Αχτίδες προόδου σε έναν κόσμο που καταρρέει

Μαγκνταλένα Σεπούλβεδα Καρμόνα
Επικεφαλής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UNRISD) και μέλος της Ανεξάρτητης Επιτροπής για την Μεταρρύθμιση της Διεθνούς Εταιρικής Φορολογίας (ICRICT).

Social Europe

Νιώθετε μερικές φορές σαν να καταρρέει ο κόσμος μπροστά στα μάτια σας; Αν ναι, δεν είστε μόνοι. Το παγκόσμιο τοπίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ζοφερό: οι πόλεμοι μαίνονται σε πολλά μέτωπα, οι φυσικές καταστροφές επιδεινώνονται από την ανθρώπινη ανοησία και οι κρίσεις που απαιτούν επείγουσες λύσεις και χρηματοδότηση φαίνονται ατελείωτες. Ωστόσο, η πρόσφατη πρόοδος στον τομέα της πολυμερούς διπλωματίας στη σύνοδο των G20 υπό την ηγεσία της Βραζιλίας παρέχει κάποιες αχτίδες ελπίδας.

«Δεν διαβάζω πια ειδήσεις». Αυτό το συναίσθημα δεν είναι μοναδικό στον κοινωνικό μου κύκλο. Μια αναφορά του ινστιτούτου Reuters αναδεικνύει μια αυξανόμενη τάση: «Το ενδιαφέρον για τις ειδήσεις συνεχίζει να μειώνεται, τροφοδοτώντας την αποσύνδεση και την επιλεκτική αποφυγή ειδήσεων».

Δεν είναι δύσκολο να συμπάσχεις με αυτή την τάση των πολιτών. Μια γρήγορη σάρωση των τίτλων είναι αρκετή για να βαρύνει τη διάθεση οποιουδήποτε. Οι πόλεμοι στην Ουκρανία, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή έχουν εντείνει τις γεωπολιτικές εντάσεις σε επίπεδα που δεν έχουμε ξαναδεί από την κουβανική κρίση των πυραύλων του 1962. Το φάσμα του πυρηνικού πολέμου, που στοίχειωσε την παιδική μου ηλικία, εμφανίζεται ανησυχητικά ρεαλιστικό σήμερα. Εν τω μεταξύ, η αυξανόμενη πόλωση και οι ακραίες ιδεολογίες απειλούν τις πολυμερείς διακρατικές σχέσεις, θεμέλιο της παγκόσμιας συνεργασίας και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να γίνουν ακόμη χειρότερα τα πράγματα, μια ακραία συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας στα χέρια των πολυεθνικών και των δισεκατομμυριούχων διαβρώνει τη δημοκρατική διακυβέρνηση και στερεί από τα κράτη βασικά έσοδα για τη χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια έκθεση της Oxfam αποκαλύπτει τη σκοτεινή πραγματικότητα: κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκε κατά 46%, ενώ ο πλούτος του φτωχότερου μισού πληθυσμού του κόσμου μειώθηκε κατά 2,5%

Τέτοιες ειδήσεις αρκούν για να κάνουν τον οποιονδήποτε να θέλει να κοιτάξει μακριά και να μην διαβάσει τίποτα. Ωστόσο, δεν έχουν χαθεί όλα. Υπάρχουν πεδία όπου η αλλαγή «ριζώνει» κι αυτά αφορούν όχι μόνο πρωτοβουλίες βάσης για την προστασία των θυμάτων και του περιβάλλοντος, αλλά και αξιοσημείωτη πρόοδο στο πλαίσιο της πολυμερούς διπλωματίας παγκοσμίως. 

Τον Σεπτέμβριο του 2024, τα κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) συμφώνησαν σε έναν νέο οδικό χάρτη με στόχο την αναζωογόνηση των πολυμερών σχέσεων. Το «Σύμφωνο για το Μέλλον» επιδιώκει να εκσυγχρονίσει τις δομές της παγκόσμιας διακυβέρνησης ώστε να αντικατοπτρίζουν τις πραγματικότητες του εικοστού πρώτου αιώνα. Οι παγκόσμιοι ηγέτες έχουν δεσμευτεί να δημιουργήσουν μηχανισμούς ικανούς να αντιμετωπίσουν τις σημερινές προκλήσεις και να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες του αύριο. Ο πρωταρχικός στόχος είναι ένα μέλλον πιο ασφαλές, ειρηνικό, δίκαιο, χωρίς αποκλεισμούς, βιώσιμο, με στοιχεία ευημερίας. 

