Ψωμί και τριαντάφυλλα: για έναν σημερινό, διαθεματικό φεμινισμό

Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη οπτική των δικαιωμάτων και του φεμινισμού συχνά γιορτάζει την 8η Μάρτη με γλυκανάλατες κάρτες, λουλούδια, και ίσως κάποιες υπενθυμίσεις για ισχυρές γυναίκες που τα καταφέρνουν σε σκληρά ανταγωνιστικά επαγγελματικά περιβάλλοντα. Κι όμως, οι ρίζες του φεμινιστικού κινήματος και της 8ης Μάρτη, είναι τραγικά επίκαιρες και μας δείχνουν τον δρόμο των σύγχρονων αγώνων και αιτημάτων.

Από τον αγώνα εργατριών σε εργοστάσια στα 1850, μέχρι τη Β’ Διεθνή και την Οκτωβριανή επανάσταση, κι από τον Μάη του ’68, την εξέγερση του Stonewall και τα κινήματα της New Left μέχρι τον σύγχρονο ριζοσπαστικό μαύρο φεμινισμό και τους αγώνες των μαύρων τρανς γυναικών της εργατικής τάξης, η φλέβα των φεμινιστικών διεκδικήσεων χτυπά διαθεματικά -ακόμα και πριν την ακαδημαϊκή και κινηματική καθιέρωση του όρου. Χτυπά δηλαδή στη διασταύρωση αγώνων και κινημάτων για έμφυλη απελευθέρωση, ταξική χειραφέτηση, φυλετική διεκδίκηση.

Ο αγώνας για ασφαλείς συνθήκες εργασίας και δικαιώματα στα εργοστάσια συνάντησε τον αγώνα για δικαίωμα ψήφου, ο αγώνας για αποποινικοποίηση και αποπαθολογιοποίηση της ομοφυλολοφιλίας και της τρανς έμφυλης εμπειρίας συνάντησε τον αγώνα για στέγη, πολιτειότητα και ίσα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ υποκειμένων στην εργασία και την οικογένεια, ο αγώνας για ταξική απελευθέρωση συνάντησε τον αγώνα για αντιρατσισμό και το δικαίωμα στην αξιοβίωτη ζωή των μη λευκών ή μη γηγενών προσώπων. Σήμερα ειδικότερα, οι φεμινιστικοί αγώνες δυναμώνουν τις φωνές των γυναικών στην Παλαιστίνη που αντιμετωπίζουν τη φρίκη της γενοκτονίας, μιλούν για όσες ήδη χάθηκαν και όσες ακόμα αγωνίζονται.

Μιλώντας σήμερα για φεμινιστικές πολιτικές, προσπαθώντας να αναπλαισιώνουμε τις διεκδικήσεις μας, χρειάζεται διαρκώς να μας προκαλούμε στη συνάντηση και τη συμπερίληψη των πολλαπλών αυτών καταπιέσεων.

Ο σύγχρονος φεμινισμός αγωνίζεται ενάντια στην έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες. Προστατεύει τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και την αυτοδιάθεση του σώματος και διεκδικεί κρατική προστασία για αυτά που να μην υποκαθιστά το δικαίωμα κάθε έμφυλου υποκειμένου να ορίσει το σώμα του. Ο σύγχρονος διαθεματικός φεμινισμός κατακρίνει τον κυρίαρχο δυτικό, λευκό φεμινισμό που αναπαράγει επιχειρήματα ενάντια του αυτοπροσδιορισμού των τρανς ατόμων και των τρανς γυναικών, ή ισλαμοφοβικά επιχειρήματα που υποχρεώνουν γυναίκες να βγάλουν τη μαντίλα τους στον δημόσιο χώρο. Αναγνωρίζει τη σεξεργασία ως ζήτημα αυτοδιάθεσης και ζητά τη νομική της κατοχύρωση χωρίς να παραγνωρίζει την εργασιακή εκμετάλλευση και τη σωματεμπορία, απαιτώντας την καταπολέμησή τους. Αναγνωρίζει ότι η παρένθετη κυοφορία και τα διαφορετικά κανάλια γονεϊκότητας και αναπαραγωγής δεν αποτελούν από μόνα τους τράφικινγκ, ούτε εμπόρευμα, αλλά ότι το κράτος οφείλει να διασφαλίσει τον χώρο για πραγματικά ελεύθερη επιλογή όσων γυναικών και ατόμων με μήτρα μπορούν να κυοφορήσουν ή να κάνουν δωρεά γενετικού υλικού. Αναγνωρίζει την επίδραση του καπιταλισμού στα έμφυλα δικαιώματα και διεκδικεί κατοχύρωση των εργασιακών και συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων για γυναίκες, θηλυκότητες και ευάλωτα υποκείμενα, όπως μετανάστριες και πρόσφυγες. Ο σύγχρονος φεμινισμός παλεύει για δημόσια, ουσιαστικά προσβάσιμη υγεία και παιδεία, γιατί γνωρίζει ότι η πρόσβαση σε αυτές έχει πάντοτε και έμφυλα χαρακτηριστικά.

