Αλέξανδρος Μελίδης: Το ανοιχτό λογισμικό ενισχύει την ανάπτυξη
Στο αφιέρωμα που κάναμε στη Διαύγεια, η συζήτηση ήρθε πολλές φορές στο ζήτημα της ανοιχτότητας των πληροφοριακών συστημάτων. Η Διαύγεια αναπτύχθηκε με βάση τα ανοιχτά πρότυπα και το ανοιχτό λογισμικό. Επιπλέον, οι όποιες βελτιώσεις κι επεκτάσεις της έχουν ως προϋπόθεση την ανοιχτότητα.
Πέρα από τη Διαύγεια, η ανοιχτότητα έχει εξελιχθεί σε κρίσιμο παράγοντα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους, την οικονομική ανάπτυξη και την ανεξαρτησία της χώρας. Για τα μείζονα ζητήματα αυτά συζητήσαμε με τον Αλέξανδρο Μελίδη γενικό διευθυντή του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών ΕΕΛΛΑΚ.
Αναλυτικά η συζήτησή μας με τον κ. Μελίδη:
Θα μπορούσατε να μας δώσετε έναν ορισμό της έννοιας της “ανοιχτότητας” στα πληροφοριακά συστήματα;
Σε ένα ανοιχτό πληροφοριακό σύστημα με ανοιχτή αδειοδότηση καθένας έχει ελεύθερη πρόσβαση στον κώδικα, στα δεδομένα, τα πρότυπα και τις διαδικασίες που ορίζουν τις λειτουργίες του. Μπορεί ελεύθερα να τα κατεβάσει στον υπολογιστή του. Μπορεί να τα μελετήσει εντοπίζοντας σφάλματα τα οποία, αν θέλει, θα διορθώσει. Μπορεί να τα τροποποιήσει επεκτείνοντάς τα σε νέες υπηρεσίες και τελικά να επαναδιαθέσει με άδεια ανοιχτού λογισμικού το δημιούργημά του ανατροφοδοτώντας έναν ενάρετο κύκλο καινοτομικής ανοιχτής συνεργασίας. Αντίθετα, τα πληροφοριακά συστήματα κλειστού τύπου λειτουργούν για τον έξω κόσμο σαν μαύρα κουτιά. Σχεδιάζονται, υλοποιούνται και λειτουργούν εντός των τειχών των εταιριών που τα εμπορεύονται χωρίς διαφάνεια και λογοδοσία προς τους πελάτες τους από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, τους ωφελούμενους πολίτες αλλά και προς το ευρύτερο οικοσύστημα των εταιριών πληροφορικής, των πανεπιστημίων, των ερευνητικών κέντρων και του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού των προγραμματιστών λογισμικού. Η καινοτομία όμως ευδοκιμεί στο ανοιχτό.
Η ωφέλεια για τη δημόσια διοίκηση
Γιατί η δημόσια διοίκηση πρέπει να υιοθετήσει τα ανοιχτά πρότυπα και το ανοιχτό λογισμικό; Ποια θα είναι η ωφέλεια για το κοινωνικό σύνολο;
Η υιοθέτηση ανοιχτού λογισμικού είναι πρώτα απ’ όλα μια επιλογή δημοσιονομικής υπευθυνότητας για μια δημόσια διοίκηση που σέβεται την αξία των χρημάτων των φορολογούμενων. Ειδικά σε εφαρμογές αυτοματισμού γραφείου, το ανοιχτό λογισμικό παρέχει λύσεις με υποπολλαπλάσιο κόστος σε σύγκριση με τις εμπορικές.
