία είναι οι ψηφοφόροι της ΝΔ (55,9%), της Νίκης (52,2%), της Πλεύσης Ελευθερίας (50,9%), σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό της Ελληνικής Λύσης (68,5%) και η συντριπτική πλειοψηφία των Σπαρτιατών (85,6%). Αντίθετα, ενώ σχετικά με τον περιορισμό των διαδηλώσεων για λόγους δημόσιας τάξης οι γνώμες είναι μοιρασμένες, οι ψηφοφόροι της ΝΔ συμφωνούν σε ποσοστό 80,9%.
- Όπως είναι αναμενόμενο, η ξενοφοβία και η αρνητική πρόσληψη της μετανάστευσης χαρακτηρίζουν τα ακροδεξιά κόμματα. Οι ψηφοφόροι τους συνδέουν τους μετανάστες με την εγκληματικότητα και δεν θεωρούν πως συμβάλλουν στην εθνική οικονομία. Σε συντριπτικά ποσοστά επίσης θεωρούν πως «οι μετανάστες/τριες απειλούν τον ελληνικό πολιτισμό». Μεταξύ των ψηφοφόρων της ΝΔ το ποσοστό είναι επίσης υψηλό (77,8%), ενώ του ΠΑΣΟΚ 55,5% και του ΣΥΡΙΖΑ 27,1%. Οι ψηφοφόροι των Σπαρτιατών και της Ελληνικής Λύσης σε πολύ μεγάλα ποσοστά (72% και 64,7%) συμφωνούν με την επαναπροώθηση των μεταναστών/τριών «ακόμα και με κίνδυνο απώλειας ζωών». Στην ερώτηση αυτή οι ψηφοφόροι της Νίκης έχουν χαμηλότερο ποσοστό (36,7%) και από αυτό της ΝΔ (43,4%). Συνολικά πάντως ένα αξιοσημείωτο ποσοστό ελλήνων πολιτών αποδέχεται ρητά το ενδεχόμενο απώλειας της ζωής των ανθρώπων αυτών.
- Οι ψηφοφόροι και των τριών ακροδεξιών κομμάτων αξιολογούν αρνητικά τη Συμφωνία των Πρεσπών σε αναλογία 8 με 9 στους 10. Στο σύνολο του δείγματος επικρατούν οι αρνητικές γνώμες με μέσο όρο 50,4%, και αναλυτικά ανά κόμμα: Ελληνική Λύση 89,6%, Σπαρτιάτες 88,6%, Νίκη 78,3%, ΝΔ 63,5%, Πλεύση Ελευθερίας 60,5%, ΠΑΣΟΚ 42,7%, ΚΚΕ 30,5%, ΣΥΡΙΖΑ 7,4%. Ένας στους δύο ψηφοφόρους της ακροδεξιάς συμμετείχε στα συλλαλητήρια, έναντι 1 στους 5 της ΝΔ και πολύ μικρότερα ποσοστά των κομμάτων της κεντροαριστεράς και αριστεράς.
- Στην μεγάλη τους πλειονότητα οι ψηφοφόροι της Άκρας Δεξιάς τάσσονται υπέρ ενός κόμματος που θα υποστηρίζει τις αξίες της Ορθοδοξίας, δηλώνουν σε μεγαλύτερα ποσοστά πως η θρησκεία παίζει ρόλο στη ζωή τους (με πρώτους/ες τους ψηφοφόρους της Νίκης), ενώ επίσης τάσσονται κατά των εμβολίων και πολλοί/ες συμμετείχαν στις σχετικές κινητοποιήσεις.
Ακροδεξιά κόμματα: προφίλ και διαδρομές
Η έρευνα που παρουσιάζει το Εteron επιβεβαιώνει την ιδεολογική συγγένεια των τριών κομμάτων της Άκρας Δεξιάς στην παρούσα Βουλή, όπως δείχνουν τα παρόμοια ποσοστά των ψηφοφόρων τους στα περισσότερα θέματα. Ωστόσο κάποιες διαφορές υπογραμμίζουν τα διακριτά τους χαρακτηριστικά:
- Η Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου ιδρύθηκε το 2016 και το 2019 εξέλεξε 10 βουλευτές συγκεντρώνοντας 3,70%, με μεγαλύτερα ποσοστά στη Βόρεια Ελλάδα. Το 2023 το κόμμα αύξησε το ποσοστό του σε 4,44% και εξέλεξε 16 βουλευτές. Ο Βελόπουλος είχε επί πολλά έτη εκπομπές σε περιφερειακά κανάλια, μέσω της οποίας έγινε γνωστός για τον εθνικιστικό, λαϊκιστικό και συνωμοσιολογικό του λόγο, με επίκεντρο το Μακεδονικό και τα λεγόμενα «εθνικά θέματα». Είχε εκλεγεί βουλευτής αρχικά με τον Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό του Γ. Καρατζαφέρη (2004-2012) και αργότερα με τη ΝΔ επί Αντώνη Σαμαρά (2012-2015). Η Ελληνική Λύση υποστηρίζει αντιμεταναστευτικές, ευρωσκεπτικιστικές και φιλορωσικές θέσεις. Στη διάρκεια της πανδημίας πρωτοστάτησε στην καταγγελία της χρήσης μασκών και στην αντιεμβολιαστική ρητορική.
