Ξετυλίγοντας τον μίτο της Παιδείας για τις έμφυλες ανισότητες

Χρήστος Παπαγιάννης
Διευθυντής Eteron

Μπορεί η απάντηση, διαρκώς και για όλα, να είναι η κατασταλτική δράση; Η ερώτηση είναι ρητορική και η “προφανής” απάντηση είναι αρνητική. Ωστόσο, σήμερα για ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών δρώντων η απάντηση σε κάθε πρόβλημα περιορίζεται στην αντίδραση μετά την εκδήλωσή του. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και σε ζητήματα, όπως η ανισότητα των φύλων ή το φαινόμενο της έμφυλης βίας. Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει: “αυτό ζητούν οι πολίτες, αυτό τους προσφέρουν οι πολιτικοί”. Εξάλλου, όλα ισοπεδώνονται όταν μιλάει η “εκλογική οικονομία”. Κι όμως η κοινωνία είναι αρκετά πιο μπροστά απ’ το πολιτικό σύστημα. Η έρευνα του Eteron σε συνεργασία με το King’s College του Λονδίνου, που διενεργήθηκε σε δείγμα 2.074 πολιτών μεταξύ 4-6 Ιουνίου 2024, αποτυπώνει εμμέσως πλην σαφώς το αίτημα των πολιτών για ολιστικές λύσεις, όσον αφορά τις έμφυλες ανισότητες, μέσα από την εκπαίδευση.

Συγκεκριμένα, το 61,28% των ερωτηθέντων συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί ότι το εκπαιδευτικό σύστημα προάγει την ισότητα των δύο φύλων έναντι του 35,3% που διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί. Η αντιμετώπιση της εκπαίδευσης, ως τον πιο αξιόπιστο θεσμό προώθησης της ισότητας μεταξύ των φύλων, αποτελεί μια έμμεση, αλλά σαφή ένδειξη ότι για τους πολίτες η λύση περνάει μέσα από την Παιδεία. Την σημασία της στην αντιμετώπιση των έμφυλων ανισοτήτων αναγνωρίζει, τόσο η UNESCO, όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Συνεπώς, εκείνοι που βρίσκονται στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά και οι άνθρωποι από τα κάτω, συνηγορούν στον κομβικό ρόλο που δύναται να διαδραματίσει η Παιδεία στις προσπάθειες προώθησης της ισότητας των φύλων.

Γιατί λοιπόν, δεν συζητάμε αρκετά για τις λύσεις, που μπορεί να δώσει η εκπαιδευτική πολιτική σε ένα ολιστικό σχέδιο για την αντιμετώπιση των έμφυλων ανισοτήτων και των συνεπειών που απορρέουν από αυτές; Δεν υπάρχει ικανοποιητική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ωστόσο, αν κάτι είναι σίγουρο, αυτό δεν είναι άλλο πως περνά από το χέρι μας να ενώσουμε τις φωνές μας και με συλλογική δράση να σηκώσουμε αυτή τη συζήτηση πιο ψηλά στην καθημερινή ατζέντα. Όταν όμως συμβεί αυτό, είναι απαραίτητο να υπάρχουν και συγκεκριμένες προτάσεις.

Ορισμένες προτάσεις, μέσα από τα κείμενα πολιτικής του ΟΗΕ:

• Εξάλειψη των διακρίσεων από το εκπαιδευτικό υλικό, μέσω της αφαίρεσης των έμφυλων στερεοτύπων από τα προγράμματα σπουδών και τα διδακτικά υλικά.
• Διά βίου μάθηση και μετεκπαίδευση των δασκάλων/καθηγητών σε μεθόδους που μετασχηματισμού των έμφυλων στερεοτύπων, ώστε να ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες των μαθητών και μαθητριών.
• Εξασφάλιση ότι οι εκπαιδευτικοί αποκτούν τις γνώσεις και τις δεξιότητες, για να παρεμβαίνουν όταν παρατηρούν στην τάξη επιβλαβείς έμφυλες νόρμες, στάσεις και πρακτικές.
• Παροχή εγκαταστάσεων για την σωστή υγιεινή στις μέρες της εμμηνόρροιας, καθώς και προγραμμάτων ολοκληρωμένης σεξουαλικής εκπαίδευσης​.
• Διασφάλιση ίσης εκπροσώπησης ανδρών και γυναικών σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα για την ενθάρρυνση των μαθητών να σπουδάσουν μαθήματα που δεν θεωρούνται παραδοσιακά κατάλληλα για το φύλο τους.
• Ενθάρρυνση της ίσης συμμετοχής αγοριών και κοριτσιών στην τάξη για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων όλων των μαθητών/τριών.

Εκτός όμως από τις προτάσεις -όπως οι παραπάνω- είναι κομβικό, για να είμαστε επίκαιροι, αξιόπιστοι, αποτελεσματικοί και να διαμορφώσουμε μια ολοκληρωμένη, αλλά και συμπεριληπτική στρατηγική ενσωμάτωσης της οπτικής του φύλου στην εκπαίδευση (gender mainstreaming strategy), να έχουμε και συγκεκριμένους στόχους. Η γνωστή οικονομολόγος Mariana Mazzucato περιγράφει εύγλωττα αυτή την ανάγκη, με τον όρο “Mission-Driven Government” (Διακυβέρνηση με γνώμονα την Αποστολή). Αυτή η έννοια συμπυκνώνεται στην εξής φράση: Διακυβέρνηση που θέτει εστιασμένους -κι όχι γενικόλογους- στόχους. Δεν είναι δηλαδή αρκετό να μιλάμε για “ανάπτυξη”, “ευημερία” και “συμπερίληψη”, χωρίς να είμαστε ακριβείς ως προς το τι εννοούμε. Αυτό παράλληλα, σημαίνει ότι χρειαζόμαστε σωστούς δείκτες μέτρησης των στόχων, τους οποίους θέτουμε.

Πώς μεταφράζονται τα παραπάνω στην συγκεκριμένη περίπτωση; Μαζί με μια ολιστική προσέγγιση, που θα έχει στο επίκεντρο την εκπαίδευση, είναι κρίσιμο να τεθούν συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι στόχοι. Μια ανάλυση των στόχων, που θα ήταν πιθανό να τεθούν (και των ανάλογων δεικτών αξιολόγησης), αποτελεί αντικείμενο κοπιώδους επιστημονικής μελέτης και έρευνας από μόνο του. Παρόλα αυτά, αξίζει για την καλύτερη κατανόηση του παραπάνω επιχειρήματος, να δοθούν δύο απλά και πρόχειρα παραδείγματα: (α) αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στα μαθησιακά αντικείμενα STEM -Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά- (β) η σταδιακή μείωση του αριθμού των γυναικοκτονιών με τελικό σκοπό την πλήρη εξάλειψη του φαινομένου. Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο, να αναφερθεί πως η γυναικεία εκπροσώπηση στις θετικές επιστήμες στην Ελλάδα βρίσκεται σε καλό επίπεδο.

Εν κατακλείδι, η έρευνα του Eteron αποτύπωσε ότι υπάρχει το λαϊκό έρεισμα, για να ανοίξει πιο ζωηρά ο διάλογος για πολιτικές συμπερίληψης και φώτισε την Εκπαίδευση ως τον κρισιμότερο πυλώνα, στον οποίο η συζήτηση της επόμενης μέρας οφείλει να βασιστεί. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να συμβεί με προχειρότητα, βιασύνη και κενή περιεχομένου συνθηματολογία. Αντιθέτως, αν βασιστεί στα γερά θεμέλια των συγκεκριμένων προτάσεων και στόχων, μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πεδίο δημιουργικής και εν τέλει αποτελεσματικής αντιπαράθεσης.