Έρωτας, Πάρτι και Πολιτική: Ιστορίες Υπερηφάνειας στη Σύγχρονη Ελλάδα

Στη μνήμη του/της Δημήτρη/Δήμητρας από τη Σκάλα Συκαμιάς.

Πηγή: Crete Pride

Στις 26 Ιουνίου 1969 η αστυνομία εισέβαλε στο γκέι μπαρ Stonewall Inn, στο Greenwich Village στο Manhattan της Νέας Υόρκης. Οι θαμώνες του μπαρ απάντησαν στην αστυνομική βία κι έτσι πυροδοτήθηκε μία σειρά από γεγονότα που έχουν μείνει στην ιστορία ως η λεγόμενη «Εξέγερση του Stonewall». Η μέρα αυτή σηματοδοτεί έως σήμερα μια ιστορική τομή για τους ΛΟΑΤ+ αγώνες παγκοσμίως, παρότι αυτό το αφήγημα έχει αμφισβητηθεί, καθώς η 26η Ιουνίου του 1969 δεν αποτέλεσε ούτε την πρώτη απόπειρα συσπείρωσης γύρω από τις διεκδικήσεις του φύλου και της σεξουαλικότητας, ούτε επρόκειτο για την πρώτη φορά κατά την οποία ΛΟΑΤ+ άτομα αντέδρασαν στην αστυνομική βία ¹. Ωστόσο, το Stonewall και η παρακαταθήκη των μαύρων, τρανς, σεξεργατριών καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη ως συμβολική στιγμή των ΛΟΑΤ+ αγώνων και σηματοδότησε την έναρξη των διοργανώσεων Pride σε διάφορες πλευρές του πλανήτη από τη δεκαετία του ’70 μέχρι και σήμερα ².

Πηγή: Αφίσα από το Gay Pride ’93 μετά το κάλεσμα της Πάολας. Άδεια από Πάολα Ρεβενιώτη.

Στην Ελλάδα το κλίμα εκδημοκρατισμού και κοινωνικό-πολιτικής αισιοδοξίας μετά την πτώση της χούντας ευνόησε την άνθιση των κοινωνικών κινημάτων και του τότε λεγόμενου Κινήματος Απελευθέρωσης Ομοφυλοφίλων. Τα πρώτα καλέσματα του ΑΚΟΕ (Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας) για τη «Διεθνή Μέρα Ομοφυλόφιλης Υπερηφάνειας» το 1980 και το 1982, όπως και τα καλέσματα της Πάολας Ρεβενιώτη τη δεκαετία του ’90 στο Λόφο του Στρέφη και στο Πεδίο του Άρεως (Μάης 2015), αποτέλεσαν τις απαρχές για την ιστορία του Pride στην Ελλάδα. Η πρώτη απόπειρα για διοργάνωση Pride στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε από την Ομάδα Πρωτοβουλίας Ομοφυλόφιλων Θεσσαλονίκης στις 26 Ιουνίου του 1991 ³.

Πηγή: Radical Pride

Το 2005 διοργανώθηκε το πρώτο Pride της Αθήνας, το οποίο πραγματοποιείται έως και σήμερα με ολοένα και μεγαλύτερη προσέλευση κόσμου και σταδιακή αποδοχή με τα χρόνια, ενός μέρος του πολιτικού και κομματικού φάσματος που για δεκαετίες γυρνούσε την πλάτη στις ΛΟΑΤ+ κοινότητες. Την άνοιξη του 2012 συστάθηκε ομάδα για τη δημιουργία του Pride Θεσσαλονίκης, το οποίο συνεχίζεται για δέκατη χρονιά φέτος ⁴. Αντίστοιχα το πρώτο Αυτο-οργανωμένο Pride της Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε το 2017 και συνεχίζεται έως σήμερα. Ως απάντηση στο μαζικό, με την πάροδο των χρόνων, Athens Pride, ήρθε η Πρωτοβουλία για ένα Αυτο-οργανωμένο Pride Αθήνας το 2017 και το Queer Liberation March το 2020, χωρίς ωστόσο να συνεχίσουν τις πολιτικές διεργασίες τους με αυτή τη μορφή τα επόμενα χρόνια. Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των ΛΟΑΤΚΙ+ διοργανώσεων πραγματοποιούνται παραδοσιακά στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη οφείλει να προβληματοποιηθεί, αλλά την ίδια στιγμή σχετίζεται με τη συγκέντρωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού στα αστικά κέντρα και την ανάπτυξη λιγότερο επικίνδυνων τρόπων ζωής στις μεγαλουπόλεις, για άτομα των οποίων οι ζωές ξεφεύγουν από το στενό καλούπι της cis ετεροκανονικότητας.

Στο Ηράκλειο της Κρήτης πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιουνίου του 2015 για πρώτη χρονιά το Φεστιβάλ Ορατότητας και Διεκδικήσεων για την Απελευθέρωση Φύλου, Σώματος, Σεξουαλικότητας: LGBTQI+ Pride Κρήτης, το οποίο συνεχίστηκε για ακόμη δύο χρονιές. Το δεύτερο Δελτίο Τύπου εκείνης της χρονιάς αναφέρει: «Το Φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί, και αυτό είναι σίγουρο. Οτιδήποτε διαφορετικό θα σήμαινε ότι αρνούμαστε την ίδια μας την ύπαρξη. Βασιζόμαστε στην αλληλεγγύη και την αυτοοργάνωση. Υλοποιούμε το όραμά μας χωρίς αιγίδες και χορηγούς, αλλά μέσω στήριξης αλληλέγγυων ομάδων και ατόμων, με πολύμορφες δράσεις ενίσχυσης του Φεστιβάλ»⁵. Το 2018 τη σκυτάλη στο νησί πήρε η διοργάνωση του Her Pride για το Αυτο-οργανωμένο Φεστιβάλ Φύλου, Σώματος και Σεξουαλικότητας Ηρακλείου, το οποίο συνεχίζεται έως και σήμερα. Αντίστοιχα το Patras Pride ξεκίνησε το 2016 ανοίγοντας με τη σειρά του μια πληθώρα συζητήσεων γύρω από τη σεξεργασία, την έμφυλη βία στον χώρο εργασίας, την ομογονεϊκότητα, την περιθωριοποίηση των άνω των 50 ετών ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, ενώ το πρόγραμμα πάντα περιλαμβάνει dj set και drag show..

Η θεσμική στροφή των ΛΟΑΤ+ οργανώσεων μετά τη δεκαετία του ’90 και η σταδιακή μετατροπή πολλών από αυτών σε ΜΚΟ, οδήγησε στην αποπολιτικοποίηση ενός μέρους των ΛΟΑΤ+ διεκδικήσεων και στην εμπορευματοποίηση των ΛΟΑΤ+ ταυτοτήτων και βιωμάτων. Δύο από τα κύρια σημεία κριτικής προς τις μαζικές διοργανώσεις Pride αφορούν στην αποδοχή χορηγιών από εταιρείες, αναπαράγοντας τη λογική του pinkwashing και στη συμμετοχή μπλοκ αστυνομικών κατά τη διάρκεια της παρέλασης/πορείας. Το 2017 η Πρωτοβουλία για ένα Aυτοοργανωμένο Pride των αναγκών και επιθυμιών μας, πραγματοποίησε παρέμβαση εξαιτίας της συμμετοχής της Δράσης Αστυνομικών Ενάντια στο Ρατσισμό στο Athens Pride⁶.

Το ζήτημα της παρουσίας ένστολων αστυνομικών στο εσωτερικό του Pride, φέρνει αναταραχές μεταξύ των οργανώσεων και των συλλογικοτήτων σε διάφορες χώρες ⁷, καθώς η ίδια η ύπαρξη των Pride Parades ξεκίνησε ως απάντηση στην αστυνομική βία και καταστολή εναντίον των τρανς, γκέι, λεσβιών και άλλων ΛΟΑΤΚΙ+ υποκειμένων. Ειδικά μετά την πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου για την υπόθεση της Zackie Oh!/του Ζακ Κωστόπουλου και την αθώωση των αστυνομικών μέσα από ένα «ανατριχιαστικό μήνυμα ατιμωρησίας» ⁸, το ζήτημα αυτό φαίνεται ότι θα διχάσει ακόμη περισσότερο μέσα στα επόμενα χρόνια τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και τις διοργανώσεις Pride στην Ελλάδα.

Πηγή: 3ο Αυτο-οργανωμένο Patras Pride 2018

Η σύνδεση μεταξύ των διαθεματικών φεμινιστικών και των ΛΟΑΤ+ διεκδικήσεων δεν ήταν ούτε είναι κάτι που θα έπρεπε να θεωρούμε δεδομένο. Πολύ συχνά κατά το παρελθόν οι διοργανώσεις Pride επικεντρώνονταν στη γκέι ταυτότητα του λευκού όμορφου καλογυμνασμένου δυτικού άνδρα. Η διαρκής υπενθύμιση από την ακτιβίστρια Ευαγγελία Βλάμη, εκπρόσωπο της οργάνωσης Lesb.Equal. (Lesbians For Equality), όσο ήταν εν ζωή, για την αναγκαιότητα της χρήσης του όρου λεσβιοφοβία ήταν ενδεικτική της κατάστασης: «Ο όρος είναι διπλός, υπάρχει η ομοφοβία και η λεσβιοφοβία. Σε αυτές τις φοβίες υπάρχει και η διάσταση του φύλου. Πολλές γυναίκες, λεσβίες, αμφισεξουαλικές και τρανσέξουαλ, δέχονται διάκριση ταυτόχρονα και ως γυναίκες και ως λεσβίες» ⁹. Αντίστοιχες ανησυχίες γύρω από τη διαθεματική προσέγγιση των Pride Parades στην Ελλάδα ήγειρε και η συζήτηση γύρω από τη συμμετοχή του ΚΕΕΛΠΝΟ στο Athens Pride του 2015, μετά τη διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών επί Ανδρέα Λοβέρδου.

Μέσα από τη συμμετοχή μας στο Pride, γινόμαστε κομμάτι της ιστορίας του, η ντροπή μετουσιώνεται σε περηφάνεια και οι αγώνες θυμίζουν γιορτή, αίροντας το ψευδοδίπολο μεταξύ πολύχρωμου πάρτι και πολιτικής πορείας. Ενδεχομένως η πανδημία να έφερε εμπόδια και νέα δεδομένα για το Pride, αφού εκδηλώσεις, όπως το EuroPride 2020 που προγραμματιζόταν να γίνει στη Θεσσαλονίκη, ματαιώθηκαν. Παρόλ’ αυτά φαίνεται ότι προχωράμε προς μία συνέχιση των διοργανώσεων Pride σε όλον τον κόσμο. Έχουμε ακόμη ανάγκη από ορατότητα και ενδυνάμωση, ακόμη κι αν πρέπει να κοιτάξουμε και προς άλλες κατευθύνσεις, προς πιο πολυφωνικές εκπροσωπήσεις για trans, nonbinary άτομα, για τις σεξεργάτριες, για γέφυρες με τις μαύρες και αναπηρικές κοινότητες, για τους ταξικούς αγώνες και την αλληλεγγύη με τις προσφύγισσες και τους πρόσφυγες.

Όλα όσα συμβαίνουν, κατακτήθηκαν με κόπο, αλλά έχουμε ακόμη πολλούς λόγους για να διεκδικούμε χώρο για τις ζωές, τα σώματα και τις επιθυμίες μας. Τα αυτο-οργανωμένα Pride ενθαρρύνουν την ανάδειξη των πιο «δύσκολων» και αντιδημοφιλών συζητήσεων, καλύπτοντας τα κενά που δημιούργησαν οι πιο μαζικές διοργανώσεις και ενδυναμώνοντας την τάση για αποκέντρωση των πολιτικών δράσεων από τις μεγαλουπόλεις, φωτίζοντας τα δίκτυα αλληλεγγύης σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Το Pride της Αθήνας το 2019 ήταν αφιερωμένο στον Ζακ, ενώ το Αυτο-οργανωμένο Pride της Θεσσαλονίκης το 2021 ήταν αφιερωμένο στη Δήμητρα της Λέσβου. Ας κρατήσουμε τη μνήμη τους ζωντανή και να γίνει η σκέψη μας για τα αδικοχαμένα μέλη των κοινοτήτων μας, έναυσμα για περισσότερο αγώνα, ενδυνάμωση, περηφάνεια και, εντέλει, μια καλύτερη ζωή.

*Ευχαριστώ την Ειρήνη Πετροπούλου για τις πολύτιμες σκέψεις και πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μου και την Πάολα Ρεβενιώτη για την άδεια να συμπεριλάβω στο κείμενο την αφίσα της από το Pride στο Πεδίο του Άρεως.

Βιβλιογραφία

1. Amnesty International. «Ελλάδα: Ανατριχιαστικό μήνυμα ατιμωρησίας στέλνει η αθώωση αστυνομικών που εμπλέκονται στον βίαιο θάνατο του ΛΟΑΤΙ ακτιβιστή», (2022)
2. Armstrong, E.A., & Crage, S.M. “Movements and Memory: The Making of the Stonewall Myth” in American Sociological Review (2006), 71, 724 – 751.
3. D’Emilio, John. Sexual Politics, Sexual Communities: The Making of a Homosexual Minority in the United States (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1983), 1940–1970.
4. Holmes A. “Marching with Pride? Debates on Uniformed Police Participating in Vancouver’s LGBTQ Pride Parade” in Journal of homosexuality (2021), 68(8), 1320–1352.
5. Κουνάδη, Ηρώ & Γεωργιακώδη, Νικόλα. “Ομοφοβία: Ιστορίες από την κρύπτη“, (2012)
6. Μάης, Χρίστος, “Το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ): Έμφυλες αντιστάσεις στην Μεταπολιτευτική Ελλάδα” (περιοδικό Εντροπία, 2015), τεύχος 5.
7. Μπατσιούλας, Άρης. “20th Century Boy” στο Αόρατη Ιστορία: Διαδρομές, βιώματα και πολιτικές των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα, επιμ. Δ. Αγγελίδης, Ν. Παπαθανασίου, Ε.Ο. Χρηστίδη (Αθήνα: Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2019)
8. Nevius, Delaney, THE FIRST PRIDE WAS A RIOT: How Queer Activism Has Partnered with Police to Hurt the Community’s Most Vulnerable, (29 Hastings Women’s L.J.,2018), 125
9. Stryker, Susan & Jim Van Buskirk. Gay by the Bay: A History of Queer Culture in the San Francisco Bay Area (San Francisco, CA: Chronicle, 1996)
10. Stryker, Suzan. “Anatomy of a Riot: The Role of the 1966 Compton’s Cafeteria Disturbance in the Politicization of San Francisco’s Transgender 748—–AMERICAN SOCIOLOGICAL REVIEW Community.” Presented at the American Historical Society Association Annual Meeting, January 5, San Francisco, CA. (2002)

Σημειώσεις