- Το Δημοκρατικό Πατριωτικό Κίνημα – Νίκη ιδρύθηκε από τον θεολόγο Δημήτρη Νατσιό το 2019 και εξέλεξε 10 βουλευτές τον Ιούνιο 2023 με ποσοστό 3,70%. Η Νίκη υποστηρίζεται από ορθόδοξες χριστιανικές οργανώσεις και μοναχούς του Αγίου Όρους, εκφράζει βαθιά θρησκευόμενες, υπερσυντηρητικές, ξενοφοβικές και εθνικιστικές θέσεις, ενώ οργανώθηκε από κύκλους που συμμετείχαν ενεργά στην κινητοποίηση εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών στη Βόρεια Ελλάδα το 2018-2019. Ο ίδιος ο Νατσιός ήταν από τους πρώτους που ξεκίνησαν την πολεμική εναντίον του βιβλίου Ιστορίας της ομάδας Ρεπούση το 2006-2007 και έκτοτε είχε εκπομπή στο τοπικό κανάλι 4Ε της Κεντρικής Μακεδονίας με μεγάλη απήχηση.
- Οι Σπαρτιάτες έχουν σκληρά εθνικιστικό, αντιδημοκρατικό και μιλιταριστικό στίγμα. Ως γνωστόν, πρόκειται για ένα κόμμα που προϋπήρχε – ιδρύθηκε από τον Βασίλη Στίγκα το 2017, ο οποίος είχε συνεργαστεί στο παρελθόν με την Πολιτική Άνοιξη του Α. Σαμαρά, το ΛΑΟΣ και την Ένωση Κεντρώων του Β. Λεβέντη. Τελικά οι Σπαρτιάτες μπήκαν στη Βουλή στις εκλογές του Ιουνίου 2023 με ποσοστό 4,68% (12 έδρες), μετά την ανοιχτή στήριξη από τον φυλακισμένο Ηλία Κασιδιάρη, αφότου το κόμμα του Έλληνες αποκλείστηκε από τον Άρειο Πάγο. Στην πορεία, ο Β. Στίγκας βρέθηκε απομονωμένος από τους βουλευτές του που έπαιρναν γραμμή από τον Η. Κασιδιάρη, ακολούθησαν διαγραφές και ανεξαρτητοποιήσεις βουλευτών και τελικά η εισαγγελία ξεκίνησε έρευνα για εξαπάτηση του εκλογικού σώματος. Είναι ωστόσο προφανές πως οι ψηφοφόροι των Σπαρτιατών γνώριζαν πολύ καλά ότι επρόκειτο για κόμμα-βιτρίνα. Πρόκειται κατά κύριο λόγο για στρατευμένους ακροδεξιούς και σε μεγάλο ποσοστό παλιούς ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής. Εξ ου και οι απαντήσεις των ψηφοφόρων των Σπαρτιατών στην έρευνα είναι οι πιο ακραίες σε όλα σχεδόν τα θέματα.
Τα τρία ακροδεξιά κόμματα διαφέρουν ως προς τα ποσοστά που συγκέντρωσαν στις εκλογές ανά ηλικιακή κατηγορία. Ενώ η Ελληνική Λύση και η Νίκη έχουν μεγαλύτερα ποσοστά στους άνω των 50 ετών, οι Σπαρτιάτες συγκέντρωσαν το μεγαλύτερο ποσοστό τους στους νέους (9,3% μεταξύ των νέων 17-24 ετών).
