Η Ποιότητα της Δημοκρατίας στην Ελλάδα: Αντιλήψεις, Προκλήσεις και Προοπτικές

aboutpeople

Πέτρος Ιωαννίδης
Πολιτικός αναλυτής της aboutpeople

Η νέα έρευνα της aboutpeople για το Eteron καταγράφει τις απαντήσεις των πολιτών σε ερωτήματα σχετικά με τη λειτουργία της δημοκρατίας. 

Στην ερώτηση «Σε μια κλίμακα από 0 έως 10, πώς θα αξιολογούσατε τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα σήμερα;» ο μέσος όρος των απαντήσεων διαμορφώθηκε στο 3,85. Όταν ζητήθηκε να επιλέξουν ποια μέτρα θα βοηθούσαν στη βελτίωση της δημοκρατίας, πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες (55,7%) απάντησαν τον περιορισμό της επιρροής των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων. Το 40,6% επέλεξε τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το 33,5% την ενίσχυση μορφών άμεσης δημοκρατίας και το 19,5% τη μεταφορά περισσότερων αρμοδιοτήτων και πόρων σε ανεξάρτητες αρχές. Χαμηλότερα βρίσκεται η περισσότερη αντιπροσωπευτικότητα στο πολιτικό σύστημα (10,5%) και η επιλογή ενός ισχυρού ηγέτη με ευρύτερες εξουσίες (10,1%). 

Οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι οι μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία είναι κυρίως η διαφθορά του πολιτικού συστήματος (59,4%) και η έλλειψη δικαιοσύνης και ατιμωρησία (57,6%). Ακολουθούν ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος των ΜΜΕ και η χαμηλή ποιότητα ενημέρωσης (32,3%), οι οικονομικές ανισότητες που ενισχύουν τη δύναμη των ελίτ (24,4%) και η χαμηλή συμμετοχή και αδιαφορία των πολιτών (19,1%). Άλλοι παράγοντες, όπως η παραπληροφόρηση, ο λαϊκισμός, η άνοδος ακραίων ιδεολογιών και οι προκλήσεις από μεταναστευτικές ροές, συγκεντρώνουν χαμηλότερα ποσοστά.

Όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα, το μεγαλύτερο πρόβλημα κατά την αντίληψη των συμμετεχόντων είναι η έλλειψη ικανών και έντιμων στελεχών (40,2%), ακολουθούμενη από την εξάρτηση από οικονομικά συμφέροντα (30,6%) και την αδυναμία εκπροσώπησης της κοινωνίας (24,5%). 

Το 44,2% θεωρεί ότι τα κόμματα γνωρίζουν τις απόψεις των πολιτών για τα σημαντικά πολιτικά ζητήματα με το 53,6% να θεωρεί ότι δεν τα γνωρίζουν, ενώ στην ερώτηση για το κατά πόσο τα κόμματα και οι πολιτικοί ενδιαφέρονται να μάθουν τι πιστεύουν οι πολίτες για σημαντικά πολιτικά ζητήματα, το 80,5% διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί, με το ποσοστό συμφωνίας να φτάνει το 18,3%. Παράλληλα, το 61,7% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί ότι η ποιότητα της δημοκρατίας θα βελτιωνόταν αν τα κόμματα και οι πολιτικοί άκουγαν περισσότερο τις απόψεις των ειδικών και των τεχνοκρατών έναντι του 31% που διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί. Το 90,1% θεωρεί ότι η ποιότητα της δημοκρατίας θα βελτιωνόταν αν τα κόμματα και οι πολιτικοί άκουγαν περισσότερο τη φωνή των πολιτών, έναντι του 7,2% το οποίο διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί. 

Στην ερώτηση για την προτίμηση εκλογικού συστήματος, το 50,9% συμφωνεί περισσότερη με την απλή αναλογική για καλύτερη εκπροσώπηση των απόψεων των πολιτών, το 31,4% με την ενισχυμένη αναλογική για διασφάλιση της κυβερνησιμότητας, ενώ ένα 17,7% δεν τοποθετείται.

Όσον αφορά θεσμικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, η θέσπιση ορίου διαδοχικών θητειών στα αιρετά αξιώματα συγκεντρώνει 49,3%, η καθιέρωση ασυμβιβάστου μεταξύ βουλευτικής έδρας και υπουργικού αξιώματος 29,8%, η αύξηση του ποσοστού εισόδου στη Βουλή 21,1% και η μείωση του ίδιου ορίου 16,1%. Η θέσπιση εσωκομματικών εκλογών για την ανάδειξη υποψηφίων βουλευτών (primaries) λαμβάνει 14,8% και η δυνατότητα προεκλογικών κυβερνητικών συνασπισμών (με μπόνους εδρών, αν προβλέπεται), 12,1%. 

Σε ερώτηση για το τι θα πρέπει να προτάσσει μια κυβέρνηση όταν ισορροπεί ανάμεσα σε διαφορετικές αρχές, η πλειοψηφία (55,5%) συμφωνεί με την άποψη ότι πρέπει να υλοποιεί το πρόγραμμα και τις πολιτικές επιλογές που εξέφρασαν οι πολίτες στις εκλογές, σεβόμενη απόλυτα τη λαϊκή εντολή, ενώ το 39,3% θεωρεί ότι πρέπει να λαμβάνει αποφάσεις που θεωρεί ότι εξυπηρετούν καλύτερα το συμφέρον της χώρας, ακόμα και κόντρα στο πρόγραμμα με το οποίο έλαβε τη λαϊκή εντολή. 

Ο πιο καθοριστικός ρόλος για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος σε μια δημοκρατία θεωρείται ότι ανήκει στους θεσμούς και τη δικαιοσύνη που καλούνται να ελέγχουν την κυβέρνηση (54,7%). Ο λαός με τη συμμετοχή του (ψήφος, διαβουλεύσεις, κινητοποιήσεις) συγκεντρώνει το 23,7% και ένας χαρισματικός ηγέτης που κρατάει σταθερά το τιμόνι της χώρας το 20%. 

Σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών, το 89,8% έχει ψηφίσει τα τελευταία πέντε χρόνια. Σημαντικό ποσοστό έχει υπογράψει ψηφίσματα ή καμπάνιες (40,3%) και έχει συμμετάσχει σε διαδηλώσεις ή πορείες (39,3%). Η δραστηριότητα στα social media για πολιτικά θέματα ανέρχεται στο 33,3%, ενώ μικρότερα ποσοστά αφορούν συμμετοχή σε κόμμα, σύλλογο ή συλλογικότητα (19,6%), οικονομική στήριξη ή εθελοντισμό σε ΜΚΟ (19,3%), επαφή με αιρετούς (18,1%) και συμμετοχή σε δράσεις αλληλεγγύης (16,8%).

Σχετικά με τα δημοψηφίσματα, 80,6% δηλώνει υπέρ και μάλλον υπέρ της διεξαγωγής τους για σημαντικά ζητήματα και 16,3% κατά και μάλλον κατά, ενώ το 62,1% θεωρεί ότι τόσο τα τοπικά όσο και τα εθνικά δημοψηφίσματα θα είναι χρήσιμα. Αναφορικά με τον θεσμό της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας (συλλογή 500.000 υπογραφών για πρόταση νόμου), το 50,5% θεωρεί ότι θα ενισχύσει την ποιότητα της δημοκρατίας, το 17,4% ότι έχει περισσότερους κινδύνους από ό,τι θετικά στοιχεία, ενώ το 24,4 το θεωρεί πρακτικά ανεφάρμοστο.

Στο πεδίο της συμμετοχής, το 9,8% δηλώνει ότι είναι πολύ ή αρκετά πιθανό να συντάξει ο ίδιος μια πρόταση νόμου και να προσπαθήσει να συγκεντρώσει τις απαιτούμενες υπογραφές. Παράλληλα, η πλειοψηφία (79,4%) δηλώνει ότι είναι πολύ ή αρκετά πιθανό να υπογράψει σε μια εκστρατεία για μια πρόταση νόμου, με την οποία συμφωνεί με το περιεχόμενό της. Τέλος, σχεδόν έξι στους δέκα (58,5%) θεωρούν πολύ ή αρκετά πιθανό να συμμετάσχουν σε λαϊκές συνελεύσεις σε τοπικό επίπεδο ή σε επίπεδο γειτονιάς. 

Στο πλαίσιο προτάσεων για τη βελτίωση της συμμετοχής των πολιτών στη δημοκρατία, Το 70,8% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί ότι οι πολίτες πρέπει να αποφασίζουν για μέρος του προϋπολογισμού στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η χρήση ψηφιακών εργαλείων υποστηρίζεται από το 73,8%, ενώ το 69,6% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί με τη δυνατότητα ηλεκτρονικής ψήφου. Αντίθετα, η πρόταση για κλήρωση μελών του κοινοβουλίου συγκεντρώνει πλειοψηφικό ποσοστό στις απαντήσεις «διαφωνώ και μάλλον διαφωνώ», με το ποσοστό συμφωνίας να ανέρχεται στο 36,3%. 

Τέλος, σχετικά με τα μέτρα για τη διαφάνεια και τον έλεγχο της εξουσίας σε μια δημοκρατία, η αλλαγή του τρόπου επιλογής των ανώτατων δικαστών συγκεντρώνει τη σύμφωνη γνώμη του 93,7%, ενώ η κατάργηση της ασυλίας των βουλευτών το 93,1%. Η αύξηση των πόρων και των εξουσιών των ανεξάρτητων αρχών υποστηρίζεται από το 85,5%, η υποχρεωτική διαβούλευση με την Κοινωνία των Πολιτών σε επίπεδο εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας συγκεντρώνει το 78%, ενώ η χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την ανίχνευση και μείωση φαινομένων διαφθοράς υποστηρίζεται από το 72,6%.