Από το Novi Sad στους Δρόμους: Νεολαία, Κινητοποιήσεις και το Αίτημα για Λογοδοσία
Τους τελευταίους μήνες εικόνες από μαζικές κινητοποιήσεις στο Βελιγράδι και άλλες πόλεις της Σερβίας πλημμυρίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τραγική αφορμή των κινητοποιήσεων αυτών στάθηκε ο θάνατος 15 ανθρώπων στο σιδηροδρομικό σταθμό του Novi Sad. Όπως είναι εύλογο το ενδιαφέρον στη χώρα μας για τα γεγονότα στη Σερβία ήταν από την αρχή υψηλό. Ένα πολύνεκρο δυστύχημα που συνδέεται με τον σιδηρόδρομο λαμβάνει χώρα σε ένα γειτονικό κράτος 20 μήνες μετά την τραγωδία των Τεμπών, κινητοποιεί την αντίδραση της κοινωνίας, και ιδίως των νέων, και προκαλεί μια σοβαρή κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στους θεσμούς της χώρας που εξελίσσεται γρήγορα σε ανοιχτή κυβερνητική κρίση.
Μάλιστα, η παραίτηση του Σέρβου πρωθυπουργού γίνεται δύο ημέρες μετά τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας την Κυριακή 26 Ιανουαρίου. Η παραίτηση αυτή στη Σερβία έστρεψε ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον στα τεκταινόμενα στη γειτονική χώρα, προκαλώντας συζητήσεις και συγκρίσεις. Πολλές είναι και οι διαφορές των δύο περιπτώσεων, με κυριότερη ίσως τη διάρκεια και τον συστηματικό χαρακτήρα των κινητοποιήσεων στη Σερβία. Οι δράσεις, μικρές ή μεγάλες, δεν έχουν σταματήσει εδώ και τρεις μήνες και πραγματοποιούνται τακτικά όλο αυτό το διάστημα. Παρά το υψηλό ενδιαφέρον, λείπει από τη δημόσια σφαίρα μια τεκμηριωμένη ανάλυση για το τι συμβαίνει στη Σερβία και κυρίως λείπουν οι φωνές και οι απόψεις των ανθρώπων από τη γειτονική χώρα.
Το Ινστιτούτο Eteron επιχειρεί να εξετάσει τα τεκταινόμενα στη Σερβία και να φωτίσει τις εξελίξεις και τις κοινωνικές δυναμικές που αναπτύσσονται στη χώρα, δίνοντας έμφαση στις μαζικές κοινωνικές κινητοποιήσεις, τα χαρακτηριστικά και τα αιτήματά τους. Για τον σκοπό αυτόν συζητήσαμε με ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών και διαφορετικών υποβάθρων που συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις και μας μετέφεραν τη δική τους οπτική. Στην ανάλυση συμμετέχουν οι:
- Velimir Milošev, Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας της Σερβίας,
- Milica Popović, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πολιτισμικών Μελετών της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών,
- Jelena Vasiljević, Ερευνητική συνεργάτιδα στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας και Κοινωνικής Θεωρίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου,
- Miloš Djajić, Ακτιβιστής και πρόεδρος της Steering Committee του Κέντρου Σύγχρονων Δεξιοτήτων.
Το χρονικό των κινητοποιήσεων
Το πρωί της 1ης Νοεμβρίου του 2024 το τσιμεντένιο στέγαστρο του σιδηροδρομικού σταθμού στο Novi Sad της Σερβίας κατέρρευσε, οδηγώντας στον θάνατο 15 ανθρώπους. Ο σταθμός του Novi Sad, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Σερβίας, βρισκόταν υπό ανακαίνιση από το 2021 και είχε ανοίξει εκ νέου οριστικά τον Ιούλιο του 2024, μόλις 4 μήνες πριν το δυστύχημα του Νοεμβρίου.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε πλήθος ερωτηματικών για τις συνθήκες υπό τις οποίες έλαβε χώρα η ανακαίνιση του σταθμού και οδήγησε σε σοβαρές κατηγορίες για διαφθορά. Δυο μέρες αργότερα πραγματοποιείται η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση έξω από το Υπουργείο Κατασκευών, Μεταφορών και Υποδομών ζητώντας την παραίτηση των εμπλεκόμενων πολιτικών προσώπων και τη σύλληψη και καταδίκη των υπευθύνων. Την επόμενη ημέρα ο Υπουργός παραιτήθηκε, χωρίς να αναγνωρίζει κάποια υπαιτιότητα ή ενοχή για το συμβάν. Όπως σημειώνει η ερευνήτρια Milica Popovic, “οι πρώτες διαδηλώσεις ξεκίνησαν στις 5 Νοεμβρίου μετά το αρχικό σοκ, με μία αυθόρμητη πρωτοβουλία των πολιτών για πεντάλεπτη σιγή κάθε μέρα στις 11:52, την ακριβή ώρα της τραγωδίας. Η πρωτοβουλία επεκτάθηκε γρήγορα σε όλη τη χώρα και οι φοιτητές άρχισαν να συμμετέχουν”.
