Ιωάννης Κωνσταντόπουλος: «Σχεδόν το 90% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα στα μεγάλα ποδοσφαιρικά τουρνουά προκύπτει από τις μετακινήσεις των φιλάθλων»

Ιωάννης Κωνσταντόπουλος
Ερευνητής FNS στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης. Έχει εργαστεί ως ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Ίνσμπρουκ και στο ETH της Ζυρίχης. Είναι σύμβουλος αειφορίας στη Sportad, ιδρυτής της The Sports Footprint, εταιρείας συμβούλων βιωσιμότητας που έχει βραβευτεί με το Prince’s Trust Global Sustainability Award for Europe.

Δημήτρης Ραπίδης
Υπεύθυνος Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων και Πολιτικός Ερευνητής ΕΤΕΡΟΝ

Στις μεγάλες πλημμύρες της Βαλένθια τον Οκτώβριο του 2024, η ομώνυμη ομάδα χρησιμοποίησε το γήπεδο «Μεστάγια» ως σημείο παροχής βοήθειας στους πλημμυροπαθείς. Θα βλέπουμε τα γήπεδα να αξιοποιούνται πιο συχνά και ως τέτοιοι χώροι, ειδικά όσο τα ακραία κλιματικά φαινόμενα αυξάνονται;  

 Ναι, θα γίνεται αυτό, σίγουρα. Υπάρχουν ωστόσο δύο δεδομένα σε σχέση με αυτό: το πρώτο είναι ότι δεν μιλάμε μόνο για την κλιματική αλλαγή, αλλά και για τη χρήση των γηπέδων σε διάφορες περιόδους κρίσης, όπως με την πανδημία του κορονοϊού, όταν πάρα πολλά γήπεδα μετατράπηκαν σε χώρους υποδοχής και νοσηλείας ανθρώπων που είχαν προσβληθεί από τον ιό. Αντίστοιχο παράδειγμα είχαμε και με το μεταναστευτικό, σε περιοχές με αυξημένη ροή μεταναστευτικών ρευμάτων. 

 Το δεύτερο δεδομένο, και ίσως το πιο σημαντικό, είναι ότι δεν μπορούμε να πούμε ότι τα γήπεδα είναι ασφαλείς χώροι απέναντι σε ακραία κλιματικά φαινόμενα. Ειδικά στην Αγγλία, υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα όπου μετά από ισχυρές καταιγίδες, τα γήπεδα έγιναν λίμνες. Οπότε δεν είμαι σίγουρος αν τα γήπεδα είναι ο κατάλληλος χώρος για να φιλοξενηθούν και να στεγαστούν άνθρωποι-θύματα πλημμυρών ή αν τελικά και τα ίδια τα γήπεδα βιώνουν τις συνέπειες αυτών των φαινομένων. 

 Στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ το 2022 υπήρξε για πρώτη φορά μεγάλη δημοσιογραφική κάλυψη για το ζήτημα της ακραίας ζέστης και τις συνέπειες στην υγεία των εργαζόμενων στην κατασκευή των γηπέδων, αλλά και των αθλητών. Υπάρχει κάποιο κανονιστικό πλαίσιο για τη διαχείριση τέτοιων κλιματικών συνθηκών από τις ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες ή είναι ένα εντελώς καινούργιο πεδίο δράσης; 

 Είναι ένα εντελώς καινούργιο πεδίο δράσης και δεν υπάρχει κανονιστικό πλαίσιο σε παγκόσμιο επίπεδο, τουλάχιστον από όσο γνωρίζω εγώ. Βέβαια, αν η ποδοσφαιρική ομοσπονδία μιας χώρας έχει κάποιο πλαίσιο, κάποια πολιτική μέχρι ποια θερμοκρασία π.χ. θα επιτρέπονται οι προπονήσεις και θα διεξάγονται αγώνες, αυτό αφορά καθαρά την ίδια την ομοσπονδία, την ιδια τη χώρα, και έχει τοπικό χαρακτήρα. 

 Σε αυτό το θέμα υπάρχουν επίσης δύο συνιστώσες: Η πρώτη αφορά τους αθλητές και τι συμβαίνει σε περιόδους ακραίας ζέστης. Στο ποδόσφαιρο, κάθε φορά που ακολουθούνται οι πολιτικές προσαρμογής (adaptation strategies η ορολογία στα αγγλικά) των διεθνών οργάνων, αλλάζει ο προγραμματισμός των αγώνων, όπως π.χ. στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ το 2022 όπου η διοργάνωση διεξήχθη Νοέμβριο-Δεκέμβριο και όχι Ιούλιο. Υπάρχουν και μικρότερης έκτασης αλλαγές στο προγραμματισμό, όπως για παράδειγμα στο τένις και το Αυστραλιανό Όπεν (Australian Open), όπου κάποια παιχνίδια αναβάλλονται για την επόμενη ημέρα γιατί η θερμοκρασία έχει φτάσει στους 43-45 βαθμούς Κελσίου. Σε ένα συνολικό πλαίσιο, η προσέγγιση που ακολουθείται είναι ανά περίπτωση ή ανά άθλημα. 

 Και η δεύτερη συνιστώσα; Με τι έχει να κάνει; 

 Η δεύτερη συνιστώσα έχει να κάνει με τους εργαζόμενους, με την ευθύνη άσκησης πολιτικής και λήψης αποφάσεων να εμπίπτει στην εθνική νομοθεσία χωρίς να απαιτείται η απόφαση κάποιου διεθνούς οργάνου. Όταν υπάρχει κενό στη νομοθεσία, όπως για παράδειγμα στο Κατάρ, οι εργάτες που έχουν χάσει τη ζωή τους λόγω των συνθηκων εργασίας δεν εργάζονταν μόνο στην κατασκευή των γηπέδων, αλλά και σε άλλες κατασκευές, σε άλλα έργα, σε ουρανοξύστες κλπ. 

 Το συγκεκριμένο ζήτημα έλαβε μεγάλες διαστάσεις λόγω της απήχησης που έχει η διοργάνωση ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου – κι αυτό είναι πολύ θετικό καθώς συμβάλλει μια τέτοια διοργάνωση ώστε να γίνονται αλλαγές και να έρχονται τέτοια θέματα στην επιφάνεια. Αναμφίβολα, τα προβλήματα που αφορούν στην υγεία των εργαζόμενων είναι πολύ σημαντικά, είναι ζητήματα που επιδεινώνονται και πρέπει να προσαρμόζεται η εκάστοτε νομοθεσία σύμφωνα με τις κλιματικές συνθήκες για να προστατεύονται οι εργαζόμενοι. 

 Η αύξηση των αγώνων μεταξύ συλλόγων και εθνικών ομάδων, ειδικά στο ποδόσφαιρο ανδρών, οδηγεί σε πιο ρυπογόνες συνθήκες για το περιβάλλον. Υπάρχει τρόπος να βρεθεί ισορροπία μεταξύ του οικονομικού οφέλους για τους συλλόγους και τις ομοσπονδίες και ενός καλύτερου περιβαλλοντικού αποτυπώματος; 

 Αυτή είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση που βρίσκεται στον πυρήνα του προβλήματος. Αν θέλουμε να συνδέσουμε τη βιωσιμότητα με μια πορεία, ας πούμε, degrowth or post growth, δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να αναπτυσσόμαστε με αυτό τον τρόπο και ότι η ανάπτυξη συνδέεται με μεγαλύτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, τότε η απευθείας απάντηση είναι όχι. 

 Σχεδόν το 90% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα στα μεγάλα ποδοσφαιρικά τουρνουά προκύπτει από τις μετακινήσεις των φιλάθλων. Αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι αγώνες προκαλούν περισσότερες μετακινήσεις και με τη σειρά τους πιο ρυπογόνες συνθήκες για το περιβάλλον. Αυτό είναι δεδομένο. 