Αυτές οι δεσμεύσεις έχουν ήδη αρχίσει να μεταφράζονται σε απτή δράση. Στα τέλη Οκτωβρίου 2024, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τη Σύμβαση-Πλαίσιο για τη Διεθνή Φορολογική Συνεργασία. Αυτή η εξέλιξη αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς ένα δικαιότερο, παγκόσμιο φορολογικό σύστημα ικανό να συγκεντρώσει τους πόρους που χρειάζονται όλες οι χώρες για να κλείσουν τα αναπτυξιακά κενά, να καταπολεμήσουν την ανισότητα και να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Οι διαπραγματεύσεις για αυτό το πλαίσιο θα ξεκινήσουν μέσα στο 2025, με την εφαρμογή των σχετικών προβλέψεων να αναμένεται έως το 2027.

Αυτή η πρόοδος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αποφασιστικότητα των αναπτυσσόμενων χωρών και των αναδυόμενων οικονομιών. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες διαπραγματεύσεων στον ΟΗΕ, αυτά τα κράτη έχουν στηρίξει τις προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση του παγκόσμιου φορολογικού συστήματος και είναι πλέον έτοιμα να εξασφαλίσουν μια δικαιότερη κατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων και να αποθαρρύνουν φορολογικές πολιτικές που υπονομεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Νωρίτερα το 2024, στη σύνοδο κορυφής των G20 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, υπό την προεδρία της Βραζιλίας, οι ηγέτες των 20 πιο ανεπτυγμένων οικονομιών προχώρησαν σε μια δήλωση που προανήγγειλε μια σημαντική ανακάλυψη στην επιδίωξη μιας δίκαιης και προοδευτικής φορολογίας, ανοίγοντας το δρόμο για να λογοδοτούν οι δισεκατομμυριούχοι και να διασφαλίζεται ότι πληρώνουν το δίκαιο μερίδιο των φόρων τους.

Η επιβολή ενός ελάχιστου, παγκόσμιου φόρου στις πολυεθνικές εταιρείες, μαζί με την ενίσχυση της διαφάνειας μέσω της δημόσιας αναφοράς των εταιρικών κερδών, αποτελούν κρίσιμα βήματα προς μια πιο δίκαιη οικονομία. Η Αυστραλία έδειξε πρόσφατα ότι τέτοια μέτρα είναι εφικτά, υιοθετώντας τον πρώτο νόμο διεθνώς που απαιτεί τη δημόσια αναφορά φόρων και κερδών ανά χώρα από πολυεθνικές εταιρείες.

Η ενίσχυση της παγκόσμιας φορολογικής συνεργασίας είναι απαραίτητη για τον «εξοπλισμό» όλων των κρατών με τους πόρους που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των δίδυμων κρίσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κλιματικής αλλαγής. Το σημερινό, διεθνές φορολογικό σύστημα, απαρχαιωμένο και άδικο, δίνει τη δυνατότητα στις εταιρείες και στους εξαιρετικά πλούσιους να αποφεύγουν τις ευθύνες τους. Μια σύμβαση-πλαίσιο του ΟΗΕ προσφέρει μια πολλά υποσχόμενη πορεία προς τα εμπρός και η Νότια Αφρική, ως νέα προεδρεύουσα χώρα των G20, ακολουθεί το παράδειγμα της Βραζιλίας προς την κατεύθυνση της πίεσης για την εφαρμογή της σύμβασης. 

Αν και αυτές οι εξελίξεις μπορεί να μην είναι αρκετές για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ενημέρωση, προσφέρουν ωστόσο μια αχτίδα ελπίδας. Η πρόοδος είναι δυνατή και ας κάνουμε το 2025 μια χρονιά όπου θα κινηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση.