«Ε όχι και να την σκοτώσει!»: Συζητήσεις για την έμφυλη βία σε έναν θεμελιακά σεξιστικό κόσμο

Αυτό είναι ένα κείμενο που δεν εστιάζει στις προθέσεις. Παραδείγματος χάριν:

Δεν υπάρχουν γονείς που μεγαλώνουν αγόρια και τους λένε κάθε βράδυ πριν κοιμηθούν, σαν παραμύθι: «Λοιπόν, κοίτα να δεις, μόλις πας στο δημοτικό θα αρχίσεις να βαράς και να τσιμπάς συμμαθήτριές σου, επίτηδες. Ειδικά αυτές που σου αρέσουν. Και θα τους τραβάς τα μαλλιά και θα κάνεις πλάκα για το σώμα τους. Μετά, στο γυμνάσιο, θα τις παρενοχλείς περισσότερο. Σεξουαλικά υπονοούμενα, φωτογραφίες και βίντεο όταν θα σκύβουν στη γυμναστική χωρίς την άδειά τους, χουφτώματα παντού -και όσο και να φωνάζουν ή να θυμώνουν δεν θα σταματάς, και θα το κάνετε και με φίλους σου, πολλά αγόρια μαζί, επαναλαμβανόμενα. Και μετά αγόρι μου, στο Λύκειο και αργότερα στην σχολή σου… Θα κάνεις ό,τι γουστάρεις, όποτε έχεις εσύ κέφι. Δεν θα έχει σημασία αν σου λέει όχι, αλλά αν εσύ καταλαβαίνεις ότι το θέλει, πρέπει να επιβάλλεσαι. Κι αν δεν θέλει, με το ζόρι. Κι αν αντιδρά, σκότωσέ τη κιόλας, δεν έχει σημασία! Αυτό σου εύχομαι για την υπόλοιπη ζωή σου και αυτό ελπίζω να σου μάθω ως πατέρας, και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, άντε τώρα, όνειρα γλυκά».

Δεν υπάρχουν γονείς -εκτός εξαιρέσεων πάντα- που λένε τέτοια παραμύθια στα αγόρια-παιδιά τους για να κοιμηθούν, που τα μεγαλώνουν με συνειδητή και έμπρακτη πρόθεση να γίνουν βιαστές ή γυναικοκτόνοι. Για αυτό επαναλαμβάνουμε ότι αυτό είναι ένα κείμενο που δεν εστιάζει στις προθέσεις, αλλά στην ουσία της έμφυλης βίας.

Η έμφυλη βία γίνεται καλύτερα κατανοητή όταν την αναλύσουμε με τη μορφή μιας πυραμίδας:

Κάτω-κάτω βρίσκονται οι συστημικές ανισότητες που προκρίνουν συνήθως ως ικανότερο, πιο αναγνωρισμένο και πιο ισχυρό ένα συγκεκριμένο μοντέλο ανθρώπου: αυτό του λευκού, αρτιμελή, στρέιτ, αρρενωπού, οικονομικά παραγωγικού, σεξουαλικά ενεργού άνδρα. Προφανώς όπου δεν πληρείται το εν λόγω μοντέλο μπορούν να γίνουν κάποιες εκπτώσεις, όσον αφορά όμως την έμφυλη ανισότητα, το μοντέλο είναι αυστηρό: πάντα προτιμότερο να είσαι άνδρας και πάντα προτιμότερο να είσαι αρρενωπός, να μην «αδερφίζεις» όπως συνήθως περιγράφεται, με λίγα λόγια να μην έχεις στοιχεία θηλυκότητας, καθώς αυτά θεωρούνται σταθερά υποδεέστερα.

Αυτή η υπεροχή μπορεί να παρουσιάζεται με πατερναλιστικό, ψευδο-θετικό τρόπο, π.χ. με αφηγήσεις για το πώς είναι ο σωστός άνδρας, πώς πρέπει να σέβεται και να προστατεύει τις γυναίκες, πώς θυσιάζεται και ηρωοποιείται μπροστά στον κίνδυνο, πώς οφείλει να αναλαμβάνει υποχρεώσεις και να δείχνει πυγμή «σαν άνδρας» και όχι σαν «γυναικούλα» ή «κοριτσάκι».

Όσο πηγαίνουμε προς τα πάνω στην πυραμίδα, οι συστημικές αυτές ανισότητες μετουσιώνονται σε εκφάνσεις της κυρίαρχης κουλτούρας: ανέκδοτα για βιασμούς, σεξιστικά αστεία, κανόνες συμμόρφωσης ως προς το ντύσιμο και τη συμπεριφορά των γυναικών, δημιουργία σωστών γυναικείων προτύπων με βάση την ομορφιά αλλά και τη σεμνότητα, την εξυπνάδα αλλά και τον σεβασμό προς άλλους, τον μητρικό ρόλο αλλά και αυτόν της επιθυμητής συντρόφου, τον διαμοιρασμό έμφυλων ρόλων και πάει λέγοντας. Παράλληλα αναπαράγονται αρνητικά στερεότυπα και απεικονίσεις γύρω από οτιδήποτε σπάει αυτά τα έμφυλα στερεότυπα, όπως τους γκέι άνδρες και εν γένει τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, τις σεξουαλικά ενεργές, χωρίς δέσμευση γυναίκες κ.λ.π.

Στα πιο πάνω σημεία της πυραμίδας, η βία κλιμακώνεται έντονα αν και παραμένει εξαιρετικά κανονικοποιημένη στο κοινωνικό discourse [λόγος]: γίνεται παραβίαση ορίων σε δημόσιους χώρους (π.χ. catcalling -το γνωστό ψιτ και τα καλέσματα από αγνώστους στον δρόμο), παραβιαστική προσέγγιση και διεκδίκηση προσοχής σε μπαρ, πάρτυ και αλλού (αυτό που συνήθως ονομάζεται «επιθετικό φλερτ», ξεχνάμε όμως ότι το φλερτ αφορά μια ευχάριστη διαδικασία κοινής συναίνεσης μεταξύ δύο ατόμων, και όχι η καταπιεστική, επίμονη προσέγγιση μιας γυναίκας παρά την επιθυμία της), stalking στον δρόμο (δηλ. το να ακολουθεί επίμονα ένας άνδρας μια γυναίκα χωρίς την άδειά της).

Ψηλά επίσης βρίσκεται η διαδικτυακή/ψηφιακή σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση π.χ. οι διαδικτυακές απειλές, τα σεξιστικά σχόλια, η καταγραφή ή/και η κοινοποίηση σεξουαλικού υλικού της ίδιας σε τρίτους χωρίς την άδειά της (το λεγόμενο revenge porn, που όμως θεωρείται αδόκιμος όρος). Ενδιαφέρον έχει ότι με την εξάπλωση της χρήσης νέων μέσων τεχνολογίας σε μικρότερες ηλικίες, κάποια από τα παραπάνω παρατηρούνται όλο και συχνότερα μεταξύ εφήβων, με κορίτσια 15-18 ετών να πέφτουν θύματα ανάλογων πράξεων από συμμαθητές.

Και, τέλος, στα πιο υψηλά σημεία της πυραμίδας, η συστηματική έμφυλη βία σε όλες τις πιθανές της μορφές (λεκτική/ψυχολογική/συναισθηματική και σωματική κακοποίηση) και βέβαια o βιασμός. Στο υψηλότερο σημείο βρίσκεται φυσικά η γυναικοκτονία -αλλά και η αυτοκτονία μιας γυναίκας/θηλυκότητας ως συνέπεια της ψυχοσυναισθηματικής εξάντλησής της λόγω της έμφυλης βίας που μπορεί να έχει ήδη υποστεί μέχρι εκείνο το σημείο.

Γιατί είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι η έμφυλη βία δομείται και επιτελείται σε μια τέτοια πυραμιδική μορφή; Όχι τόσο για να κάνουμε αυστηρούς διαχωρισμούς μεταξύ των διαφορετικών εκφράσεων και εντάσεών της, όσο για να καταλάβουμε ότι αυτή δεν εμφανίζεται στο κενό, αλλά έχει βαθιές ρίζες που αγγίζουν κάθε όψη των καθημερινών μας επιτελέσεων, την κυρίαρχη κουλτούρα στην οποία μεγαλώνουμε και την κανονικοποίηση των διάφορων έμφυλων προτύπων και κατασκευών που μας περιβάλλουν.

Σημαίνει αυτό ότι όποιος κάνει ένα σεξιστικό αστείο σήμερα, αύριο θα γίνει ο επόμενος βιαστής ή γυναικοκτόνος;

Όχι απαραίτητα, και φυσικά δεν είναι όλοι όσοι κάνουν σεξιστικά αστεία βιαστές ή γυναικοκτόνοι. Αλλά πάρα πολλοί είναι το πρώτο -και πολλοί μπορούν να γίνουν ευκολότερα από όσο περιμένουμε το δεύτερο.

Γιατί ο βιασμός, δηλαδή το σεξ χωρίς συναίνεση, είναι κάτι συχνότερο από όσο νομίζουμε, πολύ πιο κανονικοποιημένο και ωραιοποιημένο στην καθημερινή ζωή.

Η δε γυναικοκτονία, αν και η χειρότερη μορφή έμφυλης βίας, δεν προκαλείται από αμετανόητους δολοφόνους, ούτε οι αιτίες της τυπικής εκδοχής της εδράζουν σε ψυχικές διαταραχές. Αντίθετα, η εργαλειοποίηση των προκλήσεων ψυχικής υγείας για να δικαιολογηθούν πολλές γυναικοκτονίες είναι ζημιογόνα σε δύο επίπεδα: στιγματίζει τα ψυχικά πάσχοντα άτομα και μας απομακρύνει από την ουσία του προβλήματος, που δεν είναι άλλη από τις συστημικές έμφυλες ανισότητες, τη βάση δηλαδή της πυραμίδας.

Η γυναικοκτονία επομένως μπορεί συχνά να προκύψει από μια ασήμαντη αφορμή, γιατί «χάλασε η φάση» ¹ . Την στιγμή ακριβώς που τα αστεία βιασμού, ο συστημικός σεξισμός, οι σκληροπυρηνικοί έμφυλοι ρόλοι και οι επιτελέσεις γύρω από το σεξ και τις σχέσεις συναντώνται σε μια συγκυρία όπου ένας άνδρας, ένα από τα αγόρια που μεγάλωσαν με το να είναι κανονικότητα, ακόμα και άξιο επιβράβευσης, το να κάνουν μικρές ή μεγαλύτερες παραβιάσεις σε βάρος κοριτσιών και γυναικών, πάει ένα βήμα παραπέρα. Το τελειωτικό βήμα.

Δεν ακούνε παραμύθια για γυναικοκτονίες και ρητούς βιασμούς τα μικρά αγόρια πριν κοιμηθούν. Ακούν για «σωστές» γυναίκες, αδύναμες και στοργικές, ακούνε για ρωμαλέους και δυνατούς άνδρες, ακούνε για τον μοναδικό έρωτα που κανείς δεν πρέπει να προδώσει, ακούνε για την ζήλια ως ένδειξη αγάπης. Μεγαλώνοντας ακούνε για τις μανάδες που αποσεξουαλικοποιούνται και δεν τις αφορά η απόλαυση, για τις νέες γυναίκες που αντικειμενοποιούνται στο σεξ και δεν αξίζουν να γίνουν σύζυγοι ή μάνες αν το ευχαριστιούνται και πάρα πολύ. Ακούνε για τους άνδρες που μπορούν να βρίζουν άλλες γυναίκες όταν βλέπουν μπάλα, και που έχουν παράσημο αν έχουν πάει με πολλές από αυτές που σε άλλες στιγμές βρίζουν.

Αυτό είναι ένα κείμενο που δεν εστιάζει στις προθέσεις. Δεν μας αφορούν, μπορούμε εκ προοιμίου να τις θεωρήσουμε καλές και να πάμε παραπέρα.

Εστιάζει όμως στην ρίζα του προβλήματος, η οποία αν δεν κοπεί εγκαίρως, κι αν βρει γόνιμο (συστημικό, οικογενειακό, κοινωνικό) χώμα να την υποδεχτεί, βγάζει κλαδιά και μας πνίγει.

Είναι ένα κείμενο για τη στιγμή, μετά την γυναικοκτονία, που ακούγεται μια φωνή «Ας τσακωνόντουσαν ρε παιδί μου, ας φώναζε, ακόμα και μια σφαλιάρα να της έδινε σου λέω εγώ… Αλλά όχι και να την σκοτώσει.»

Ε λοιπόν, την σκότωσε. 17 φορές το 2021 ².

Χρειαζόμαστε άλλα παραμύθια.

Σημειώσεις