Πέρα όμως από το χειροπιαστό οικονομικό όφελος, ο προσανατολισμός στο ανοιχτό λογισμικό έχει μια σειρά από πρόσθετα οφέλη για την αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, την ψηφιακή της ανεξαρτησία και τη δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος ευθύνης και ηθικής. Δυστυχώς η ελληνική δημόσια διοίκηση είναι διαχρονικά στραμμένη στο εμπορικό λογισμικό δαπανώντας κάθε χρόνο εκατομμύρια ευρώ σε άδειες χρήσης ενώ, τις περισσότερες φορές, για τις ίδιες λύσεις υπάρχουν ισοδύναμες επιλογές σε ανοιχτό λογισμικό. Η στροφή στο ανοιχτό λογισμικό θα τονώσει την ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς πληροφορικής σε υγιή και βιώσιμη βάση. Θα ανοίξει αγορές για μικρές και μεσαίες εταιρείες που βασίζονται σε ανοιχτά επιχειρηματικά μοντέλα και οι οποίες στην καθημερινότητά τους βρίσκονται αντιμέτωπες με διακηρύξεις έργων οι οποίες – λιγότερο ή περισσότερο εντέχνως – αποκλείουν τη συμμετοχή τους σε διαγωνισμούς.
Όταν η δημόσια διοίκηση αποφασίσει να αποδώσει τη δέουσα προτεραιότητα στο ανοιχτό λογισμικό, μια σειρά από μικρές και μεσαίες εταιρείες αλλά και νεοφυείς, θα είναι επιτέλους σε θέση να παρέχουν ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες στο μοντέλο του ανοιχτού κώδικα. Υπηρεσίες και προϊόντα τα οποία ενδέχεται να αποδειχθούν και διεθνώς εμπορεύσιμα επιδρώντας θετικά στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Ένα πρόσθετο παράπλευρο όφελος της επένδυσης στο ανοιχτό λογισμικό θα είναι η αναστροφή της τάσης διαρροής ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό.
Σε ένα κόσμο όπου η πολυπλοκότητα και οι προκλήσεις αυξάνονται εκθετικά, η υιοθέτηση ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτών προτύπων από την ελληνική ελληνική δημόσια διοίκηση αποκτά στρατηγική σημασία για την προάσπιση της Ψηφιακής της Ανεξαρτησίας. Όσο τα δεδομένα που παράγονται στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού μένουν εγκλωβισμένα σε υπερσυγκεντρωτικές υποδομές διαχείρισης σε ιδιωτικά υπολογιστικά νέφη, τόσο αυξάνονται οι διακινδυνεύσεις και περιορίζονται οι δυνατότητες χάραξης αυτόνομης πολιτικής.
Οι ανοιχτές τεχνολογίες μπορούν να δώσουν στην Ελλάδα την ευκαιρία να δημιουργήσει και να διατηρήσει μια εθνικά ανεξάρτητη ψηφιακή προσέγγιση και να αυξήσει το βαθμό στον οποίο είναι σε θέση να ελέγχει τις διαδικασίες, τα δεδομένα, και τις τεχνολογίες της.
Η κυβερνητική πολιτική
Πώς κρίνετε την πολιτική της κυβέρνησης σε ό,τι αφορά την “ανοιχτότητα”;
Η ατζέντα της “ανοιχτότητας”, δηλαδή η στρατηγική αξιοποίηση ανοιχτών τεχνολογιών, δεδομένων, προτύπων και διαδικασιών για μια διακυβέρνηση με διαφάνεια, ακεραιότητα και λογοδοσία δεν φαίνεται να είναι προτεραιότητα της παρούσας κυβέρνησης. Αναμφίβολα ο ψηφιακός μετασχηματισμός όπως επιταχύνθηκε πρωτίστως λόγω της πανδημίας έχει να επιδείξει επιτυχίες όπως το gov.gr και το Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών (MITOS).
Ωστόσο, βλέποντας τη μεγάλη εικόνα, αποτελούν μικρά εν τέλει βήματα σε μια εποχή που απαιτούνται άλματα για την ψηφιακή σύγκλιση της χώρας με την Ενωμένη Ευρώπη. Από τη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού και την Ψηφιακή Στρατηγική είναι ηχηρή η απουσία ενός οριζόντιου στρατηγικού ρόλου του ανοιχτού λογισμικού ως παράγοντα καινοτομίας, αναπτυξιακής προοπτικής και εκπαιδευτικής αναγέννησης.
