Θηλυκότητες και ΜΜΕ: Η θέση στην κοινωνία και η ανάγκη για άλματα

«-Καλημέρα!

-Καλημέρα σας!

-Μωρέ ψηλή που είναι!

-Μπαμπά είναι Φλαμανδή, ευρωβουλευτής των Πρασίνων, εξαιρετική πραγματικά»

Νοέμβριος 2019, σε ένα ασανσέρ του κτιρίου Spinelli στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οι γονείς μου, εγώ και η Petra de Sutter, η επιστήμονας και μετέπειτα πολιτικός που έκανε τη μετάβαση στα 40 της, όντας ήδη γνωστή για τη δουλειά της στο Πανεπιστήμιο την Γάνδης ως Καθηγήτρια γυναικολογίας και στη συνέχεια έσπασε τη γυάλινη οροφή για τα διεμφυλικά άτομα πολλές φορές. Τον Οκτώβριο του 2020 έγινε όχι μόνο η πρώτη ευρωπαία διεμφυλική υπουργός αλλά και αντιπρόεδρος της επτακομματικής κυβέρνησης «Vivaldi» του φιλελεύθερου Alexander De Croo.

Ο Βέλγικος τύπος υποδέχτηκε «αθόρυβα» τη νέα της θέση ¹, οι φωτογραφίες στα άρθρα την έδειχναν να ορκίζεται μπροστά στο Βασιλιά του Βελγίου και σταματούσαν εκεί ². Δεν συνοδεύονταν από εικόνες της ίδιας σε μικρότερη ηλικία πριν τη μετάβαση – και με υδατογράφημα για το «αποκλειστικό» – για το διαζύγιο ή το γιο της, ούτε καν με τη νυν σύζυγό της. Μόνο στην πολιτική ή με ιατρική ρόμπα στο νοσοκομείο να δέχεται ασθενείς. «Θέλω οι άνθρωποι να μιλούν για μένα για τη δουλειά μου, τις πολιτικές μου πράξεις ³. Δεν πιστεύω ότι το φύλο το χρώμα του δέρματος, η θρησκεία ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός πρέπει να είναι τόσο σημαντικά», τονίζει η ίδια ⁴.

Όχι, το Βέλγιο δεν είναι παράδεισος, απλά έχει περπατήσει μια μακρύτερη και συνειδητή διαδρομή από την Ελλάδα, σχετικά με την ορατότητα των θηλυκοτήτων στην δημόσια σφαίρα και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. «Έξι μήνες φυλακή για τον αρτοποιό που αγαπούσε (λίγο παραπάνω) τις φραντζόλες» ⁵, ένας τέτοιος τίτλος άρθρου – αναφερόμενος στο γυναικείο στήθος – μπορεί κανείς σίγουρα να υποθέσει ότι δεν έχει γραφτεί από γυναίκα δημοσιογράφο. Το γεγονός όμως ότι η κατ’ αυτό τον τρόπο γελοιοποίηση των σεξουαλικών εγκλημάτων συζητείται και στηλιτεύεται από τα πιο mainstream Μέσα του Βελγίου αναγνωρίζει το πρόβλημα ⁶. Στην Ελλάδα δεν έχουμε αντιληφθεί το πρόβλημα, ακόμη και μετά το ελληνικό #metoo, ακόμη και μετά την έρευνα του BIRN για τα ελληνικά Μέσα, όπου το 43% όσων απάντησαν υπήρξε θύμα περιστατικών σεξουαλικής φύσης, με το 35% να δέχεται λεκτική παρενόχληση, ενώ το 81% αντιμετώπισε τα περιστατικά εντός της εργασίας. Πάνω από τους μισούς θύτες ήταν προϊστάμενοι. Το 53,8% των θυμάτων δεν ανέφερε το περιστατικό από φόβο ότι δεν θα έχει υποστήριξη ⁷. Παρόλα αυτά, ακόμη και τα πιο αριστερόστροφα Μέσα δεν αντιλαμβάνονται την ανάγκη θέσπισης ασφαλών διαδικασιών καταγγελίας των περιστατικών, δεν αναγνωρίζουν δηλαδή ότι υπάρχει πρόβλημα.

Το παραγόμενο δημοσιογραφικό προϊόν, ξεκινάει από τις αίθουσες σύνταξης, τις συσκέψεις, τα WhatsApp groups. Σήμερα στο Βέλγιο μόνο το 30% των διευθυντών σε εφημερίδες με μεγάλες κυκλοφορίες και περιοδικά είναι γυναίκες ⁸, όπως παντού, η πρόοδος είναι αργή ⁹. Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, με τις γυναίκες επικεφαλής Μέσων να φτάνουν να μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός χεριού, καθώς μόνο μία διευθύντρια ημερήσιας πολιτικής εφημερίδας (Η Αυγή) και μία διευθύντρια ειδήσεων (στην ΕΡΤ) είναι αυτή τη στιγμή γυναίκες. Αλλά ακόμη και η τοποθέτηση τους σε αυτές τις θέσεις, συχνά καλύπτεται με προβληματικό τρόπο. Όταν η Ευγενία Πασχαλίδου, τοποθετήθηκε διευθύντρια ειδήσεων στην ΕΡΤ τον Φεβρουάριο του 2019, η είδηση καλύφθηκε ως clickbait με φωτογραφίες με μαγιό, προβάλλοντας τον τίτλο της Mις Ελλάς που η ίδια είχε κατακτήσει πολλές δεκαετίες πίσω και λιγότερο την πορεία της ως δημοσιογράφου ¹⁰. Δεν είναι μόνο το κέρδος και η ταχύτητα που φέρνουν τέτοια άρθρα στις οθόνες μας, αλλά και η άποψη όσων – στην συντριπτική τους πλειοψηφία ανδρών – τα υπογράφουν, για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και στον χώρο την εργασίας.

