Το «άνοιγμα στην ιστορία» και η νέα γενιά. Από την κρίση του 2008 στην πανδημία
Στις 15 Οκτωβρίου του 2011 διαδηλωτές και διαδηλώτριες κατέλαβαν τους δρόμους 951 πόλεων σε 82 χώρες του κόσμου, από τις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική μέχρι την Ευρώπη και την Ασία. Ήταν η αποκορύφωση των μηνών που προηγήθηκαν και που σημαδεύτηκαν από κινητοποιήσεις και αναταραχές παγκοσμίως. Ο κοινός παρονομαστής ήταν η δυσαρέσκεια απέναντι στις οικονομικές πολιτικές όπως προέκυψαν μετά την παγκόσμια κρίση του 2008. Την περίοδο που ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική ύφεση αλλά και οι διαδηλώσεις που ακολούθησαν, οι Millennials έκαναν τα πρώτα τους βήματα προς την ενηλικίωση ενώ η Generation Ζ έμπαινε στην εφηβεία.
Σύμφωνα με τον Keir Milburn, καθηγητή πολιτικής οικονομίας 1 και συγγραφέα του βιβλίου Generation Left, 2 τα συμβάντα αυτά ήταν καθοριστικά για την πολιτική, ιδεολογική και δημογραφική διαμόρφωση της νέας γενιάς.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε ο Keir Milburn στο Eteron, είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε μαζί του ιδέες που έχει καταθέσει στο διεθνή διάλογο γύρω από τις γενιές και να του θέσουμε ερωτήματα για πρόσφατες τάσεις και εξελίξεις την περίοδο της πανδημίας.
Από το 2019 που εκδόθηκε το βιβλίο του μέχρι και σήμερα, ο Milburn έχει παρέμβει σε πολλές εκδηλώσεις Ινστιτούτων και ερευνητικών προγραμμάτων για τη νέα γενιά, 3 έχει βρεθεί συχνά καλεσμένος σε podcast εκπομπές και έχει πλούσια αρθρογραφία σε εφημερίδες και εναλλακτικά media, όπως το Novara Media, 4 όπου είναι συμπαρουσιαστής της εκπομπής #ACFM. 5
Βασική θέση του Milburn είναι ότι η ηλικία έχει πλέον αναδειχθεί στον πιο αξιόπιστο παράγοντα πρόβλεψης πολιτικών απόψεων και πρόθεσης ψήφου. Προκύπτει, λοιπόν, ότι είναι πολύ πιο πιθανό σήμερα οι νέοι άνθρωποι να έχουν αριστερές απόψεις και να ψηφίζουν αριστερά κόμματα σε αντίθεση προς τις συντηρητικές απόψεις και την αντίστοιχη εκλογική συμπεριφορά των μεγαλύτερων γενεών. Αν και συχνά υπάρχει η αίσθηση ότι αυτό ίσχυε ανέκαθεν, υποστηρίζει ότι η κατάσταση δεν ήταν πάντα έτσι. 6
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Eteron, ο Milburn υπογραμμίζει ότι μια κρίσιμη παράμετρος για την ανάλυση αυτού του φαινομένου είναι το οικονομικό χάσμα μεταξύ νεότερων και μεγαλύτερων γενεών, το οποίο ενέτεινε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Εστιάζοντας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, εξηγεί ότι οι νέοι εργαζόμενοι και εργαζόμενες, που στη συντριπτική πλειοψηφία στερούνται ιδιόκτητης στέγης, εξαρτώνται από το επίπεδο των μισθών και εκτίθενται στα αυξημένα κόστη διαβίωσης, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μία διαφορετική υλική πραγματικότητα από εκείνη των ηλικιωμένων ιδιοκτητών περιουσιακών στοιχείων.
Οι διαφορετικές αυτές πραγματικότητες και εμπειρίες δημιούργησαν κατά συνέπεια μία «απόκλιση στις απεικονίσεις του μέλλοντος», όπως τις περιγράφει ο Milburn:
«Στο βιβλίο μου υποστηρίζω ότι αυτή η ‘συνδυασμένη και άνιση κατάρρευση της νεοφιλελεύθερης φιλοδοξίας έχει οδηγήσει σε κρίση τον τρόπο με τον οποίο οι νέες και οι νέοι κατανοούν τον κόσμο. Σαν αποτέλεσμα, η αναδυόμενη γενιά του 2008 είναι μαζική και απογοητευμένη, αλλά είναι επίσης και πολιτικά αμφίσημη’», σημειώνει.
Εκεί εδράζεται για τον Milburn και η εκλογική στροφή στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2010, με τις νεότερες γενιές να υποστηρίζουν πολιτικά projects όπως αυτό των Sanders και Corbyn σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο, αντίστοιχα.
Όταν ολοκληρώθηκε το βιβλίο του Generation Left, ο Covid-19 δεν είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή του. Για το λόγο αυτό, του ζητήσαμε να μας διατυπώσει κάποιες σκέψεις για την επίδραση της νέας κατάστασης στην πολιτική διαμόρφωση των Millennials και της Generation Z. Πιο ειδικά, εάν η οικονομική κρίση του 2008 έθεσε τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της Generation Left, μπορεί η πανδημία και οι οικονομικές της συνέπειες να οδηγήσουν στην ανάδυση μιας νέας πολιτικής γενιάς;
Ο Milburn υποστηρίζει ότι η πανδημία του Covid είναι από τα γεγονότα εκείνα που έχουν σημαντικές πολιτικές συνέπειες. Λόγω του ότι παραμένουν οι μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις γενιές ως προς τους πόρους, τις προοπτικές και τα υλικά συμφέροντα, ο ίδιος εκτιμά ότι είναι αρκετά πιθανό οι συνέπειες αυτές να λάβουν γενεακές διαστάσεις. Προς το παρόν, η κατάσταση φαίνεται να είναι αντιφατική. Απ’ τη μια, έχουν εμφανιστεί σημαντικά δείγματα αλληλεγγύης των νέων προς τις μεγαλύτερες γενιές και, απ’ την άλλη, ο αντίκτυπος όσων συμβαίνουν σήμερα είναι πιθανό να εντείνει στο μέλλον το χάσμα μεταξύ των γενεών:
«Αν και οι ηλικιωμένοι/ες κινδυνεύουν περισσότερο να αντιμετωπίσουν τον θάνατο ή σημαντικές συνέπειες από τη μόλυνση από τον Covid, είναι οι νέες και οι νέοι που έχουν πληρώσει το μεγαλύτερο κόστος από την κοινωνική αποστασιοποίηση τόσο σε επίπεδο εισοδήματος όσο και της περιορισμένης κοινωνικής ζωής. Αν και, σε γενικές γραμμές, αυτό το βάρος φαίνεται να το έχουν δεχθεί πρόθυμα, οι μακροπρόθεσμες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες της πανδημίας είναι περισσότερο αβέβαιες,» μας εξηγεί.