 Υπάρχει ωστόσο λύση σε αυτό; Μπορεί να αλλάξει αυτή η εικόνα; 

 Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές που χρησιμοποιούνται και θα χρησιμοποιηθούν περισσότερο, οι οποίες κάνουν το debate λίγο πιο ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, σε μια πρόσφατη συνάντηση που είχαμε με το Τμήμα Βιωσιμότητας της FIFA, συζητήθηκε ότι στο επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο το 2026 στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό θα επιχειρηθεί να τονωθεί η τοπική κοινωνία των φιλάθλων και να μην έρθει το μεγαλύτερο μέρος των οπαδών από την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Να στηριχθεί δηλαδή η τοπική βάση οπαδών στις τρεις διοργανώτριες χώρες. 

 Αν πάρουμε το θεωρητικό σενάριο ότι η Εθνική Ελλάδας μπορεί να αγωνιστεί στο τουρνουά και να δώσει ένα παιχνίδι σε καθεμία από τις τρεις χώρες, αντί να έχεις για παράδειγμα Έλληνες που θα ακολουθούν την ομάδα ταξιδεύοντας, θα έχεις πολλούς ντόπιους, είτε Αμερικανούς, είτε Έλληνες που ζουν στις ΗΠΑ για να παρακολουθήσουν το παιχνίδι. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορείς να διασφαλίσεις ότι θα έχεις περισσότερα παιχνίδια και παράλληλα θα μειώσεις το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να αυξηθεί η συμμετοχή των ντόπιων στα στάδια και τους αγώνες και αυτό έχει να κάνει με πολλούς άλλους παράγοντες, όπως το κόστος των εισιτηρίων για παράδειγμα. 

 Ενδιαφέρον ακούγεται όλο αυτό. Υπάρχει και άλλη στρατηγική, και άλλη προσέγγιση πάνω σε αυτό το ζήτημα; 

 Ναι, υπάρχει μία ακόμη στρατηγική που ακολουθήθηκε στο Euro της Γερμανίας το καλοκαίρι του 2024 και αφορά στη δημιουργία συνθηκών ώστε να μειώνονται όσο το δυνατόν περισσότερο οι αποστάσεις. Ο όμιλος, για παράδειγμα, όπου παίζουν τέσσερις εθνικές ομάδες να βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, τα ταξίδια και οι μετακινήσεις να είναι περιορισμένες, οι αποστάσεις επίσης να μειώνονται, με θετικές τελικά συνέπειες για το περιβάλλον. 

 Αντίστοιχα, αυτό θα μπορούσε να συμβεί και στο Nations League, όπου π.χ. η Ελλάδα αντί να αγωνίζεται με τη Σκωτία, να έχει δημιουργηθεί ένας όμιλος για τις εθνικές ομάδες των Βαλκανίων ή ένας όμιλος για τη Νότια Ευρώπη, να περιοριστεί η γεωγραφική έκταση των μετακινήσεων και των συμμετεχόντων και με αυτό το τρόπο να μειωθούν οι αποστάσεις, ακόμα και αν διεξάγονται περισσότερα παιχνίδια, να ταξιδεύει και ο κόσμος με πιο φιλικούς για το περιβάλλον τρόπους, να αξιοποιείται το αυτοκίνητο, το λεωφορείο, το τρένο και να μην χρειάζεται να πάρεις μία και δύο πτήσεις για να δεις ένα παιχνίδι.

