Γιάννης Καραχάλιος: «Το καλό βιβλίο υπερβαίνει τεχνητούς διαχωρισμούς και οπαδικές διαμάχες»

Γιάννης Καραχάλιος
Eπιμελητής εκδόσεων στις Εκδόσεις Τόπος. 

Δημήτρης Ραπίδης
Υπεύθυνος Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων και Πολιτικός Ερευνητής ΕΤΕΡΟΝ

Ξεκινώντας λίγο ανάποδα, θα ήθελα να σας ρωτήσω ποιο είναι το πιο «τρελό», το πιο ασυνήθιστο ίσως πράγμα που έχετε ακούσει για την ποδοσφαιρική λογοτεχνία; Μήπως κάποια αστεία ιστορία από αναγνώστη ή κάποιο απρόσμενο σχόλιο;

Έχοντας συζητήσει με πολλούς αναγνώστες, κατά καιρούς, έχω εισπράξει ποικίλα σχόλια, τα οποία με έχουν βοηθήσει καίρια στη δουλειά μου. Θα σταθώ σε κάτι πρόσφατο που άκουσα από μια μεγάλη μορφή του ελληνικού ποδοσφαίρου και σπουδαίο επιστήμονα, τον Λάκη Νικολάου. Όταν του στείλαμε, μέσω κοινού φίλου, το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Αρχίζει το ματς», αν και ήταν απασχολημένος με την εξέταση ασθενών του, μόλις είδε το εξώφυλλο του βιβλίου συγκινήθηκε και αποφάσισε να διαβάσει το βιβλίο αμέσως μόλις τελείωνε τη δουλειά, πράγμα που έκανε το ίδιο κιόλας βράδυ. Στο εξώφυλλο του βιβλίου υπάρχει η φωτογραφία κάποιων μικρών παιδιών που παίζουν μπάλα σε μια από τις πολλές αλάνες που υπήρχαν στην μεταπολεμική Αθήνα. Η εικόνα αυτή έφερε στο μυαλό του Λ. Νικολάου τα παιδικά του χρόνια και τις ποδοσφαιρικές μάχες που τον άνδρωσαν αθλητικά στις σκληρές αλάνες του Περιστερίου. Μάλιστα, όπως μας είπε στην παρουσίαση του βιβλίου στην οποία ήταν ομιλητής, επειδή οι ιατροί γονείς του τον περιόριζαν αποφάσισε να γραφτεί στο Κατηχητικό ώστε κάθε Κυριακή πρωί να φεύγει απρόσκοπτα από το σπίτι και αντί της Εκκλησίας να πηγαίνει για μπάλα στις αλάνες.

Πως προέκυψε η ιδέα για τη δημιουργία της σειράς Ballpen, αφιερωμένης στην αθλητική λογοτεχνία;

Η ενασχόληση με το αθλητικό βιβλίο ξεκινάει από την πρώτη στιγμή ίδρυσης των εκδόσεων Τόπος, το 2008. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε συστηματική εκδοτική παραγωγή αθλητικών βιβλίων. Κυκλοφορούσαν μόνο κάποια σκόρπια βιβλία  σπουδαίων ξένων συγγραφέων (Γκαλεάνο, Χόρνμπυ κ.ά.) και κυρίως βιογραφίες και αυτοβιογραφίες Ελλήνων και ξένων αθλητών. Το στήσιμο αθλητικών σειρών με σαφή ταυτότητα και ποιοτικές προδιαγραφές κάλυπτε υπαρκτές ανάγκες αναγνωστών που αναζητούσαν, έως τότε, τη γνώση και την απόλαυση σε αγγλοσαξονικές κυρίως εκδόσεις. Έτσι προχωρήσαμε στη δημιουργία μιας σειράς με βιβλία έρευνας και μελέτης για τον αθλητισμό και λίγο αργότερα και στη σειρά αθλητικής λογοτεχνίας με τον τίτλο Ballpen. Στον σχεδιασμό αυτών των σειρών είχαμε την τύχη να στηριχθούμε στην πολύτιμη βοήθεια φίλων και συνεργατών μας που είχαν μεγάλη γνώση του αντικειμένου. Ενδεικτικά αναφέρω τον Χρήστο Σωτηρακόπουλο και τον αείμνηστο Χρίστο Χαραλαμπόπουλο που μας βοήθησαν καθοριστικά στην επιλογή αθλητικών βιβλίων και αντίστοιχα τους σπουδαίους λογοτέχνες Διονύση Χαριτόπουλο και Θανάση Σκρουμπέλο που είχαν ήδη στο ενεργητικό τους βιβλία διαμάντια και  στην αθλητική λογοτεχνία.