Δύο από τους τρεις αρχηγούς των κομμάτων αυτών (Βελόπουλος και Στίγκας) προέρχονται από το ΛΑΟΣ, ενώ και οι τρεις είχαν ανάμειξη στις κινητοποιήσεις εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών. Αποδεικνύεται και πάλι ότι το Μακεδονικό αποτελεί κομβικό ζήτημα για τη συγκρότηση της ελληνικής ακροδεξιάς και για τη νομιμοποίηση εθνικιστικών οργανώσεων στη λαϊκή βάση. Η ταύτιση των θέσεων της Νέας Δημοκρατίας στο θέμα αυτό το 2018-2019 με κόμματα και φορείς της Άκρας Δεξιάς, καθώς και η συμμετοχή στελεχών και υποψηφίων της στα συλλαλητήρια διαμαρτυρίας, διευκόλυναν την εμπέδωση της ρητορικής περί «προδοτικής συμφωνίας» και αύξησαν το ακροατήριο των ακροδεξιών ομάδων που πρωτοστατούσαν.
Πράγματι, όπως φαίνεται από την έρευνα, ένα μέρος των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας, έχουν αντίστοιχες θέσεις και αξίες με αυτές των ακροδεξιών κομμάτων. Ανάλογα με το διακύβευμα της συγκυρίας, αυτοί/ες οι ψηφοφόροι άλλοτε επιλέγουν να ψηφίσουν την παράταξη της παραδοσιακής δεξιάς και άλλοτε επιλέγουν να την αντιπολιτευτούν, προτιμώντας κόμματα με πιο σκληρό ακροδεξιό προφίλ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στις εκλογές του 2019, με όχημα το Μακεδονικό και την αντίθεση στη Συμφωνία των Πρεσπών, η ΝΔ συσπείρωσε ψηφοφόρους που το 2023 μετακινήθηκαν προς τη Νίκη και τους Σπαρτιάτες. Ο Κυριάκος Βελόπουλος είχε ήδη το 2019 αντλήσει ψηφοφόρους από τη δυναμική του εμπλοκή με τις κινητοποιήσεις για το Μακεδονικό, το ζήτημα με το οποίο είχε εξαρχής γίνει γνωστός από τη δεκαετία του 1990. Όσο για τους λόγους αυτής της μετακίνησης, οι πιο ευδιάκριτες αιτίες είναι η ακρίβεια, η «ρεαλιστική» μεταστροφή της κυβέρνησης Μητσοτάκη στο θέμα των Πρεσπών, το αντιεμβολιαστικό κίνημα και η φιλορωσική στάση του εθνικιστικού χώρου, σε αντίθεση με την αμέριστη υποστήριξη της Ουκρανίας και της νατοϊκής πολιτικής από την ΝΔ.
Μετά την εκλογική νίκη της ΝΔ το 2019, ο εθνικιστικός – ακροδεξιός χώρος επέστρεψε αρχικά στην αντιμεταναστευτική θεματική, για να στραφεί το 2020-2022 στο ζήτημα της πανδημίας, εκκινώντας από θεωρίες συνωμοσίας και συμμετέχοντας προνομιακά στην αντι-εμβολιαστική προπαγάνδα. Η αντι-συστημική ρητορική μεταφράστηκε εδώ σε καταγγελία των ελίτ, των διεθνών οργανισμών, των φαρμακευτικών εταιρειών και της επίσημης ιατρικής, που υποτιθέμενα στοχεύουν στην καθυπόταξη και τον έλεγχο των πληθυσμών μέσω της βιοτεχνολογίας. Ο λόγος αυτός προφανώς απηχούσε (και εκμεταλλεύτηκε) την ανησυχία πολλών πολιτών κατά τη διάρκεια της πανδημίας – και πέραν αυτής – για τη διαχείριση υγειονομικών κρίσεων με όρους «βιοπολιτικής».
Με βάση τα παραπάνω, είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις περαιτέρω μετεξελίξεις του χώρου της ακροδεξιάς και τις συμπληρωματικές / ανταγωνιστικές στρατηγικές των τριών κοινοβουλευτικών κομμάτων το επόμενο διάστημα. Με δεδομένη την διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και την απουσία ισχυρής πίεσης από την αριστερά, η κυβέρνηση της ΝΔ θα προσπαθεί να προσελκύσει ψηφοφόρους απευθυνόμενη στα (ακρο)δεξιά της. Σε αυτή την περίπτωση, ειδικά αν η ακρίβεια συνεχίσει να υπονομεύει τα επιχειρήματα περί «ανάπτυξης», η οικειοποίηση συντηρητικών, εθνικιστικών και ξενοφοβικών θέσεων είναι πολύ πιθανή. Το σίγουρο είναι ότι ο λόγος της ακροδεξιάς έχει επιρροή πολύ πέραν των ψηφοφόρων της.