 Την ίδια στιγμή όμως, πως θα μειώσεις ή θα περιορίσεις εκείνους που θέλουν να ταξιδέψουν, όλους τους Ευρωπαίους που θα θέλουν για παράδειγμα να ταξιδέψουν από την Ευρώπη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να παρακολουθήσουν από κοντά το Μουντιάλ του 2026; Τι κάνεις σε αυτή την περίπτωση; 

 Με τις παρούσες συνθήκες δεν μπορείς να τους αποτρέψεις. Ίσως όταν χρειαστεί η FIFA και όλοι οι μεγάλοι ποδοσφαιρικοί οργανισμοί να πιάσουν τους στόχους που έχουν τεθεί για το περιβάλλον, όταν πλησιάσουμε χρονικά πιο κοντά στο σημείο επίτευξης των στόχων (2030), οι οργανισμοί αυτοί να λάβουν πιο αυστηρά μέτρα. Επομένως, μπορεί σε 20 χρόνια από τώρα η FIFA να σου πει ότι δεν θα μπορούν οι φίλαθλοι να ταξιδέψουν μεγάλες αποστάσεις για να παρακολουθήσουν το Παγκόσμιο Κύπελλο. Αυτό, όμως, είναι μη ρεαλιστικό αυτή τη στιγμή. 

 Εκείνο που βλέπω για το μέλλον, είναι να υπάρχουν κάποια εμπόδια, κάποια «αντι-κίνητρα», οικονομικής ή άλλης φύσης, που θα καθιστούν το ταξίδι δύσκολο, και αντίστοιχα να δίνονται κίνητρα στους πολίτες των χωρών διοργάνωσης που θα κάνουν πολύ πιο εύκολο να παρακολουθήσουν τα παιχνίδια από κοντά. Μέχρι τώρα βλέπουμε να συμβαίνει το αντίθετο, να θέλουν οι μεγάλες ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες να ταξιδέψει ο κόσμος ανεξαρτήτως αποστάσεων, να προωθείται η πολυπολιτισμικότητα και η ίδια η διοργάνωση συνολικά. 

 Μπορούν οι σύλλογοι να αναπτύξουν νέες πηγές εσόδων που συνδέονται με τη βιωσιμότητα ή να επενδύσουν σε πράσινες τεχνολογίες; Τι εικόνα υπάρχει σε αυτό το πεδίο; 

 Είναι μια ερώτηση που έχουμε προσπαθήσει να απαντήσουμε όσοι δουλεύουμε ως σύμβουλοι (consultants) στο συγκεκριμένο κομμάτι. Η βιωσιμότητα αφορά πολλές κατηγορίες και πολλά επίπεδα (π.χ. το νερό, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες, τη διαχείριση απορριμμάτων, τα ταξίδια θεατών κ.α.). και πολλές από αυτές όπως π.χ. η ενέργεια ή η διαχείριση απορριμμάτων μπορούν να αποτελέσουν νέες πηγές εσόδων για τους συλλόγους. 

 Ένας άλλος παράγοντας είναι ο βαθμός εμπλοκής, ο βαθμός συμμετοχής των νέων φιλάθλων, της Gen Z, της νέας γενιάς φιλάθλων, σε έναν σύλλογο ή έναν οργανισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι οι νεότερες γενιές συμμετέχουν πιο ενεργά σε ένα μεγάλο event, σε έναν μεγάλο αγώνα, και αυτό στηρίζεται αφενός στο ψηφιοποίηση της εμπειρίας και τα δεδομένα (data) γύρω από τον αγώνα ή μια διοργάνωση, τους παίκτες κ.λπ., αφετέρου έχει να κάνει και με τις αξίες -περιβαλλοντικές και κοινωνικές- ενός οργανισμού. 

Συνολικά, η απάντηση στην ερώτηση είναι ναι, παρότι σε καμία περίπτωση δεν είναι μια αυτονόητη ή δεδομένη διαδικασία. Μπορεί η υιοθέτηση πολιτικών βιωσιμότητας να φέρει νέες πηγές εσόδων, ωστόσο αυτό γίνεται και μπορεί να συνεχίσει να γίνεται μέσα από πολλούς διαφορετικούς τρόπους.