Εμμανουέλα Δούση – Κλίμα και Εκλογές: Q&A
1. Ποιοι είναι οι πιο κρίσιμοι τομείς ώστε η Ελλάδα να κάνει τα βήματα που χρειάζεται την επόμενη τετραετία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης;
Τα βήματα που πρέπει να κάνει η χώρα την επόμενη τετραετία συνοψίζονται στο τρίπτυχο συμμόρφωση-συνοχή-συμμετοχή.
Το πρώτο βήμα είναι να τηρήσουμε με συνέπεια τις διεθνείς, ευρωπαϊκές και εθνικές πλέον δεσμεύσεις. Από τον Μάιο του 2022 έχουμε τον Εθνικό Κλιματικό Νόμο, ο οποίος ρυθμίζει την πορεία της χώρας προς την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050, εξειδικεύοντας την ευρωπαϊκή δέσμευση με ενδιάμεσους στόχους και προϋπολογισμούς άνθρακα για κάθε ρυπογόνο τομέα.
Μέχρι το καλοκαίρι, θα πρέπει να έχουμε καταθέσει στην ΕΕ αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), το οποίο να ευθυγραμμίζεται με τους νέους στόχους της ΕΕ υπό την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Επιπλέον, ενόσω θα λαμβάνουμε μέτρα για να μειώσουμε τις επιβλαβείς εκπομπές και να επισπεύσουμε τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, θα πρέπει παράλληλα να προετοιμαστούμε, να θωρακιστούμε καλύτερα, για να αντιμετωπίσουμε τις ζημιές που ήδη προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Η προσαρμογή στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής απαιτεί πολλή δουλειά σε τοπικό κυρίως επίπεδο.
Το δεύτερο βήμα αφορά τη συνοχή για τις υποδομές. Η επίτευξη των στόχων του Εθνικού Κλιματικού Νόμου συνδέεται με τη γρήγορη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Η ανακοίνωση, το 2019, της παύσης λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων μέχρι το 2028 ήταν ένα σημαντικό βήμα. Όμως το 2022 η κυβέρνηση αποφάσισε να αναστήσει το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης εγχώριων υδρογονανθράκων (εφόσον βεβαίως αυτοί εντοπιστούν), ένα πρόγραμμα που είχε επιλεγεί σε μια άλλη, παρωχημένη πλέον εποχή.
Το να «κλειδώσουμε» τη χώρα σε νέες υποδομές ορυκτών καυσίμων αφενός αντίκειται στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, αφετέρου είναι ένα σχέδιο οικονομικά ασύμφορο. Τέτοιες υποδομές πολύ σύντομα θα καταστούν λανθάνοντα περιουσιακά στοιχεία και θα απαιτούνται υψηλότατες επενδύσεις, ώστε να μετατραπούν για πιο πράσινες χρήσεις. Έτσι, πρέπει να κινηθούμε προς την κατεύθυνση της περαιτέρω διείσδυσης των ΑΠΕ, ασφαλώς με σωστή χωροθέτηση. Χρειάζονται επίσης υποδομές αποθήκευσης ώστε να αξιοποιούμε την περίσσεια ενέργεια όταν δεν είναι τόσο υψηλή η παραγωγικότητά τους.
Το τρίτο βήμα είναι η βελτίωση της συμμετοχής της κοινωνίας στη χάραξη πολιτικών. Αυτό προϋποθέτει όμως συνεχή, έγκυρη και εύληπτη ενημέρωση και δυνατότητα συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων, κάτι στο οποίο υστερούμε μέχρι στιγμής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές τα οποία διαμορφώθηκαν από την κεντρική κυβέρνηση με πολύ περιορισμένη, έως μηδενική, εμπλοκή των τοπικών παραγόντων.
Ένα άλλο παράδειγμα αποτελούν τα πρόσφατα νομοσχέδια για τις ΑΠΕ και την προστασία του φυσικού και χωροταξικού περιβάλλοντος τα οποία τέθηκαν σε διαβούλευση για ελάχιστες ημέρες, στερώντας τη δυνατότητα συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Θα πρέπει να καλλιεργήσουμε μια κουλτούρα λιγότερο συγκεντρωτική, η οποία είναι βέβαιο ότι θα έχει και καλύτερα αποτελέσματα ως προς την εφαρμογή.
2. Γιατί είναι τόσο σημαντικοί και πως αφορούν την καθημερινότητα των πολιτών;
Η τήρηση των παραπάνω σίγουρα θα είχε πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες. Η ενεργειακή κρίση που εντάθηκε μετά την παράνομη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κατέδειξε ότι η ΕΕ στηρίζεται πολύ στις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων. Το να προχωρήσουμε σε καθαρές μορφές ενέργειας, η παραγωγή των οποίων, ιδίως στη χώρα μας, είναι άφθονη, θα συντείνει, κατ’ αρχάς, στην ενεργειακή ασφάλειά μας, τόσο σε επίπεδο Ένωσης, όσο και αμιγώς στο εθνικό επίπεδο.
Η ενεργειακή αυτή αυτονομία θα έχει και οικονομικά οφέλη. Σκεφτείτε να είχαμε εδώ και μερικά χρόνια, επενδύσει περισσότερο στις ΑΠΕ. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, από ενεργειακής/οικονομικής άποψης, δεν θα μας είχε αγγίξει τόσο. Επομένως, με περισσότερες ΑΠΕ, θα βλέπαμε στην προκειμένη περίπτωση πιο χαμηλές και πιο σταθερές τιμές στους λογαριασμούς του ρεύματός μας. Επίσης, οι παραπάνω κατευθύνσεις, σίγουρα θα μας δώσουν έναν αναβαθμισμένο γεωπολιτικό ρόλο, καθώς θα μας κρατήσουν στο κέντρο των εξελίξεων σε Ευρωπαϊκό και περιφερειακό επίπεδο.
Τέλος, πολύ σημαντικό σε όλα αυτά είναι να υπάρχει μια συνέχεια στην υλοποίησή τους. Ο ρόλος του/της πολίτη σε ατομικό επίπεδο δεν είναι όσο μικρός νομίζουμε συχνά. Είναι σημαντικό οι πολίτες να θεωρούν νομιμοποιημένα τα μέτρα που λαμβάνονται, ώστε να τα οικειοποιούνται και να τα εφαρμόζουν. Κι αυτό συνδέεται άμεσα με το να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν. Περισσότερες προβλέψεις για την καλύτερη συμπερίληψη της κοινωνίας στο πολιτικό γίγνεσθαι, θα ευνοήσουν κάτι τέτοιο. Μάλιστα, για τους νέους/νέες, που είναι η γενιά που θα κληθεί να εφαρμόσει τωρινές αποφάσεις και να ζήσει στις συνθήκες που θα διαμορφωθούν βάσει των αποφάσεων αυτών, η συμμετοχή πρέπει να είναι προτεραιότητα.
3. Με δεδομένο ότι η επόμενη βουλή θα έχει καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, με ποια κριτήρια το εκλογικό σώμα μπορεί να αξιολογήσει τα πολιτικά κόμματα;
Θα πρότεινα δύο κριτήρια, ένα τυπικό και ένα πιο ουσιαστικό. Το πρώτο κριτήριο είναι οι προεκλογικές δεσμεύσεις των πολιτικών κομμάτων και η μέχρι τώρα σχετική ατζέντα τους. Εξετάζουμε δηλαδή τις θέσεις των κομμάτων και την πολιτική που υπόσχονται να ακολουθήσουν. Το δεύτερο κριτήριο είναι να παρακολουθούν οι πολίτες την εφαρμογή ή μη των δεσμεύσεων και των πολιτικών και αυτό να αποτελέσει κριτήριο για την επόμενη ψήφο τους.
4. Τελικά υπάρχει η αναγκαία πληροφορία για να μπορέσει να αποκωδικοποιήσει ο/η ψηφοφόρος τις θέσεις των κομμάτων για την κλιματική κρίση;
Η κλιματική κρίση μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εντάσσεται στην εθνική ατζέντα και να ενσωματώνεται στο δημόσιο διάλογο, έστω και παρεμπιπτόντως, δηλαδή, στο περιθώριο συζητήσεων για ενεργειακά ή οικονομικά ζητήματα. Τα επόμενα χρόνια περιμένω να δούμε αυτή την τάση να ισχυροποιείται ακόμη περισσότερο και να καθίσταται, ως εκ τούτου, πιο κατανοητή και προσβάσιμη η πληροφορία αυτού του τύπου για τον/την απλό/η πολίτη.
Ο δικός μας ρόλος, της ακαδημαϊκής κοινότητας, ιδίως ενός τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης είναι να προσφέρουμε εμπεριστατωμένη γνώση και να προάγουμε την έρευνα για την κλιματική κρίση από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστημών, να εντάσσουμε νέα μαθήματα και προγράμματα ενεργού μάθησης για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες ώστε να διαμορφώνουμε πολίτες και ψηφοφόρους με ανεπτυγμένα αισθητήρια.