Από τότε μαζικές συγκεντρώσεις και δράσεις διαφορετικών μορφών άρχισαν να οργανώνονται σε τακτική βάση: σιωπηλές διαμαρτυρίες, τήρηση 15 λεπτών σιγής στη μνήμη των θυμάτων, διαδηλώσεις, αποκλεισμοί κυκλοφορίας κι άλλες δράσεις διαμαρτυρίας. Συγκεντρώσεις σε κεντρικές πλατείες, έξω από το κοινοβούλιο, υπουργεία, το δικαστικό μέγαρο, τη δημόσια τηλεόραση, την υπηρεσία πληροφοριών, το συνταγματικό δικαστήριο.
Καθοριστική για την εξέλιξη των κινητοποιήσεων στάθηκε η συγκέντρωση φοιτητών και καθηγητών στις 22 Νοεμβρίου στη Σχολή Δραματικών Τεχνών στο Βελιγράδι για να τιμήσουν τα θύματα του δυστυχήματος. Φοιτητές και καθηγητές δέχθηκαν επίθεση από οργανωμένη ομάδα εξτρεμιστών. Ως αντίδραση, η σχολή τέθηκε υπό κατάληψη στις 25 Νοεμβρίου και ακολούθησαν πολλές ακόμα καταλήψεις σε πανεπιστημιακές σχολές. Οι κινητοποιήσεις άρχισαν να λαμβάνουν έναν κυρίαρχα νεανικό και φοιτητικό χαρακτήρα, γεγονός που τους έδωσε μια ξεχωριστή δυναμική.
Πολλές από τις δράσεις των φοιτητών συνέχιζαν να αντιμετωπίζονται με βία είτε από την αστυνομία είτε από διάφορες οργανωμένες ομάδες εξτρεμιστών. Σε αρκετά τέτοια περιστατικά αυτοκίνητα έπεφταν πάνω στο συγκεντρωμένο πλήθος τραυματίζοντας διαδηλωτές. O Velimir Milošev δίνει έμφαση στις συνεχείς επιθέσεις εναντίον των φοιτητών και των διαδηλωτών: “Οι συνεχείς εικόνες των ειρηνικών διαδηλωτών που παρασύρονται από αυτοκίνητα και δέχονταν βίαιες επιθέσεις, των νέων ακτιβιστών που παρακολουθούνται από την κυβέρνηση, των ξένων νέων που παρενοχλούνται από τις μυστικές υπηρεσίες μας και εκτοπίζονται από τη χώρα, όλα αυτά προκάλεσαν την ανάπτυξη και εξάπλωση των διαδηλώσεων σε όλη τη Σερβία”.
Οι συνεχείς κινητοποιήσεις έφεραν μεγάλη πίεση και οδήγησαν σε κλυδωνισμούς την πολιτική εξουσία στη Σερβία. Τέλη Δεκεμβρίου του 2024 ασκήθηκαν διώξεις για διάπραξη σοβαρής εγκληματικής πράξης κατά της δημόσιας ασφάλειας και παράτυπη εκτέλεση οικοδομικών εργασιών σε 13 άτομα, μεταξύ των οποίων ο Υπουργός Κατασκευών, Μεταφορών και Υποδομών της χώρας. Στις 28 Ιανουαρίου ο πρωθυπουργός Vučević παραιτήθηκε. Οι διαδηλώσεις δεν σταμάτησαν. Στις 30 Ιανουαρίου εκατοντάδες φοιτητές ξεκίνησαν από το Βελιγράδι με σκοπό να διασχίσουν πεζοί την απόσταση ως το Novi Sad, περίπου 100 χιλιόμετρα, για να φτάσουν την 1η Φεβρουαρίου στην πόλη και να συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις που θα λάμβαναν χώρα στην επέτειο τριών μηνών από το δυστύχημα. Την μέρα εκείνη τα συγκεντρωμένα πλήθη μπλόκαραν και τις τρεις γέφυρες της πόλης, τη μια εξ αυτών για 24 ώρες. Έως και σήμερα οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται με αμείωτη ένταση σε όλη τη χώρα και ιδίως στο Βελιγράδι και το Novi Sad.
Οι συνεχείς εικόνες των ειρηνικών διαδηλωτών που παρασύρονται από αυτοκίνητα και δέχονταν βίαιες επιθέσεις, των νέων ακτιβιστών που παρακολουθούνται από την κυβέρνηση, των ξένων νέων που παρενοχλούνται από τις μυστικές υπηρεσίες μας και εκτοπίζονται από τη χώρα, όλα αυτά προκάλεσαν την ανάπτυξη και εξάπλωση των διαδηλώσεων σε όλη τη Σερβία.
Velimir Milošev
Ο νεανικός και μαζικός χαρακτήρας των κινητοποιήσεων
Βασικό χαρακτηριστικό αυτών των πολύμηνων κινητοποιήσεων είναι ο ρόλος των φοιτητ(ρι)ών. Ο Miloš Djajić σημειώνει ότι για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια, πραγματοποιούνται στη Σερβία μαζικές διαδηλώσεις με επικεφαλής τους φοιτητές. Ο πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας της Σερβίας, Velimir Milošev, θυμίζει ότι οι φοιτητές ιστορικά ηγήθηκαν διαδηλώσεων σε περιόδους μεγάλης κοινωνικής κρίσης, σπάζοντας τα κομματικά σύνορα και ζητώντας πραγματική αλλαγή του πολιτικού συστήματος. Η ερευνήτρια Jelena Vasiljević τονίζει ότι αυτές οι φοιτητικές κινητοποιήσεις ήρθαν κόντρα στη διαδεδομένη άποψη πως η φοιτητική κοινότητα είναι απολίτικη και δεν συμμετέχει στις πολιτικές διαδικασίες. Επομένως, πολλοί έμειναν έκπληκτοι από το πάθος και τη δέσμευση των φοιτητών στον αγώνα για δικαιοσύνη.
Τόσο ο Miloš Djajić όσο και ο ακτιβιστής Velimir Milošev αναδεικνύουν ως καθοριστικό παράγοντα τον τρόπο διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων εντός του κινήματος. Και οι δυο επισημαίνουν ότι οι φοιτητές λειτουργούν μέσω ανοικτών συνελεύσεων όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται συλλογικά ενώ εξάρουν επίσης την επικοινωνία και τον συντονισμό μεταξύ των φοιτητών σε διαφορετικές σχολές και σε εθνικό επίπεδο. H Jelena Vasiljević τονίζει την εξαιρετική οργάνωση των φοιτητών αλλά και το γεγονός πως “αποφεύγουν την παγίδα της προσωποποίησης των διαμαρτυριών”. Η Milica Popović μιλά για την επιτυχή εφαρμογή της αρχής της άμεσης δημοκρατίας: “Οι φοιτητές οργανώνονται σε συνελεύσεις, διασφαλίζοντας προσεκτικά ότι δεν έχουν ηγέτες ή καμία ιεραρχική δομή στην οργάνωση των διαδηλώσεων και απορρίπτοντας οποιαδήποτε παρέμβαση από τα κόμματα της αντιπολίτευσης ή άλλες ομάδες συμφερόντων”.
Το Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας της Σερβίας καταγράφει σε έκθεσή του τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των νέων, τις επιθέσεις και τις απειλές που δέχονται οι ακτιβιστές. Σύμφωνα με την έκθεση, από τον Νοέμβριο έως τον Ιανουάριο έχουν παρατηρηθεί συλλήψεις ακτιβιστών με την άσκηση βίας και χωρίς ταυτοποίηση των ατόμων που προχωρούν σε αυτές, βίαιες επιθέσεις οργανωμένων ομάδων (με ορισμένες από αυτές να γίνονται από μέλη του κυβερνώντος κόμματος), απειλές και τρομοκράτηση, όπως αφίσες σε στυλ “καταζητούνται” με ονόματα και στοιχεία φοιτητών που κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λεκτική και ψυχολογική βία, εκστρατείες δυσφήμησης στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, στοχοποίηση από πολιτικούς και μέλη της κυβέρνησης. Ήδη από τον Νοέμβριο το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας είχε υπερψηφίσει στη γενική του συνέλευση ψήφισμα που καταδικάζει αυτές τις παραβιάσεις και ζητούσε μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων των νέων. Επιπλέον, η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε τη χρήση λογισμικών κατασκοπείας Pegasus και NoviSpy σε βάρος ακτιβιστών και δημοσιογράφων, ήδη πριν τις μεγάλες αυτές διαδηλώσεις.
Οι φοιτητές οργανώνονται σε συνελεύσεις, διασφαλίζοντας προσεκτικά ότι δεν έχουν ηγέτες ή καμία ιεραρχική δομή στην οργάνωση των διαδηλώσεων και απορρίπτοντας οποιαδήποτε παρέμβαση από τα κόμματα της αντιπολίτευσης ή άλλες ομάδες συμφερόντων.
Milica Popović
Βαθύτερα αίτια και κοινωνικά αιτήματα
Τα άμεσα αιτήματα των φοιτητών εστιάζουν στη διαλεύκανση της υπόθεσης του δυστυχήματος, σε αιτήματα που σχετίζονται με τις κινητοποιήσεις και σε εκπαιδευτικές διεκδικήσεις. Η πρώτη λίστα αιτημάτων, που διαμορφώθηκε στην κατάληψη της Σχολής Δραματικών Τεχνών, περιλαμβάνει τη δημοσιοποίηση όλων των εγγράφων και των τεκμηρίων σχετικά με την ανακατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού και την κατάρρευση του στεγάστρου, την ταυτοποίηση και σύλληψη των υπευθύνων για τις επιθέσεις εναντίον των φοιτητών, την απελευθέρωση των συλληφθέντων διαδηλωτών και την παύση κάθε ποινικής διαδικασίας εναντίον τους, και την αύξηση του προϋπολογισμού για την ανώτατη εκπαίδευση κατά 20%. O Miloš Djajić κωδικοποιεί τα αιτήματα σε 4 άξονες: Πλήρης διαφάνεια-Λογοδοσία-Δικαιοσύνη-Καλύτερη εκπαίδευση.
O Velimir Milošev περιγράφει την τραγωδία στο σταθμό του Novi Sad ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφθοράς. Για ποιον λόγο ακριβώς; Ο Miloš Djajić εξηγεί ότι ο σιδηροδρομικός σταθμός όπου συνέβη η τραγωδία, αποτελεί μέρος ενός μεγάλου έργου υποδομής που χρηματοδοτείται μέσω ενός δανείου από την Κίνα: “Σε κινεζικές εταιρείες έχουν παραχωρηθεί αποκλειστικά συμβόλαια χωρίς διαφάνεια, εποπτεία ή δημόσιους διαγωνισμούς.(…) Η κυβέρνηση αρνείται να δημοσιοποιήσει όλα τα έγγραφα, αποκαλύπτοντας μόνο επιλεγμένα μέρη κάθε εβδομάδα για να κερδίσει χρόνο”. Στις εργασίες φαίνεται πως εμπλέκονταν μεγάλος αριθμός υπεργολάβων από διάφορες χώρες.
Αν η τραγωδία στον σιδηροδρομικό του Novi Sad ήταν αυτή που πυροδότησε τις κοινωνικές κινητοποιήσεις που βλέπουμε εδώ και τρεις μήνες στις μεγάλες πόλεις της Σερβίας, στην πραγματικότητα η ρίζα του προβλήματος είναι βαθύτερη, όπως τονίζει η ερευνήτρια Jelena Vasiljević: “η απογοήτευση από αυτήν την κυβέρνηση και η δυσαρέσκεια προς αυτό το καθεστώς είναι πραγματικά βαθιά. (…) Αυτή είναι απλώς η τελευταία κρίση, θα μπορούσε κανείς να πει, ή η τελευταία τραγωδία. (…) Άρα, η βαθύτερη αιτία, η βαθύτερη ρίζα του προβλήματος είναι αυτή η βαθιά δυσαρέσκεια προς το καθεστώς”.
H ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου, Jelena Vasiljević, θεωρεί ότι η εστίαση στη διαφθορά δεν λέει ολόκληρη την αλήθεια για τις κινητοποιήσεις. Η ίδια θεωρεί ότι οι διαμαρτυρίες είναι ουσιωδώς αντικαθεστωτικές. Μοιάζει σαν να μιλάμε για έναν παρατεταμένο φαύλο κύκλο. Με τα λόγια της ερευνήτριας Popovic, από τη δεκαετία του 1990 ήδη, “η Σερβία ζει μια «ημέρα της Μαρμότας» με έναν διαρκή αγώνα κατά των αυταρχικών κυβερνήσεων, της διαφθοράς, της φτωχοποίησης που προκαλεί η αποκαλούμενη μετάβαση, του οργανωμένου εγκλήματος και της βίας”. Η ίδια σκιαγραφεί μια ζοφερή κοινωνική και πολιτική συνθήκη για μια χώρα που είναι οικονομικά κατεστραμμένη από δεκαετίες πολέμων, κυρώσεων και επιβαλλόμενης νεοφιλελεύθερης μετάβασης που την μεταμόρφωσε σε αποικία φθηνής εργασίας σε μια ημιαπεριφερειακή χώρα, και χωρίς σοβαρές προοπτικές ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όπως γίνεται αντιληπτό από τους συνομιλητές και τις συνομιλήτριες μας, πρόκειται για μια ευρύτερη κρίση που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από την επιλεκτική ικανοποίηση μεμονωμένων αιτημάτων. “Τα αιτήματα των φοιτητών είναι με κάποιο τρόπο αδύνατον να ικανοποιηθούν από την κυβέρνηση – η εκπλήρωσή τους θα σήμαινε το τέλος της διεφθαρμένης διακυβέρνησης του κυβερνώντος κόμματος”, σημειώνει χαρακτηριστικά η ερευνήτρια Milica Popović.
Η Σερβία ζει μια «ημέρα της Μαρμότας» με έναν διαρκή αγώνα κατά των αυταρχικών κυβερνήσεων, της διαφθοράς, της φτωχοποίησης που προκαλεί η αποκαλούμενη μετάβαση, του οργανωμένου εγκλήματος και της βίας
Jelena Vasiljević
Πολιτική κρίση, δικαιοσύνη και λογοδοσία
Εκτός από τη βία εναντίον των διαδηλωτών, ο Velimir Milošev εστιάζει στην έλλειψη λογοδοσίας των δημόσιων αξιωματούχων: “δείχνει στο κοινό ότι οι αρμόδιοι θεσμοί δεν κάνουν τη δουλειά τους στην έρευνα για την τραγωδία και δεν κάνουν τη δουλειά τους στη δίωξη των επιτιθέμενων κατά των ακτιβιστών”. Ο ίδιος φαίνεται να επιβεβαιώνει την εκτίμηση της μεταδιδακτορικής ερευνήτριας Popović, τονίζοντας ότι οι φοιτητές δεν θα σταματήσουν να διαδηλώνουν ή να καταλαμβάνουν τις Σχολές τους μέχρι να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους και να υπάρξει λογοδοσία. Η νεολαία δεν φαίνεται να εμπιστεύεται το σύστημα και οι αντιδράσεις των κρατικών θεσμών επιτείνουν τη διάβρωση του κράτους δικαίου στη χώρα.
Στο πλαίσιο αυτό, η παραίτηση του πρωθυπουργού στα τέλη Ιανουαρίου αντιμετωπίζεται σχεδόν ως υποκριτική κίνηση εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας. “Όλοι γνωρίζουμε ότι στη χώρα ο Vučić, ο Πρόεδρος της Σερβίας, είναι ο πραγματικός ηγέτης, ακόμα κι αν υπερβαίνει συνεχώς τις συνταγματικές του αρμοδιότητες”, υπογραμμίζει η Jelena Vasiljević. Αντίστοιχη είναι και η εκτίμηση της Milica Popović, η οποία τονίζει και το παρελθόν του σημερινού προέδρου: “ο τωρινός ηγέτης Aleksandar Vučić -που φέρει τον επίσημο τίτλο του Προέδρου, αλλά έχει πρακτικά απόλυτη εξουσία- ήταν μέρος της πολεμοχαρούς μηχανής του Μιλόσεβιτς: το 1998 ήταν Υπουργός Πληροφοριών ως νεαρός, πολλά υποσχόμενος 28χρονος ριζοσπάστης εθνικιστής. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2008, δημιούργησε το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) και από το 2012 βρίσκεται στην εξουσία κληρονομώντας τα στενά συνδεδεμένα και διαπλεκόμενα δίκτυα κυβέρνησης, θεσμών ασφαλείας, οργανωμένου εγκλήματος και επιχειρηματικού κόσμου”.
Ως αποτέλεσμα υπάρχει μεγάλη κοινωνική δυσαρέσκεια για την έλλειψη λογοδοσίας. Η ερευνήτρια Jelena Vasiljević μας εξηγεί ότι το ζήτημα της λογοδοσίας συνδέεται στενά με την καθεστωτική συνθήκη και την υποχώρηση του κράτους δικαίου συνολικά: “Δεν είναι μόνο ότι δεν έχουμε πολιτική λογοδοσία. Είναι επίσης ότι δεν έχουμε λειτουργικούς θεσμούς. (…) Ο κόσμος αισθάνεται ότι το κράτος ανήκει ολοκληρωτικά στο κυβερνών κόμμα και το καθεστώς. (…) Και οι πολίτες αισθάνονται εντελώς ανίσχυροι”.
Ο στόχος της λογοδοσίας αναδεικνύεται σε κομβικό για το κίνημα, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη και για τα θύματα του δυστυχήματος στο Novi Sad, ενώ την ίδια στιγμή βρίσκεται στην καρδιά των ευρύτερων πολιτικών αιτημάτων. Ο Miloš Djajić τονίζει οτι, σε πολλές χώρες, η πολιτική λογοδοσία δεν έρχεται εκτός αν επιβληθεί από τον λαό. Μπορεί, όμως, οι λαϊκές κινητοποιήσεις να είναι ο μόνος δρόμος για να διασφαλιστεί η λογοδοσία των κυβερνήσεων; “Οι μαζικές διαδηλώσεις δεν θα πρέπει να είναι ο μόνος τρόπος εξασφάλισης της δικαιοσύνης. Αλλά όταν οι θεσμοί αποτυγχάνουν, όταν οι πολιτικοί προδίδουν το καθήκον τους, οι δρόμοι γίνονται η τελευταία γραμμή άμυνας της δημοκρατίας” συμπληρώνει ο ίδιος εμφατικά. Παρόμοια είναι και η άποψη της μεταδιδακτορικής ερευνήτριας Milica Popović η οποία αναγνωρίζει τη σημασία των διαδηλώσεων αλλά τονίζει πως αυτές δεν μπορούν να είναι το μόνο εργαλείο. Για την ίδια, μια λειτουργούσα δημοκρατία θα πρέπει να προσφέρει συνεχείς δυνατότητες παρέμβασης των πολιτών στο σύστημα. Οι όποιες παρεμβάσεις, όμως, συναντούν ένα όριο και αναδεικνύουν τις επόμενες διεκδικήσεις, τον μεγαλύτερο αγώνα. Σύμφωνα με την Popović, είναι δύσκολο να φανταστούμε βαθιές αλλαγές χωρίς την αλλαγή των νεοφιλελεύθερων καπιταλιστικών δομών: “πέρα από τις μαζικές διαδηλώσεις, πρέπει να υπάρχει μια ισχυρή πολιτική δύναμη ικανή να αναλάβει και να αλλάξει το καθεστώς. Στις σημερινές συνθήκες, η αδιαίρετη σχέση του μεγάλου κεφαλαίου και των πολιτικών δυνάμεων είναι πολύ ισχυρή για να επιτρέψει οποιεσδήποτε μακροπρόθεσμες αλλαγές”, καταλήγει.
Οι συνομιλητές/συνομιλήτριές μας τονίζουν πως αλλαγή χρειάζεται το σύστημα συνολικά και όχι συγκεκριμένα πρόσωπα, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα προκαλούσε την αναγκαία ρήξη με τον φαύλο κύκλο που περιέγραψαν νωρίτερα ή με τον δομικό χαρακτήρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Σερβική κοινωνία.
Αντίσταση και Αλληλεγγύη
Όπως έχει καταγραφεί Έλληνες φοιτητ(ρι)ες έχουν επισκεφθεί το Βελιγράδι και συμμετείχαν σε εκδηλώσεις και δράσεις των εκεί φοιτητ(ρι)ών και αντίστοιχα Σέρβοι πολίτες έδωσαν το παρών στη συγκέντρωση της 26ης Ιανουαρίου για το δυστύχημα των Τεμπών. Τέτοιες κινήσεις δείχνουν την έμπρακτη αλληλεγγύη των δυο λαών και αναδεικνύουν περαιτέρω τις ομοιότητες των δυο συνθηκών. Ο Velimir Milošev, από το Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας της Σερβίας, εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για την έκρηξη υποστήριξης και αλληλεγγύης που έχουν συναντήσει σε όλη την Ευρώπη. “Έχω δει ελληνικές σημαίες σε διαδηλώσεις σε όλη τη Σερβία, οπότε ξέρω ότι στεκόμαστε σε αλληλεγγύη και με τους Έλληνες φοιτητές” συμπληρώνει.
Σύμφωνα με τον Miloš Djajić και την Jelena Vasiljević οι εικόνες αλληλεγγύης από την Ελλάδα και τις άλλες γειτονικές χώρες δίνουν δύναμη στους διαδηλωτές γιατί δείχνουν ότι δεν είναι μόνοι σε αυτόν τον αγώνα. “Αυτές οι στιγμές σύνδεσης μεταξύ φοιτητών από τη Σερβία και την Ελλάδα είναι κάτι παραπάνω από απλές πράξεις αλληλεγγύης. (…) Ο ίδιος αγώνας για δικαιοσύνη διεξάγεται τόσο στις χώρες μας όσο και σε πολλές άλλες” σημειώνει ο Djajić. Η σημασία που εντοπίζει η Vasiljević δεν αφορά απλώς το συναισθηματικό επίπεδο, που έχει φυσικά τη δική του αξία, αλλά και το πολιτικό επίπεδο: “πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτό που συμβαίνει στις χώρες μας έχει να κάνει με την περιφερειακή, την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια πολιτική. Και πιστεύω ότι πρέπει να μάθουμε ο ένας από τον άλλον. (…) Και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε, όχι ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, αλλά συντονισμένα και με την επίγνωση ότι παρόμοιοι αγώνες λαμβάνουν χώρα σε γειτονικές χώρες”.
Τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της πολιτικής συνθήκης που αφορά τόσο τη Σερβία όσο και την Ελλάδα περιγράφει η ερευνήτρια στην Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, Milica Popović: “Πιστεύω ότι οι πολίτες της Σερβίας και της Ελλάδας μοιράζονται τη συνειδητοποίηση των καταστροφικών συνεπειών του να είσαι μια ημιαπεριφερειακή χώρα, στις άκρες της Ευρώπης-φρούριο, που μετατρέπεται σε αποικία φθηνού εργατικού δυναμικού για το κέρδος του “ανεπτυγμένου” κόσμου. Αυτά τα γεγονότα δεν ήταν φυσικές καταστροφές, αλλά ανθρωπογενείς τραγωδίες που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί”.
Το μήνυμα που προκύπτει και από τους 4 συνομιλητ(ρι)ες μας είναι σαφές: Η αντίσταση και η αλληλεγγύη είναι απαραίτητες για τη διεκδίκηση της δικαιοσύνης και της λογοδοσίας, για την εμβάθυνση της δημοκρατίας, και για τη ρήξη με κλειστές και αυταρχικές δομές που δημιουργούν καταπιεστικά καθεστώτα. Ιδιαίτερα όταν οι θεσμοί της πολιτείας φαίνεται να μη λειτουργούν, να μην ανταποκρίνονται στον ρόλο και τις απαιτήσεις που έχουν μέσα σε ένα λειτουργικό δημοκρατικό σύστημα. Η ανανεωμένη συνάντηση αυταρχισμού και νεοφιλελευθερισμού δημιουργεί πολιτικές εκφράσεις που εξαπλώνονται διεθνώς, από τις ΗΠΑ ως την Ευρώπη. Απέναντι σε αυτήν την εξέλιξη απαιτείται και ένα είδος δι-εθνικής αντίστασης και αλληλεγγύης.
Σημείωση: Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν την εβδομάδα 3-10 Φεβρουαρίου. Στη διεξαγωγή των συνεντεύξεων συμμετείχε ο Σωτήρης Τσίτος, Social Media Coordinator του Eteron.
Ευχαριστούμε, επίσης, τον Γιώργο Παπαϊωάννου, αντιπρόεδρο του European Youth Forum, για τη συμβολή του.