Στα εργοστάσια και τους χώρους μαζικής παραγωγής, στην πιεστική αγορά εργασίας και τους ρυθμούς ανταγωνισμού σε μεγάλες εταιρείες και μικρές επιχειρήσεις, στις καθημερινές υποχρεώσεις και τους ρόλους οικιακής φροντίδας που αναλαμβάνουν αποκλειστικά γυναίκες, στις θέσεις ευθύνης και την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, στο ακαδημαϊκό πλαίσιο και τα αμφιθέατρα, στον δημόσιο λόγο και χώρο, σε κάθε έκφανση της ιδιωτικής και της δημόσιας ζωής, οι γυναίκες και οι θηλυκότητες συνεχώς καλούνται να μοχθούν πολλαπλάσια για τα αυτονόητα.

Πριν από όλα τα άλλα, έχουν να παλέψουν για την ίδια την προστασία της αξιοπρέπειας και της σωματικής τους ακεραιότητας, στις στενές τους σχέσεις και στον δρόμο, στις δουλειές και τις συνεργασίες τους. Το κίνημα #metoo που ενεργοποιήθηκε και στην Ελλάδα, έσπασε για πρώτη φορά τη σιωπή δεκάδων, εκατοντάδων γυναικών απέναντι σε κάθε μορφή έμφυλης βίας που έχουν κατά καιρούς αντιμετωπίσει: όχι μόνο των θυμάτων που κατήγγειλαν δημόσια, ή στη δικαιοσύνη, τους θύτες τους. Αλλά πολλών ακόμα γυναικών, αλλά και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, που έφτασαν στην επίπονη συνειδητοποίηση (ή υπενθύμιση) ότι οι εμπειρίες παραβίασης και υποτίμησης που έχουν υποστεί υπήρξαν επί δεκαετίες ακραία κανονικοποιημένες, δεν αναγνωρίζονταν και δε συζητιόνταν.

Σήμερα, μιλώντας για φεμινιστικές πολιτικές, αναγνωρίζουμε πια ότι αυτές δεν είναι ένα ειδικό πεδίο πρωτοβουλιών. Αλλά ότι (πρέπει να) συμπεριλαμβάνονται σε κάθε πολιτική πρωτοβουλία, κάθε μεταρρυθμιστική πρόταση, κάθε δεσμίδα μέτρων για την οικονομία, τα δημόσια αγαθά, την κλιματική κρίση -που οι συνέπειές της, όπως και οι συνέπειες της μετανάστευσης, επίσης επηρεάζουν δυσανάλογα τις γυναίκες και έχουν οδηγήσει σε θεωρίες πρόληψης και συμπερίληψης όπως του οικοφεμινισμού.

Από τις πρώτες κομμουνίστριες φεμινίστριες, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και την Κλάρα Τσέτκιν, μέχρι την τρανς ακτιβίστρια του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος Σίλβια Ριβέρα, κι από την ακαδημαϊκό της διαθεματικότητας Κίμπερλι Κρένσο μέχρι την Οντρ Λορντ και την Άντζελα Ντέιβις, οι ριζοσπάστριες φεμινίστριες που μας γαλούχησαν μας έχουν δείξει τον δρόμο για τις σημερινές μας διεκδικήσεις. Οι ιστορίες τους είναι ιστορίες μεγάλων και μικρών επαναστάσεων, παλιών και σύγχρονων, από αυτές που πρέπει να τροφοδοτούν τα σημερινά μας αιτήματα. Τον Μάρτη του 1911 περίπου 150 γυναίκες εργάτριες βρήκαν τραγικό θάνατο, κλειδωμένες μέσα στον χώρο εργασίας τους, ένα εργοστάσιο παραγωγής ρούχων στη Νέα Υόρκη. Από την τραγωδία αναδείχτηκε μια ακόμα συσπείρωση του φεμινιστικού κινήματος, και το σύνθημα «Ψωμί και Τριαντάφυλλα» ως ένα αίτημα όχι μόνο για διασφάλιση της επιβίωσης, αλλά και για το δικαίωμα σε μια αξιοβίωτη ζωή. Το σύνθημα έγινε ποίημα και αργότερα τραγούδι ¹, και ποια μπορεί να πει ότι και σήμερα δεν είναι επίκαιρο: