Η Διαύγεια ως δράση ανοιχτής διακυβέρνησης διεθνούς επιπέδου
Η Διαύγεια ως δράση ανοιχτής διακυβέρνησης διεθνούς επιπέδου
Η Διάυγεια μαζί με το opengov.gr είναι οι πιο εμβληματικές δράσεις ανοιχτότητας, εκτός από τις 24 μεγάλες δράσεις Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, που διαμορφώθηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Γιώργο Α. Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 2009.
Οι βασικές σχεδιαστικές αρχές όλων αυτών των έργων διαμορφώθηκαν από επιτροπή που συγκροτήθηκε με απόφαση του πρώην Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Γιώργου Α. Παπανδρέου στις 19 Μαρτίου 2009, με αντικείμενο τη χάραξη στρατηγικής και δράσεων για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Στην επιτροπή με συντονιστή τον Χρήστο Μπούρα, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών, συμμετείχαν οι Αυγέρου Χρυσάνθη, Καθηγήτρια London School of Economics, Καρούνος Θόδωρος, Σύμβουλος του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Μήτρου Λίλιαν, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μπλέτσας Μιχάλης, Ερευνητής στο Media Lab-MIT, Νικολάου Χρήστος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, Πουλυμενάκου Αγγελική, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπινέλλης Διομήδης, Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η επιτροπή δημοσιοποίησε την πρότασή της για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών, τον Σεπτέμβριο του 2009, με συνοπτικό τίτλο “Ψηφιακή Δέσμευση”.
Η κεντρική κατεύθυνση των προτάσεων της επιτροπής ήταν ένα νέο μοντέλο ανοιχτής Διακυβέρνησης με τους πολίτες ενεργούς και συνδιαμορφωτές των πολιτικών.
Η “Ψηφιακή Δέσμευση” αναφερόταν σε δράσεις και πρωτοβουλίες σε όλο το φάσμα της Διοίκησης, της Κοινωνίας και της Οικονομίας, μέσα από ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο το οποίο συμπεριλαμβάνει την προσαρμογή του κράτους στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής και τον επαναπροσδιορισμό της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Προτάθηκαν πολιτικές που θα ενίσχυαν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, την αποτελεσματικότητα και την εξυπηρέτηση των πολιτών σε όλες τις δραστηριότητές τους, τη συμμετοχή και διαβούλευση που καθορίζουν τις επιλογές μας για την χρήση ΤΠΕ στη δημόσια διοίκηση. Οι προτάσεις της επιτροπής ήταν σχεδιασμένες ώστε να υπηρετούν τους στόχους αυτούς, αλλά και να καταπολεμούν τη σπατάλη οικονομικών και ανθρώπινων πόρων, τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία.
Με τον χαιρετισμό του Πρωθυπουργού στο 11ο Ετήσιο Συνέδριο GREEK ICT FORUM, διατυπώθηκε το πλαίσιο πολιτικών της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ για την ανοιχτή ηλεκτρονική διακυβέρνηση, και… αμέσως μετά, ξεκίνησε η υπονόμευση της “Ψηφιακής Δέσμευσης”. Έμμεσα και άμεσα, με δημοσιεύματα στον Τύπο κυρίως κατά της υιοθέτησης του ανοιχτού λογισμικού, τα οποία ήταν κατευθυνόμενα από οργανωμένα συμφέροντα που εκπροσωπούσαν εταιρείες οι οποίες εισήγαγαν και διέθεταν λογισμικά πολυεθνικών. Οι εταιρείες εκείνες, δεν επιθυμούσαν να τροποποιήσουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο από την εισαγωγή, εμπορία και ανάπτυξη εφαρμογών με αυτά τα λογισμικά, στη χρήση λύσεων ανοιχτού λογισμικού που θα βελτίωνε την απασχόληση εξειδικευμένου προσωπικού στην ελληνική αγορά πληροφορικής, ενδυναμώνοντάς τη και διεθνώς. Έτσι, χάθηκε μια δεκαετία! Σήμερα, πλέον, όλο και περισσότερες εταιρείες υιοθετούν λύσεις ανοιχτού λογισμικού.
Στο αναφερόμενο πλαίσιο, συγκροτήθηκε πριν από τις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009 η ομάδα OpenGov, τα μέλη της οποίας (όλοι μας ακτιβιστές από την κοινότητα του ανοιχτού λογισμικού), βρεθήκαμε από την επόμενη ημέρα εκείνων των εκλογών στο Μαξίμου. Γεγονός είναι ότι με βάση και την “Ψηφιακή Δέσμευση” είχε αρχίσει να λειτουργεί η ομάδα OpenGov στο πλαίσιο των εθελοντών Διαδικτύου του ΠΑΣΟΚ από τις αρχές του 2009 – είχε γίνει πολύ σοβαρή προεργασία, εκεί είχαν εκκολαφθεί οι ιδέες του opengov, της Διαύγειας, της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης, του ΕΣΗΔΗΣ/ΚΗΜΔΗΣ με το όνομα “αγορά” και πολλές άλλες που ακολούθησαν. Τα υπόλοιπα έργα δεν ακολούθησαν πιστά τις αρχές της ανοιχτότητας γιατί μεσολάβησαν οι κυβερνητικές αλλαγές του 2011 και χάθηκε η πολιτική βούληση σε επίπεδο Υπουργού και Πρωθυπουργού.
Την ομάδα που λειτουργούσε στο γραφείο του πρώην πρωθυπουργού συντόνιζαν ο καθηγητής Χρήστος Μπούρας, σήμερα Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών, ο Θανάσης Πρίφτης, σήμερα Διευθυντής του Ynternet.org και Ερευνητής του University of Applied Sciences της Ελβετίας και ο γράφων. Οι τρεις μας ξεκινήσαμε να δουλεύουμε μαζί από το 2005 οπότε και ανέλαβα επικεφαλής του Τμήματος Τεχνολογιών Διαδικτύου του ΠΑΣΟΚ, το οποίο είχαμε στελεχώσει με ακτιβιστές του ανοιχτού λογισμικού μέσα από ανοιχτές προσκλήσεις, καθώς προσλαμβάναμε πάντα τους πιο ικανούς. Τα βασικά στελέχη της ομάδας, ήταν οι Σ.Αθανασίου, Θ.Δεληγιάννης, Θ.Ζαμάνη, Α.Μελίδης, Γ.Καραμανώλης, Σ.Κατσούλης, Π.Κρανιδιώτης, Π.Τσιαβός, Ξ.Παπαδόπουλος, Φ.Ρούτσης και Μ.Ψαλίδας. Η Λίλιαν Μήτρου είχε την ευθύνη σύνταξης του Νόμου της Διαύγειας, ενώ στην επεξεργασία της νομοθετικής ρύθμισης συνέβαλε και η Βασιλική Νταλάκου. Η Νάνσυ Ρουτζούνη ήταν επικεφαλής των Ομάδων σε κάθε υπουργείο που υλοποίησαν τη Διαύγεια.
Η Διαύγεια ήταν από τα πιο πετυχημένα έργα της ομάδας opengov γιατί σχεδιάστηκε από την αρχή με ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και παρείχε ανοιχτά δεδομένα. Είχε τις εξής καινοτομίες:
1) Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με τις βασικές αρχές της ανοιχτότητας (συνεργατικός σχεδιασμός με ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και ανοιχτά δεδομένα),
2) Οι αποφάσεις δεν ήταν εκτελεστέες εάν δεν είχαν αναρτηθεί στη Διαύγεια,
3) Κάθε απόφαση λάμβανε με την καταχώρηση της στη Διαύγεια μοναδικό αριθμό, τον ΑΔΑ (αριθμό διαδικτυακής ανάρτησης),
4) Συνοδευόταν από επιχειρησιακό σχέδιο εφαρμογής του νόμου της Διαύγειας που επιμελήθηκαν ο Γιώργος Καραμανώλης και η Νάνσυ Ρουτζούνη και υλοποιήθηκε με επιτυχία. Ως ομάδα επεξεργαστήκαμε και επιχειρησιακό σχέδιο εφαρμογής του νόμου 3979 για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αλλά δεν υλοποιήθηκε λόγω των κυβερνητικών αλλαγών του 2011.
Πολλά από τα γνωστά προβλήματα αυτής της περιόδου, θα είχαν περιοριστεί εάν είχε υιοθετηθεί η πρόταση μας να υλοποιηθεί μια αντίστοιχη με τη Διαύγεια πλατφόρμα για τις απόρρητες αποφάσεις με διαβαθμισμένη πρόσβαση.
Η Διαύγεια δεν θα είχε υλοποιηθεί εάν δεν είχε την υποστήριξη του πρώην πρωθυπουργού, Γιώργου Α.Παπανδρέου (διατύπωσε την αρχική ιδέα σε συνέδριο για την δημόσια διοίκηση στην Θεσσαλονίκη το 2005), του τότε υπουργού Γιάννη Ραγκούση και του τότε Γ. Γ του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης, Δημήτρη Στεφάνου.
Η επιτυχία της ομάδας opengov οφείλεται και στην τεχνικό-οικονομική υποστήριξη που μας παρείχε το ΕΔYΤE με συντονιστή τον τότε αντιπρόεδρο του, και σήμερα κοσμήτορα της σχολής των Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ, καθηγητή Νεκτάριο Κοζύρη. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, μετά την επιστολή παράδοσης στην κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά, ο Παναγιώτης Κρανιδιώτης συνέχισε να υποστηρίζει τεχνικά τη Διαύγεια έως το 2014, οπότε και ξεκίνησε να λειτουργεί το έργο της ΚτΠ ΑΕ που υλοποίησε η εταιρεία OTS. Εάν την άνοιξη του 2010, ξεκινούσε μόνο η διαγωνιστική διαδικασία, χωρίς παράλληλα να ξεκινήσει η αρχική υλοποίηση της Διαύγειας με αξιοποίηση υφιστάμενων υποδομών και ανθρώπινου δυναμικού, έως το 2014 δε θα υπήρχε η Διαύγεια. Θα ήταν μόνο μια… ιδανική ρομαντική ιδέα, και όχι εκατομμύρια δημοσιοποιημένες αποφάσεις χιλιάδων φορέων.
Οι ίδιες αρχές με την ανάπτυξη της Διαύγειας – με ελάχιστες αποκλίσεις – έχουν ακολουθηθεί και στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του gov.gr από το ΕΔΥΤΕ με βασικό εμπνευστή τον καθηγητή του ΕΜΠ Νεκτάριο Κοζύρη και Κοσμήτορα της Σχολής των Ηλεκτρολόγων.
Πώς θα αναβαθμιστεί η Διαύγεια
Η Διαύγεια άνοιξε ένα παράθυρο στις αποφάσεις του δημόσιου τομέα, ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα για την Ελλάδα το 2010 που την κατέταξε στις 8 χώρες παγκοσμίως που είχαν ενεργητικές πολιτικές διαφάνειας. Το Ηνωμένο Βασίλειο ακολούθησε, με ένα πιο ριζοσπαστικό μέτρο διαφάνειας το 2012: άρχισε να δημοσιεύει τα στοιχεία των υπεργολάβων όλων των εταιρειών που αναλάμβαναν έργα του δημοσίου, ώστε να υπάρχει διαφάνεια για το πού πάνε τα χρήματα του κάθε έργου που αναθέτει το δημόσιο.
Στα 12 χρόνια που μεσολάβησαν, η Διαύγεια συνέβαλε στην αύξηση της διαφάνειας, όμως έχει πολλά ακόμα να πετύχει σε θέματα υπεύθυνης διακυβέρνησης, λογοδοσίας και δημόσιας συμμετοχής. Δυστυχώς, μετά από τον αρχικό σχεδιασμό, δεν αφιερώθηκαν πόροι για τον συνεργατικό ανασχεδιασμό και την αναβάθμιση της Διαύγειας.
Ο ανασχεδιασμός θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα από μια σειρά καινοτόμων δράσεων συν-δημιουργίας που θα συμπεριλαμβάνουν όλες τις ομάδες με ενδιαφέρον για τη Διαύγεια, όπως ενεργούς πολίτες, επιχειρήσεις, ελεγκτικές αρχές, συλλογικούς φορείς, δημοσιογράφους και ερευνητές. Οι μεγαλύτερες προκλήσεις για να γίνει αυτός, είναι η μετάβαση της Διαύγειας από το εγγραφοκεντρικό μοντέλο, στο δεδομενοκεντρικό μοντέλο ώστε το σύνολο των δεδομένων κάθε απόφασης που αναρτάται στη Διαύγεια να είναι μηχαναγνώσιμο, καθώς και η επέκταση του πεδίου εφαρμογής της, ώστε να συμπεριλαμβάνονται και έγγραφα όπως μελέτες, σημειώματα και εισηγήσεις, τα οποία οδηγούν στη έκδοση άλλων πράξεων και τη λήψη αποφάσεων.
Η Διαύγεια μπορεί να είναι και σύστημα διαμόρφωσης προτάσεων για την βελτίωση του τρόπου λειτουργίας του δημοσίου τομέα.
