Η ψήφος των νέων στις Ευρωεκλογές: Μετατοπίσεις σε ένα πολιτικό τοπίο που αλλάζει

Αντώνης Γαλανόπουλος
Eteron Project Coordinator, Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

Το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών του Ιουνίου του 2024 έφερε σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της χώρας, μόλις έναν χρόνο μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2023. Η Νέα Δημοκρατία σημείωσε μια μεγάλη πτώση της εκλογικής της ισχύος (-12,25%), ο ΣΥΡΙΖΑ μπήκε σε μια περιδίνηση που έχει οδηγήσει στην έκπτωση του Στέφανου Κασσελάκη από το αξίωμα του προέδρου και σε μια διαδικασία ανάδειξης νέας ηγεσίας που παραμένει σε εκκρεμότητα, το ΠΑΣΟΚ οδηγήθηκε σε εσωκομματικές εκλογές που κατέληξαν στην επανεπιβεβαίωση της εμπιστοσύνη των μελών του κόμματος στον Νίκο Ανδρουλάκη ενώ η ακροδεξιά συνεχίζει την ανοδική της πορεία. 

Στο πλαίσιο της συστηματικής ενασχόλησης του Eteron με τη νεολαία, και ιδίως με τη Gen Z, στο παρόν κείμενο στρέφουμε το ενδιαφέρον στη ψήφο των νέων κατά τις πρόσφατες Ευρωεκλογές. Η ηλικία αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο σε σημαντικό δείκτη πρόβλεψης της εκλογικής συμπεριφοράς. Την ίδια στιγμή, σε πρόσφατη έρευνα του Γερμανικού ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung, το 60% των νέων έως 29 ετών στην Ελλάδα δηλώνει πως νιώθει ότι τα συμφέροντά του δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στην ελληνική πολιτική σκηνή¹. Το στοιχείο αυτό υποδεικνύει μια έλλειψη αντιπροσώπευσης των νέων ψηφοφόρων. 

Ξεκινώντας τη διερεύνηση της νεανικής ψήφου, αξίζει να θυμηθούμε το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών². Πρώτο κόμμα στις Ευρωεκλογές αναδείχθηκε η Νέα Δημοκρατία με ποσοστό 28,31%. Στη δεύτερη θέση, αν και με απώλειες, διατηρήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, πετυχαίνοντας να αποσπάσει το 14,92% των ψήφων. Το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής αναδείχθηκε τρίτο κόμμα με 12,79%. Στην τέταρτη θέση πέρασε η Ελληνική Λύση (9,3%), που κατάφερε να ξεπεράσει οριακά το ΚΚΕ (9,25%). Ακολουθεί η Νίκη με ποσοστό 4,37% και η Πλεύση Ελευθερίας με 3,4%. Το τελευταίο κόμμα που εξασφάλισε, έστω και οριακά,  την εκπροσώπησή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι η Φωνή Λογικής με 3,04%. Δυο κόμματα στον χώρο της Αριστεράς, το ΜέΡΑ 25-Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά και η Νέα Αριστερά, δεν κατάφεραν για περίπου 0,5-0,6% να εξασφαλίσουν μια έδρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Στη συνέχεια θα καταγράψουμε τις εκλογικές τάσεις³ που επικρατούν μεταξύ των νέων ψηφοφόρων και θα εξετάσουμε αν εντοπίζεται ένα μοτίβο εκλογικής συμπεριφοράς που διαφέρει σημαντικά από το τελικό αποτέλεσμα των πρόσφατων Ευρωεκλογών. Η ανάλυση εστιάζει σε τρεις κατηγορίες ψηφοφόρων: α) στην ηλικιακή ομάδα 17 – 24 ετών, β) σε όσες και όσους είναι φοιτητές και φοιτήτριες και γ) στην ηλικιακή ομάδα 25 – 34 ετών. Τα δεδομένα αντλήθηκαν από το Results Report του κοινού exit poll (Metron Analysis, Alco, Marc, MRB, GPO). Το exit poll πραγματοποιήθηκε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 5.672 ψηφοφόρων, με προσωπικές συνεντεύξεις έξω από 90 εκλογικά κέντρα πανελλαδικά. Το πρώτο αξιοσημείωτο εύρημα είναι το γεγονός πως η Νέα Δημοκρατία έχασε στις Ευρωεκλογές την πρωτιά που είχε πετύχει και στις τρεις υπό εξέταση κατηγορίες στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Πιο συγκεκριμένα, το κυβερνητικό κόμμα κερδίζει το 16,1% (από 28,8% τον Ιούνιο 2023) των ψήφων στην ηλικιακή κατηγορία 17-24 ετών, το 15,8% (από 27,6% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών και μόλις 13% (από 29,4%) στον φοιτητικό πληθυσμό. Σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2023, η πτώση των ποσοστών της Νέας Δημοκρατίας σε αυτές τις τρεις κατηγορίες είναι αντίστοιχη ή ακόμα μεγαλύτερη από τη συνολική απώλεια εκλογικής ισχύος που καταγράφηκε μεταξύ των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου 2023 και των Ευρωκλογών του Ιουνίου 2024. Χαρακτηριστικά, η πτώση του ποσοστού της Νέας Δημοκρατίας στον φοιτητικό πληθυσμό ξεπερνά τις 16 μονάδες, με το κόμμα να χάνει πάνω από τη μισή του εκλογική δύναμη στη συγκεκριμένη ομάδα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία κατάφερε να κερδίσει εκ νέου στις ομάδες αυτές. Συγκεκριμένα, ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία λαμβάνει 18,5% (από 19,2% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 17-24 ετών, 18% (από 20,6% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών και 17,4% (από 17,9% τον Ιούνιο 2023) μεταξύ των φοιτητ(ρι)ών. Τα ποσοστά του σε αυτές τις τρεις ομάδες ήταν ελαφρώς μειωμένα σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές του 2023. Ως εκ τούτου, η επιστροφή του στην πρώτη θέση σε αυτές τις κατηγορίες ψηφοφόρων οφείλεται περισσότερο στην μεγάλη πτώση της εκλογικής απήχησης της Νέας Δημοκρατίας. 

Το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής βελτιώνει ελαφρώς τις επιδόσεις του στις δυο πιο νεανικές κατηγορίες αλλά σημειώνει περαιτέρω μείωση στους ψηφοφόρους 25-34 ετών. Οι νέοι ηλικίας 17-24 ετών δίνουν ποσοστό 11,3% (από 10% τον Ιούνιο 2023) και οι φοιτητές/φοιτήτριες 11,6% (από 8% τον Ιούνιο 2023). Αντιθέτως, το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής περιορίζεται σε μονοψήφιο ποσοστό στη γενιά των millennials, καθώς κερδίζει μόνο το 7,8% (από 9,9% τον Ιούνιο 2023). Η κατεξοχήν γενιά της κρίσης φαίνεται να διατηρεί ακόμα μια πιο επιφυλακτική στάση απέναντι στο ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο πως το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής καταγράφει σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα τη χαμηλότερη εκλογική του επίδοση στις Ευρωεκλογές.

Η Ελληνική Λύση βελτίωσε σημαντικά τα ποσοστά της στις τρεις νεανικές κατηγορίες ψηφοφόρων. Συγκεκριμένα, το κόμμα σημείωσε 6,2% (από 2,1% τον Ιούνιο 2023) στις ηλικίες 17-24 ετών, 6,2% (από 1,1% τον Ιούνιο 2023) στον φοιτητικό πληθυσμό και 9,8% (από 6% τον Ιούνιο 2023) στις ηλικίες 25-34 ετών.

Το ΚΚΕ παρουσιάζει μια σταθερή άνοδο σε επίπεδο ποσοστών στις τελευταίες εκλογικές διαδικασίες που συνδυαζόταν με καλές και αυξανόμενες επιδόσεις στη νεολαία. Αυτή η θετική τάση φαίνεται πως ανακόπηκε στις Ευρωεκλογές όσον αφορά τους ψηφοφόρους που ανήκουν στη Gen Z και στο φοιτητικό σώμα. Τα ποσοστά στις δυο αυτές κατηγορίες εμφάνισαν μια μικρή πτώση: 7,5% (από 8,2% τον Ιούνιο 2023) στις ηλικίες 17-24 ετών και 8,8% (από 9,6% τον Ιούνιο 2023) στους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Στον αντίποδα, το ΚΚΕ πετυχαίνει στους millennials και στην ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών το μεγαλύτερο του ποσοστό μεταξύ όλων των ηλικιακών ομάδων, αγγίζοντας το 11,6% (από 9,1% τον Ιούνιο 2023). 

Η Νίκη παρουσιάζει μια ενίσχυση των εκλογικών της ποσοστών στη νεολαία. Συγκεκριμένα, το κόμμα έλαβε 5,1% (από 2,7% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 17-24 ετών, 4,9% (από 3,3% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών και 6,2% (από 3,4% τον Ιούνιο 2023) στον φοιτητικό πληθυσμό. 

Η Πλεύση Ελευθερίας βελτίωσε ακόμα περισσότερο στις Ευρωεκλογές τα ποσοστά της στη νεολαία, και ιδιαίτερα στη Gen Z. Στους ψηφοφόρους 17-24 ετών, η Πλεύση Ελευθερίας κατέγραψε 9,8% (από 6,8% τον Ιούνιο 2023), ενώ αντίστοιχο ποσοστό σημειώνει και μεταξύ των φοιτητ(ρι)ών φτάνοντας στο 9,6% (από 7,4% τον Ιούνιο 2023). Η εκλογική δύναμη του κόμματος περιορίζεται στο 4,5% (από 4,1% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών.

Το τελευταίο κόμμα που εξασφάλισε την εκπροσώπησή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι η Φωνή Λογικής. Το κόμμα είχε λάβει στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2023 μόλις 0,43% αλλά στις Ευρωεκλογές σκαρφάλωσε στο 3,04%. Παρότι δεν υπάρχουν δεδομένα για να πραγματοποιηθεί σύγκριση, η Φωνή Λογικής πετυχαίνει σημαντικά ποσοστά στις νεανικές ομάδες ψηφοφόρων. Το μεγαλύτερο μάλιστα ποσοστό της μεταξύ όλων των ηλικιακών ομάδων το πετυχαίνει στη Gen Z, καθώς οι ψηφοφόροι 17-24 ετών δίνουν στο κόμμα ποσοστό 5,4%. Η εκλογική επίδοση στις άλλες δύο κατηγορίες είναι ελαφρώς μειωμένη με 4,5% μεταξύ των φοιτητ(ρι)ών και 4% στην ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών.

Η βελτίωση των εκλογικών ποσοστών της Ελληνικής Λύσης και της Νίκης στις τρεις νεανικές κατηγορίες ψηφοφόρων και η είσοδος στην Ευρωβουλή του κόμματος “Φωνή Λογικής”, με πρόεδρο την 33χρονη Αφροδίτη Λατινοπούλου, υποδεικνύουν ότι υπάρχει ένα αυξανόμενο ρεύμα ακροδεξιάς εκλογικής στάσης μεταξύ των νέων⁴. Ενδεικτικό είναι, επίσης, το γεγονός πως οι Πατριώτες, ένα κόμμα που έλαβε μόλις 1,41% στις Ευρωεκλογές, σημείωσαν τα υψηλότερα ποσοστά του στη Gen Z και τους millennials καταγράφοντας 2,4% στις ηλικίες 17-24 ετών και 2,8% στις ηλικίες 25-34 ετών. Το ζήτημα της νεανικής ψήφου στην ακροδεξιά χρήζει διερεύνησης πέρα από στερεοτυπικές προσεγγίσεις.

Τέλος, όπως σημειώθηκε στην αρχή, δυο κόμματα της Αριστεράς πλησίασαν το κατώφλι του 3% αλλά τελικώς δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν την εκπροσώπησή τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το ΜέΡΑ 25-Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά και η Νέα Αριστερά, όμως, παρουσιάζουν μια πολύ διαφορετική εικόνα στο επίπεδο της νεανικής ψήφου. Από τη μια, το ΜέΡΑ 25 διατηρεί ισχυρή εκπροσώπηση στη νεολαία, κερδίζοντας 5,7% (από 6,6% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 17-24 ετών, 8,8% (από 5,8% τον Ιούνιο 2023) στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών και 8,2% (από 8,9% τον Ιούνιο 2023) μεταξύ των φοιτητ(ρι)ών. Από την άλλη, η Νέα Αριστερά κατέγραψε ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά στις τρεις νεανικές κατηγορίες: 1,7% μεταξύ των νέων ηλικίας 17-24 ετών, 1,7% στον φοιτητικό πληθυσμό και 1,9% στις ηλικίες 25-34 ετών. Η υπόθεση πως τα αριστερά κόμματα έχουν συνήθως μεγαλύτερη απήχηση στη νεολαία δεν επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της Νέας Αριστεράς, η οποία λαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό της στην ηλικιακή ομάδα των 55+ ετών (2,5% στις ηλικίες 35-54 και 2,6% στις ηλικίες 55+). Το στοιχείο αυτό είναι κρίσιμο για τη μελλοντική δυναμική του συγκεκριμένου κομματικού σχηματισμού.

Κλείνοντας, θα εξετάσουμε τις αποκλίσεις που υπάρχουν μεταξύ της νεανικής ψήφους και του εθνικού μέσου όρου των κομμάτων⁵. Σημαντικές τέτοιες αποκλίσεις υποδεικνύουν ένα διαφορετικό μοτίβο εκλογικής συμπεριφοράς. Η πρώτη παρατήρηση που μπορεί να εξαχθεί είναι πως η ψήφος των νέων είναι περισσότερο κατακερματισμένη από αυτή του γενικού πληθυσμού, καθώς κανένα κόμμα δεν αγγίζει το κατώφλι του 20%. Επιπλέον, τόσο οι ψηφοφόροι της Gen Z όσο και οι millennials φέρνουν σημαντικές ανακατατάξεις στην εκλογική δύναμη των κομμάτων. Η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής και η Νέα Αριστερά συγκεντρώνουν και στις τρεις νεανικές κατηγορίες ψηφοφόρων ποσοστά χαμηλότερα του εθνικού μέσου όρους τους. Από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, η Νίκη, η Πλεύση Ελευθερίας, η Φωνή Λογικής και το ΜέΡΑ25-Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά καταγράφουν και στις τρεις ομάδες ποσοστά υψηλότερα του εθνικού μέσου όρου τους. Μεικτή είναι η εικόνα στην Ελληνική Λύση και το ΚΚΕ, καθώς και τα δυο κόμματα πέτυχαν ποσοστά μεγαλύτερα του εθνικού μέσου όρου μόνο στις ηλικίες 25-34 ετών.

Όπως αναφέρθηκε εξ αρχής, και στις τρεις εξεταζόμενες κατηγορίες πρώτη δύναμη έρχεται ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία. Η Gen Z και οι φοιτητές/φοιτήτριες αναδεικνύουν ως τέταρτη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη την Πλεύση Ελευθερίας. Και οι τρεις νεανικές κατηγορίες ψηφοφόρων επιθυμούσαν την είσοδο του ΜέΡΑ25-Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι millennials παρουσιάζουν το πιο διαφοροποιημένο μοτίβο εκλογικής συμπεριφοράς από τις τρεις κατηγορίες. Στην ψήφο της ηλικιακής ομάδας 25-34 ετών εντοπίζονται και οι μεγαλύτερες αλλαγές στη σειρά κατάταξης των κομμάτων, με το ΚΚΕ να αναδεικνύεται τρίτο κόμμα. Η χαμηλή απήχηση του ΠΑΣΟΚ στην ηλιακή αυτή ομάδα το φέρνει μόλις στην έκτη θέση, κάτω και από το ΜέΡΑ25-Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά. 

Σήμερα, το πολιτικό τοπίο στη χώρα βρίσκεται ξανά σε φάση αναδιάταξης. Σύμφωνα με τις πρόσφατες μετρήσεις, η κυβέρνηση παραμένει εντός του κύκλου της πολιτικής και εκλογικής φθοράς που άνοιξαν οι Ευρωεκλογές του Ιουνίου. Στην πλευρά των λεγόμενων προοδευτικών δυνάμεων παρατηρούνται αλλαγές και διεργασίες που μπορεί δυνητικά να οδηγήσουν σε αλλαγή των συσχετισμών. Η αποχή και η άνοδος της ακροδεξιάς συνιστούν κρίσιμες προκλήσεις για το πολιτικό σύστημα της χώρας και εν τέλει για την ίδια τη δημοκρατική πολιτική. Σε αυτό το περιβάλλον, παραμένει ιδιαίτερα σημαντικό να εξετάζουμε την εκλογική συμπεριφορά και τις πολιτικές στάσεις της νεολαίας καθώς, επίσης, τις εναλλακτικές μορφές πολιτικής δράσης και συμμετοχής που ενδεχομένως υιοθετεί.