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της έκδοσης βιβλίων για τον αθλητισμό σε σχέση με άλλα είδη;

Τα αθλητικά βιβλία είναι, πριν από όλα, βιβλία και ο σχεδιασμός της έκδοσής τους οφείλει να ακολουθεί τις ίδιες αυστηρές προδιαγραφές όσον αφορά την επιλογή και την επιμέλειά τους. Αν υπάρχει κάποια ιδιαιτερότητα στην αποδοχή τους, αυτή αφορά τον οπαδισμό μέρους του κοινού που ασχολείται με τον αθλητισμό και τις παρενέργειες που αυτός δημιουργεί. Αντίστοιχα, σε μικρότερο βαθμό, υπάρχει στο χώρο του βιβλίου κάποιου είδους διανοουμενίστικος ελιτισμός απέναντι στον αθλητισμό ως κοινωνικό φαινόμενο και μάλιστα μαζικό. Το καλό βιβλίο υπερβαίνει τεχνητούς διαχωρισμούς και οπαδικές διαμάχες, και μπορεί να ικανοποιεί τους αναγνώστες ανεξαρτήτως συλλογικής προτίμησης.

 Ποια είναι η γνώμη σας για την παρουσίαση και προβολή του ποδοσφαίρου μέσα από άλλα Μέσα, όπως π.χ. ο κινηματογράφος ή το θέατρο; Θεωρείτε ότι η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει μια διαφορετική ματιά στο άθλημα;

Ο κινηματογράφος και το θέατρο με έργα ποδοσφαιρικού περιεχομένου προφανώς και μπορούν  να προσελκύσουν ένα ευρύτερο κοινό και να διαμορφώσουν σωστή αθλητική κουλτούρα. Όταν πρωτοκυκλοφόρησε, το 1986, το βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα «Η φανέλα με το εννιά» πολλοί αναγνώστες απόρησαν ή και δυσφόρησαν που ένας καταξιωμένος λογοτέχνης «μπήκε στα χωράφια» του ποδοσφαίρου. Όταν μετά από δύο χρόνια το βιβλίο έγινε ταινία από τον Παντελή Βούλγαρη και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία φάνηκε πως αρκετοί φίλαθλοι είδαν με διαφορετική ματιά τον ιλουστρασιόν χώρο του ποδοσφαίρου και των ποδοσφαιριστών, κάποιοι διάβασαν και άλλα βιβλία του Κουμανταρέα ή και άλλων συγγραφέων για το ποδόσφαιρο και όχι μόνο. 

Το ίδιο συνέβη, το 1989, με το εμβληματικό βιβλίο του Διονύση Χαριτόπουλου «Τη νύχτα που έφυγε ο Μπούκοβι» που προσέλκυσε αρκετούς φιλάθλους στην καλή λογοτεχνία. 

Έχετε δεχτεί ποτέ κριτική για την επιλογή κάποιου βιβλίου στη σειρά, ίσως επειδή κρίθηκε «πολύ εμπορικό» ή «πολύ ψαγμένο»; Πως την αντιμετωπίσατε;

Έχω δεχτεί κριτικές, σε εκθέσεις βιβλίου, από αναγνώστες, που βλέπουν στην προθήκη των εκδόσεών μας το βιβλίο του Σάντο Μαντέο «Μουρίνιο ο εξωγήινος». Είναι λογικό αφού ο Μουρίνιο έχει είτε φανατικούς  θαυμαστές είτε φανατικούς εχθρούς. Όταν τους εξηγώ, όντας παιδιόθεν φίλος της μεγάλης Λίβερπουλ, πως δεν πρόκειται για βιογραφία και πολύ περισσότερο για αγιογραφία αλλά για εμπεριστατωμένη ανάλυση μιας σειράς τομών που επέφερε ο Μουρίνιο στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, οι οποίες αξίζουν προσοχής και συζήτησης ανεξάρτητα από το πώς αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο Μουρίνιο, τότε η κουβέντα γίνεται δημιουργική.

 Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο συγγραφέα που θα ήθελε να γράψει ένα βιβλίο για το ποδόσφαιρο; 

Τις ίδιες συμβουλές που θα έδινα σε κάθε νέο συγγραφέα ανεξαρτήτως κατηγορίας βιβλίου. Πολύ και συστηματικό διάβασμα αντίστοιχων βιβλίων που ήδη έχουν γραφτεί για το ίδιο ή παρεμφερή θέματα με αυτό που επιλέγει να διαπραγματευθεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως δεν ανακαλύπτουμε εμείς ξανά τον τροχό. Πολύ ενδελεχή έρευνα των στοιχείων που χρησιμοποιεί ώστε να τεκμηριώνει πειστικά τις παραδοχές του. Πολύ κόπος στην καλλιέργεια της γλώσσας αποφεύγοντας φιοριτούρες, διδακτισμούς και μελοδραματισμούς. Πολύ καλή επεξεργασία των χαρακτήρων του ώστε να είναι γήινοι, ζωντανοί και όχι καρικατούρες. Προπαντός, αυθεντικότητα και αποφυγή απομιμήσεων. Η γνήσια κατάθεση ψυχής και ο αληθινός μόχθος του συγγραφέα διακρίνονται πάντα από το έμπειρο μάτι ενός καλού αναγνώστη.