Πρόσφατο παράδειγμα και η αντιμετώπιση της πρόκρισης της Νικόλ Ελευθεριάδου, με της οποίας το γκολ έδωσε την πρόκριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην εθνική ομάδα πόλο. Κορωνίδα το άρθρο του Πρώτου Θέματος με τίτλο «Έγραψε ιστορία η κοπέλα του Βεζένκοβ» ¹¹. Η αθλήτρια δεν έχει πρόσωπο, δεν έχει ταυτότητα, είναι η κοπέλα του Βεζένκοβ και ακόμη και μετά τις έντονες αντιδράσεις που ανάγκασαν την εφημερίδα να αλλάξει τον τίτλο στο σάιτ, η εικονογράφηση παραμένει αρκούντως «σέξι», με την – παράνομη φυσικά – χρήση φωτογραφιών από το προσωπικό Instagram της αθλήτριας. Ο ετεροπροσδιορισμός των γυναικών συμβαίνει και από τους επικριτές τους. Συχνά αρνούμενοι την επαγγελματική τους ιδιότητα τις μειώνουν σε «γκόμενα του Τάδε, πρώην σύζυγο του Δείνα» σε κάθε ευκαιρία και όταν στερούνται επιχειρημάτων σε μια αντιπαράθεση, ελπίζοντας ότι η άλλη πλευρά θα σωπάσει από ντροπή. Κι αυτό δεν είναι σπάνιο,  σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, περίπου τα δύο τρίτα γυναικών δημοσιογράφων έχουν αντιμετωπίσει απειλές ή παρενόχληση στο διαδίκτυο. ¹²

Όμως και η κάλυψη των υποθέσεων βιασμού και γυναικοκτονιών μπορεί να σκοτώσει τα θύματα δεύτερη φορά. Συχνά είναι πάντα υποχρεωτικό να ζήσουν την ταπείνωση από τα μίντια στα άρθρα και τα βίντεο των μεσημεριανών εκπομπών που θα έχουν βουτήξει βαθιά στους προσωπικούς λογαριασμούς στα σόσιαλ μίντια ώστε να κανιβαλίσουν το σώμα τους και τις προσωπικές τους στιγμές για να γίνει το βίντεο πιο γαργαλιστικό, για να δώσει το παραπάνω κλικ στο σάιτ. Το πρόσωπο του δράστη σπανίως θα εμφανιστεί, κυρίως σε κοινές τους φωτογραφίες ή βάζοντας θύμα και θύτη δίπλα δίπλα με Photoshop. Ούς atelier συνέζευξεν, άνθρωπος μη χωριζέτω. Φυσικά και οι τίτλοι «τη σκότωσα γιατί την αγαπούσα» πλέον – ευτυχώς – τουλάχιστον στα μεγαλύτερα σάιτ σπανίζουν, καθώς η πλειοψηφία των Μέσων έχουν αρχίσει να αναφέρουν τα φαινόμενα της γυναικοκτονίας, ενώ αρκετά λιγότερα αναφέρονται στην πατριαρχία και την τοξική αρρενωπότητα. Έχουν τουλάχιστον πάψει να κοιτούν τις γυναίκες στις συσκέψεις των εφημερίδων σαν να είναι από άλλο πλανήτη όταν φέρνουν τα θέματα στο τραπέζι. Τηλεοπτικές δημοσιογράφοι προσπαθούν ακόμη και με καμπάνιες να κάνουν το θέμα πιο ορατό, εκμεταλλευόμενες την εικόνα τους για καλό σκοπό ¹³: Το πολύ πολύ να τις πουν φεμινίστριες, με αρνητική φυσικά  – για τους ίδιους – συνδήλωση. 

Η αντιμετώπιση από τα Μέσα δεν είναι μακριά από τη στάση της κοινωνίας. Η εξέταση των γυναικοκτονιών ως «μεμονωμένα περιστατικά», επαναφέροντας την ενδοοικογενειακή βία στη σφαίρα του «ατυχούς περιστατικού», κρύβουν τις πραγματικές ευθύνες κάτω από το χαλί και κάνοντας λόγο για «οικογενειακά ζητήματα» ¹⁴. Εάν το θύμα είναι νέο και όμορφο, αν δεν «άξιζε» τέτοιας μεταχείρισης βάσει του κοινωνικοοικονομικού προφίλ της ίδιας ή της οικογένειας της, η αφήγηση αλλάζει. Εάν πρόκειται για μετανάστρια, ή για τουρίστρια, εάν το θύμα ήταν έγκυος ή μητέρα μικρού παιδιού, η αγριότητα του εγκλήματος, όλοι αυτοί οι παράγοντες θα επηρεάσουν τον τρόπο που θα καλυφθεί από τα Μέσα και άρα και την αντίληψη που θα έχει η κοινωνία για την εκάστοτε υπόθεση ¹⁵. Αρκεί όμως ένα μεγάλο ρεπορτάζ για να κάνει αυτά τα εγκλήματα ορατά; Η αποδοχή της επιρροής των θηλυκοτήτων στη σύγχρονη κοινωνία εξακολουθεί να είναι μια διαδικασία που προχωράει δύσκολα με ευθύνη όλων. Μέσα ενημέρωσης και πολιτικοί έχουν τη δύναμη και την ευθύνη να κάνουν βήματα μπροστά, διαμορφώνοντας την κοινή γνώμη και επηρεάζοντας τις κοινωνικές προσεγγίσεις στην κατεύθυνση της πραγματικής ισότητας και όχι της αντιμετώπισης τους ως περιθώριο και μειονότητα.