Ευρώπη: Χωρίς φυσικά σύνορα, αλλά γεμάτη ψηφιακά τείχη

Κάρλος Τζερόνιμο
Επίκουρος καθηγητής και ερευνητής στο ISCTE Business School στη Λισαβόνα.

Social Europe

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάργησε τα φυσικά σύνορα πριν από δεκαετίες, ωστόσο τα ψηφιακά τείχη κατακερματίζουν την ήπειρο περισσότερο από ποτέ.»

Εδώ και δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει καταργήσει τα φυσικά σύνορα. Σήμερα, διασχίζουμε την ήπειρο χωρίς να δείχνουμε διαβατήρια, σπουδάζουμε στο εξωτερικό τόσο απρόσκοπτα όσο και στην πατρίδα μας και ασκούμε κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα χωρίς να νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε «άλλη χώρα». Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι παντού ορατή και συνεχίζουμε να νιώθουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες περήφανοι γι’ αυτό. Ωστόσο, παραδόξως, τα ψηφιακά σύνορα παραμένουν εκεί, σιωπηλά, αόρατα και συχνά υψηλότερα από ποτέ.

Ένας φοιτητής του προγράμματος Erasmus εξακολουθεί να υποβάλλει τα ίδια έγγραφα σε ακαδημαϊκά ιδρύματα. Μια εταιρεία που εισέρχεται σε νέες ευρωπαϊκές αγορές επαναλαμβάνει γραφειοκρατικές διαδικασίες που έχουν ήδη ολοκληρωθεί αλλού. Ένας πολίτης που αναζητά ιατρική περίθαλψη στο εξωτερικό ανακαλύπτει ότι τα αρχεία υγείας του δεν ταξιδεύουν μαζί του. Η ειρωνεία είναι βαθιά: μια Ευρώπη χωρίς φυσικά σύνορα, αλλά γεμάτη με ψηφιακά τείχη.

Το Once-Only Technical System (OOTS) είναι το εργαλείο που σχεδιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που πολίτες, επιχειρήσεις και δημόσιες διοικήσεις αλληλεπιδρούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σχεδιάστηκε για να γεφυρώσει αυτό το χάσμα στο πλαίσιο του Κανονισμού για την Ενιαία Ψηφιακή Πύλη, μεταφέροντας δεδομένα και διαπερνώντας ψηφιακά τείχη ώστε να να είναι προσβάσιμα σε όλα τα κράτη-μέλη. Θεωρητικά, το OOTS σημαίνει το τέλος της περιττής γραφειοκρατίας: ένα δίπλωμα που αποκτάται στη Λισαβόνα θα πρέπει να ισχύει αυτόματα και στο Βερολίνο ή η φορολογική κατοικία που αποδεικνύεται στο Παρίσι για παράδειγμα, θα πρέπει αυτομάτως να επαληθεύεται και στη Ρώμη.

Υπόσχεση σε τεχνικό επίπεδο που συναντά πολιτική αντίσταση

Σε τεχνικό επίπεδο, το OOTS αντιπροσωπεύει μια ομοσπονδιακή αρχιτεκτονική που συνδέει τα εθνικά μητρώα βάσης -φορολογικά δεδομένα, ακαδημαϊκά έγγραφα, επιχειρηματικά αρχεία. Όλα συνδέονται μέσω ενός ενιαίου ευρωπαϊκού μηχανισμού διαλειτουργικότητας: Κάθε χώρα διατηρεί την κυριαρχία επί των συστημάτων της, επιτρέποντας παράλληλα την ασφαλή ανταλλαγή δεδομένων, πάντα με τη συγκατάθεση των πολιτών. Είναι ένα αποκεντρωμένο δίκτυο που βασίζεται σε κοινά πρότυπα για την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη.

Στην πράξη, ωστόσο, το OOTS παραμένει περισσότερο μια ελπιδοφόρα εξέλιξη παρά μια πραγματικότητα. Παλαιότερα συστήματα, ασύμβατα πρότυπα και διαφορετικά επίπεδα ψηφιακής «ωριμότητας» εξακολουθούν να υπάρχουν σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, ενώ οι διασυνοριακές ροές προσωπικών δεδομένων συνεχίζουν  να εγείρουν σύνθετα ερωτήματα σχετικά με τη συμμόρφωση με τον Γενικό Κανονισμό Προσωπικών Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Σε πολιτικό επίπεδο, τα κράτη-μέλη αντιστέκονται στην παραχώρηση της ψηφιακής κυριαρχίας, αντιμετωπίζοντας τα εθνικά συστήματα ως στρατηγικά «οχυρά». Επίσης, η γνώση και η πληροφορία έχουν σημασία: η διαλειτουργικότητα παραμένει αόρατη. Ο μέσος Ευρωπαίος πολίτης δεν απαιτεί την εφαρμογή του OOTS επειδή δεν γνωρίζει την ύπαρξή του. Μόνο όσοι έχουν πολεμήσει τη γραφειοκρατία μπορούν να αντιληφθούν την αξία του.

Παρόλα αυτά, ορισμένες χώρες προχωρούν. Η Πορτογαλία, μέσω της πρόσφατα ιδρυθείσας Υπηρεσίας για τη Μεταρρύθμιση της Δημόσιας Διοίκησης και τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό (ARTE), φιλοξένησε μια ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής με θέμα την Αρχή «Μία Φορά Μόνο» (Once-Only Principle – OOP). Αυτό ήταν κάτι περισσότερο από μια συνάντηση με στόχο μια τεχνική ενημέρωση, αλλά μια πολιτική δήλωση ότι ακόμη και τα μικρότερα κράτη-μέλη μπορούν να ηγηθούν και να δώσουν το παράδειγμα, αποδεικνύοντας ότι η ψηφιακή μεταρρύθμιση δεν χρειάζεται να είναι προνόμιο των μεγαλύτερων ή των  πλουσιότερων κρατών-μελών.

Το κόστος του κατακερματισμού

Η απάντηση φαίνεται προφανής, όμως η εφαρμογή αποδεικνύεται σχεδόν αδύνατη. Στην υγειονομική περίθαλψη, η διασυνοριακή ανταλλαγή και πρόσβαση σε ιατρικά αρχεία παραμένει ένας μακρινός στόχος. Στην εκπαίδευση και την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, τα ψηφιακά πιστοποιητικά παραμένουν παγιδευμένα σε PDF και περιττές σφραγίδες. Για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, η επέκταση σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ εξακολουθεί να φέρνει περιττά διοικητικά έξοδα. Πάνω απ’ όλα, η ιστορία παραμένει ανείπωτη. Οι πολίτες το βιώνουν αυτό όχι ως τεχνολογία υστέρηση, αλλά ως χρόνο που χάνεται στην καθημερινότητά τους.

Μια Ευρώπη χωρίς ψηφιακά σύνορα θα μπορούσε ήδη να υπάρχει. Ίσως θα έπρεπε να είχε εμφανιστεί εδώ και πολύ καιρό. Αλλά δεν είναι πολύ αργά. Η τεχνολογία υπάρχει. Η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ραγδαία. Οι βάσεις δεδομένων ωριμάζουν. Η πραγματική πρόκληση είναι πολιτική και πολιτιστική: η κατανόηση ότι μια ψηφιακά ενωμένη Ευρώπη θα είναι πάντα ισχυρότερη από το πιο προηγμένο κράτος-μέλος που «στέκεται» μόνο του.

Η Ευρώπη κινδυνεύει να έχει περιορισμένη επιρροή μέσω του κατακερματισμού. Εντούτοις, ακόμη και οι μικρές χώρες, όπως αποδεικνύει η Πορτογαλία, μπορούν να επιτύχουν περισσότερα όταν καθοδηγούνται από ένα όραμα. Όπως παρατήρησε κάποτε ο Πορτογάλος συγγραφέας Φερνάντο Πεσσόα, «Ένας άνθρωπος δεν είναι το μέγεθος του ύψους του, αλλά το μέγεθος αυτού που βλέπει». Και η Ευρώπη πρέπει να μετριέται όχι με βάση τον αριθμό των κρατών-μελών της ή το «βάρος» των θεσμών της, αλλά με το όραμα που επιλέγει να ακολουθήσει και να ασπαστεί. Τα φυσικά σύνορα έχουν εξαφανιστεί. Ήρθε η ώρα να καταργηθούν και τα ψηφιακά.