Παρακολουθούμε να προκηρύσσονται έργα πληροφορικής με όρους και προϋποθέσεις που ουσιαστικά αποκλείουν τη συμμετοχή φορέων που μπορούν να προσφέρουν ισοδύναμες με τις ανάγκες του έργου λύσεις και υπηρεσίες ανοιχτού κώδικα. Στον τομέα των ανοιχτών δεδομένων τα αποτελέσματα της κυβερνητικής πολιτικής είναι πενιχρά, καθώς σημειώνονται διαδοχικές καθυστερήσεις στην προετοιμασία μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής με ενιαίες διαδικασίες, υποδομές, και εξωστρεφείς εκπαιδευτικές δράσεις με τις κοινότητες με στόχο τη δημοσίευση και την αξιοποίηση ποιοτικών ανοιχτών δεδομένων για το κοινό καλό, σε χώρους όπως, για παράδειγμα, η υγεία, η κλιματική ουδετερότητα, η επιχειρηματικότητα.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό του 5ου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση, η διαχρονική ατολμία της κυβέρνησης να συνεργαστεί σε ισότιμη βάση με την κοινωνία των πολιτών πάνω σε φιλόδοξες παρεμβάσεις, την έχουν οδηγήσει σε παλινωδίες οι οποίες προβληματίζουν έντονα όσους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό πιστεύουν στις δυνατότητες της χώρας.
Οι προτάσεις της ΕΕΛΛΑΚ
Τι θα έπρεπε να γίνει; Ποιες είναι οι προτάσεις της ΕΕΛΛΑΚ;
Χρειάζεται κατεπειγόντως μια ολιστική στρατηγική για την “ανοιχτότητα” και ένα ρεαλιστικό επιχειρησιακό σχέδιο. Στο βαθμό που της αναλογεί με βάση τους καταστατικούς της σκοπούς, η ΕΕΛΛΑΚ διαμορφώνει έναν στρατηγικό σχεδιασμό για μια ελεύθερη και ανοιχτή σε όλους κοινωνία της πληροφορίας. Ας δούμε ορισμένους κεντρικούς άξονες:
- Διαμόρφωση και θεσμοθέτηση διοικητικής δομής με αρμοδιότητα σε θέματα δημόσιας πολιτικής για τις Ανοιχτές Τεχνολογίες, την Καινοτομία και την Έρευνα
- Διαμόρφωση και θεσμοθέτηση Εθνικού Κέντρου για την ανάπτυξη λύσεων ανοιχτού κώδικα με στόχο τη διασφάλιση της Εθνικής Ψηφιακής Κυριαρχίας στα πρότυπα χωρών όπως η Γαλλία, η Φινλανδία και η Ιταλία
- Θεσμοθέτηση και λειτουργία Ανοιχτών Εργαστηρίων Εκπαιδευτικής Καινοτοµίας σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα. Κεφαλαιοποιώντας τη διαχρονική εμπειρία της ΕΕΛΛΑΚ από τους Πανελλήνιους Διαγωνισμούς Ανοιχτών Τεχνολογιών, τα ανοιχτά εργαστήρια θα συγχρονίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία με τις επιταγές της 4ης βιομηχανικής επανάστασης καλλιεργώντας την αλγοριθμική κριτική σκέψη μέσα από τη χρήση ανοιχτών τεχνολογιών και υλικού
- Θεσμική διασφάλιση με νόμο ότι οι λύσεις ανοικτού κώδικα λαμβάνονται δεόντως υπόψη στις διαδικασίες σύναψης δημοσίων προμηθειών και συμβάσεων. Όταν το ΕΛΛΑΚ παρέχει τεκμηριωμένα τη βέλτιστη σχέση ποιότητας-τιμής πρέπει να επιλέγεται υποχρεωτικά από το δημόσιο τομέα καθώς είναι επιπλέον ευέλικτο και επαναχρησιμοποιήσιμο
- Δημιουργία Γραφείου Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα αρχικά στην ΓΓΨΔΑΔ του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και βαθμιαία και σε λοιπούς φορείς της δημόσιας διοίκησης και των εταιρειών πληροφορικής. Τα Γραφεία Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα είναι υπεύθυνα για την κανονιστική συμμόρφωση με το θεσμικό πλαίσιο, καθοδηγούν και υποστηρίζουν τις δράσεις της πολιτικής ανοιχτότητας (οριζόντια υιοθέτηση εφαρμογών ανοιχτού κώδικα, αξιολογήσεις έργων και εφαρμογών, μετρήσεις, διάχυση καλών πρακτικών, ενημέρωση)
- Διαμόρφωση και θεσμική κατοχύρωση Κώδικα Πρακτικής για την Τεχνολογία. Ο Κώδικας Πρακτικής για την Τεχνολογία είναι ένα σύνολο διαδικασιών και κριτηρίων που βοηθούν φορείς της δημόσιας διοίκησης να σχεδιάζουν, να αναπτύσσουν και να προμηθεύονται τεχνολογικές λύσεις έχοντας στο επίκεντρο τις ανάγκες των χρηστών.
Τα παραδείγματα του εξωτερικού
Υπάρχουν άλλες χώρες που θα μπορούσαμε να τις θεωρήσουμε πρότυπα σε ό,τι αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ανοιχτότητα;
Στις ισχυρές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το Ανοιχτό Λογισμικό θεωρείται αναπόσπαστο μέρος οποιασδήποτε στρατηγικής για την καινοτομία και την εξασφάλιση συνθηκών ψηφιακής ανεξαρτησίας. Η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ισοδύναμες λύσεις ανοιχτού κώδικα στη δημόσια διοίκηση δίνοντας η ίδια το παράδειγμα με το να προβάλει το λογισμικό ανοιχτού κώδικα που αναπτύσσεται εντός ΕΕ.
Η Γαλλία είναι ηγέτιδα χώρα στην πολιτική για το ανοιχτό λογισμικό από την οποία η Ελλάδα μπορεί να διδαχθεί και να μεταφέρει καλές πρακτικές στην δική της πολιτική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Πριν ένα χρόνο, η Υπουργός Μετασχηματισμού της Δημόσιας Διοίκησης της Γαλλίας, Amélie de Montchalin, ανακοίνωσε ειδικό σχέδιο δράσης για το ανοιχτό λογισμικό στον δημόσιο τομέα. Δημιούργησε ένα Γραφείο Προγράμματος Ανοικτού Κώδικα (OSPO) στη δημόσια διοίκηση, το οποίο είναι υπεύθυνο για την εφαρμογή του σχεδίου.
Η συγκεκριμένη πολιτική στοχεύει να αυξήσει την ευαισθητοποίηση και χρήση του ελεύθερου λογισμικού και των ψηφιακών κοινών στη διοίκηση, να αναπτύξει και να υποστηρίξει το άνοιγμα του πηγαίου κώδικα στον δημόσιο τομέα ώστε να ενισχυθεί η εικόνα της δημόσιας διοίκησης ως ελκυστικού εργοδότη για ταλαντούχο και ψηφιακά ικανό ανθρώπινο δυναμικό.
Σε ανάλογη κατεύθυνση κινείται και η Γερμανία, η συμμαχική κυβέρνηση της οποίας προτάσσει την αρχή “Δημόσιο Χρήμα – Δημόσιας Κώδικας” στις κρατικές προμήθειες λογισμικού. Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχική ανοιχτή διακυβέρνηση, η Ελλάδα έχει να αντλήσει πολλά μαθήματα από τον ισότιμο και συμπεριληπτικό τρόπο με τον οποίο στη γειτονική Ιταλία οι δημόσιοι φορείς και η κοινωνία των πολιτών σχεδιάζουν και υλοποιούν από κοινού φιλόδοξες παρεμβάσεις διαφάνειας και καταπολέμησης της διαφθοράς.
Σχετικά με τον Αλέξανδρο Μελίδη