Παράλληλα, θεωρεί ότι όσα συμβαίνουν την τελευταία διετία θα αφήσουν βαθύτερο αποτύπωμα στη νέα γενιά και θα παίξουν σημαντικό ρόλο στη διατύπωση των μελλοντικών πολιτικών της αιτημάτων, καθώς και στις αντιλήψεις της για την έννοια της ελευθερίας:
«Μια πολιτική διάσταση που έφερε στο προσκήνιο η πανδημία είναι οι όλο και αυξανόμενοι διαχωρισμοί ανάμεσα στις διαφορετικές αντιλήψεις που υπάρχουν γύρω από το ερώτημα της ελευθερίας. Αυτή η τάση πιθανότατα θα επιμείνει, καθώς τόσο η πανδημία όσο και η κλιματική κρίση είναι πλανητικής διάστασης και αποκαλύπτουν τη στενή αλληλεξάρτησή μας με άλλους δρώντες, ανθρώπους και μη. Ως τέτοιες, προβληματοποιούν μια συγκεκριμένη, νεοφιλελεύθερη αντίληψη της ελευθερίας, ως μια αίσθηση αυτονομίας από τους γύρω μας – στην πραγματικότητα, ως την ικανότητα δράσης χωρίς την ανάγκη να λάβουμε υπόψη τους άλλους ανθρώπους. Πρόκειται για μια αίσθηση αυτονομίας που στην πραγματικότητα αγνοεί ότι ο παράγοντας που επιτρέπει αυτήν ακριβώς την αυτονομία, είναι η εργασία υποδομής και κοινωνικής αναπαραγωγής των άλλων ανθρώπων. Ο κίνδυνος της μόλυνσης από τον Covid-19 έφερε ακαριαία στο προσκήνιο ακριβώς αυτή την “αναγκαία εργασία”, καθώς οι εργασιακές συνθήκες εκείνων που την ασκούν μετατράπηκαν σε ενδεχόμενο παράγοντα μόλυνσης. Παρομοίως, η κοινωνική αποστασιοποίηση, ο εμβολιασμός και οι δραστηριότητες που παράγουν εκπομπές άνθρακα, καθιστούν πλέον ξεκάθαρο ότι οι πράξεις μας επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους και αντιστρόφως.»
Η εμπειρία αυτή, κατά την άποψή του Milburn, είναι πιθανό να οδηγήσει σε μία πιο δημοκρατική αντίληψη περί ελευθερίας στο μέλλον και την αναζήτηση λύσεων που να συμβάλλουν στη γεφύρωση του χάσματος των γενεών.
Μία από τις κριτικές που έχει δεχτεί το έργο του Milburn είναι ότι υιοθετεί μία «υπεραισιόδοξη» αντίληψη για την πολιτική διαμόρφωση της νέας γενιάς. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι αυτή η κριτική φαίνεται να υπονοεί ότι υπάρχει μια αυτόματη σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής θέσης και της πολιτικής συνείδησης. Αυτή η θέση, όπως εξηγεί ο Milburn, είναι τόσο διαδεδομένη στη σύγχρονη πολιτική σκέψη, σε βαθμό που να θεωρείται κοινή λογική. Όπως όμως ο ίδιος υπογραμμίζει, «οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που γνώρισαν οι νεότερες γενιές δεν τις καθιστούν αυτόματα και πιο ριζοσπαστικές σε μία προοδευτική κατεύθυνση.»
Ο Milburn αντλεί για την ανάλυσή του από το θεωρητικό έργο του Karl Mannheim γύρω από τις γενιές. Σύμφωνα με τον Mannheim, όταν εμφανίζονται γεγονότα και παράγουν συνθήκες για να διαμορφωθεί μια πολιτική γενιά, συγκροτούνται διαφορετικές «γενεακές μονάδες», ενδεχομένως στον άξονα αριστερά – δεξιά. Για να σχηματιστεί μια συνεκτική πολιτική γενιά, τότε πρέπει μια από αυτές τις «γενεακές μονάδες» να καταστεί ηγεμονική σε σχέση με τις υπόλοιπες της ίδιας περιόδου.
Σε αυτή την κατεύθυνση, αναπτύσσει ο Milburn τη θέση του ότι γεγονότα μεγάλης κλίμακας «μπορούν να οδηγήσουν στο σχηματισμό μιας γενιάς αν επιδράσουν στο τι θεωρείται εφικτό και αν αλλάξουν τις πεποιθήσεις γύρω από το ποιο μπορεί να είναι το μέλλον».
Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι οι υλικές συνθήκες διαβίωσης δεν είναι τίποτα παραπάνω από τη βάση πάνω στην οποία μπορούν να χτιστούν διαφορετικές πολιτικές αφηγήσεις:
«Χρειάζεται να σκεφτούμε την κοινή βιωμένη εμπειρία της χειροτέρευσης των συνθηκών ζωής και των προοπτικών των νέων ανθρώπων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, σαν την πρώτη ύλη από την οποία μπορούν να προκύψουν πολλά διαφορετικά πολιτικά projects.»
Εντός αυτής της διαδικασίας περιγράφει τη διαμόρφωση αριστερών «γενεακών μονάδων» σε πολλές χώρες την περασμένη δεκαετία και το σχηματισμό της Generation Left .
Παράλληλα, ο ίδιος παραδέχεται ότι το κύμα αισιοδοξίας που κυριαρχούσε στις αρχές του 2019, όταν εκδόθηκε το βιβλίο, έχει αρχίσει και υποχωρεί. Τότε, όπως αναφέρει, η Generation Left έμοιαζε να τα καταφέρνει. Ο Jeremy Corbyn, μετά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα του 2017, φαινόταν κοντά στην εκλογική νίκη. To ίδιο και ο Bernie Sanders στην κούρσα για το προεδρικό χρίσμα: «Οι δυο ηλικιωμένοι αριστεροί ηγέτες είχαν συσπειρώσει νέους και νέες ψηφοφόρους στη χώρα του ο καθένας, επιταχύνοντας και καθιστώντας ορατή τη μετατόπιση των νέων προς τα αριστερά». Η ήττα αμφότερων, όμως, άλλαξε τη μεγάλη εικόνα, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα νέο κύμα αβεβαιότητας για τις μελλοντικές κατευθύνσεις της νέας γενιάς.
Σε κάθε περίπτωση, αν και παραμένει ανοιχτό το τι θα συμβεί την περίοδο μετά την πανδημία, αυτό που διατρέχει συνολικά το επιχείρημά του Milburn είναι η αμφισβήτηση της αίσθησης ότι «μπορεί να υπάρξει ένα μυθικό πέρασμα σε ένα καλύτερο κόσμο που να παρακάμψει το δύσβατο πεδίο της πολιτικής δράσης», η οποία όπως μας είπε, «αποτελεί μια από τις κεντρικές φαντασιώσεις της εποχής μας».
Με αυτή την έννοια, ένα συμπέρασμα που μένει από τη συνέντευξη είναι ότι το φαινόμενο που περιγράφει στο βιβλίο του Generation Left αντιπροσωπεύει, όπως το θέτει, ένα «άνοιγμα στην ιστορία» και αναφέρεται «όχι μόνο στην τωρινή αριστερή τάση των νέων, αλλά και στο πολιτικό πρότζεκτ να αναπτυχθεί και να διεκδικηθεί μια νέα αριστερή πολιτική που να αντιστοιχεί στις εμπειρίες της νέας γενιάς».
Σημειώσεις
- Ο Keir Milburn δίδασκε μέχρι πρόσφατα στο University of Leicester. Συνεργάζεται με το Ίδρυμα Rosa Luxemburg (παράρτημα Λονδίνου) γύρω από ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησης, οικονομικής δημοκρατίας και πολιτικής οικονομίας[↩]
- Keir Milburn, Generation Left (Polity, 2019) [↩]
- The World Transformed, ‘What is Generation Left?’, 28/9/2021; DigiGen webinar, “The digital generation’s political voices”, 26/5/2021[↩]
- Keir Milburn, ‘The Pandemic is Changing How It Feels to Be Free’, Novara Media, 6/1/2020[↩]
- To #ACFM είναι podcast στο Novara Media, το οποίο παρουσιάζει ο Milburn μαζί με τη Nadia Idle και τον Jeremy Gilbert. Το εύρος της θεματολογίας τους καλύπτει ζητήματα «αριστερής πολιτικής, κουλτούρας, μουσικής και εμπειριών συλλογικής χαράς»[↩]
- Ενδεικτικά, στις εκλογές που κέρδισε η Θάτσερ το 1983, οι Συντηρητικοί έχουν την πρωτιά με 42% στις ηλικίες 18 – 24 ετών με 9 μονάδες διαφορά απ’ τους Εργατικούς. Ipsos MORI, ‘How Britain Voted Since October 1974’ [↩]
