Άγγελος Βαρβαρούσης – Κλίμα και Εκλογές: Q&A

Άγγελος Βαρβαρούσης
Ερευνητής Ramon y Cajal, Διευθυντής στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα "Αποανάπτυξη - Οικoλογία, Οικονομικά, και Πολιτικές" του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Επιστημών και Τεχνολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης.

1. Ποιοι είναι οι πιο κρίσιμοι τομείς ώστε η Ελλάδα να κάνει τα βήματα που χρειάζεται την επόμενη τετραετία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης;

Η κλιματική κρίση είναι ένα πολυεπίπεδο παγκόσμιο ζήτημα που ξεπερνά τα όρια οποιασδήποτε χώρας και απαιτεί διεθνή συντονισμό και δράση. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει πως η κλιματική κρίση επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο όλες τις περιοχές και τους πληθυσμούς του πλανήτη, ούτε και πως ο απαιτούμενος διεθνής συντονισμός μπορεί να υποκαταστήσει τις αναγκαίες δράσεις και διαβουλεύσεις σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Κάθε χώρα οφείλει να εξερευνήσει τόσο τους παράγοντες που την καθιστούν ευάλωτη στις κλιματικές αλλαγές (πχ στην περίπτωση της Ελλάδας ραγδαία αύξηση των ημερών καύσωνα, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ερημοποίηση κτλ.) όσο και τους ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους η ίδια συμβάλλει στην κλιματική αποσταθεροποίηση, σε μια προσπάθεια να χαράξει μια αποτελεσματική και κοινωνικά δίκαιη και αποδεκτή πορεία επίλυσης του σύνθετου αυτού προβλήματος.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που θα πρέπει να γίνει απολύτως σαφές είναι πως η κλιματική κρίση και η αντιμετώπισή της είναι ένα θέμα πολιτικό και όχι ένα θέμα τεχνικής φύσεως που μπορεί να επιλυθεί αποκλειστικά με περισσότερη και καλύτερη «πράσινη» τεχνολογία. Με βάση τα επιστημονικά ευρήματα, σήμερα δεν υπάρχει ούτε μια χώρα παγκοσμίως που να βρίσκεται σε ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μονοπάτι, παρά τις πάρα πολλές και σημαντικές τεχνολογικές βελτιώσεις και εφευρέσεις.

Επίσης, υπάρχει έντονος προβληματισμός για το κατά πόσο οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ μπορούν να αποτελέσουν οδηγό βιωσιμότητας για την κάθε χώρα και για τον πλανήτη συνολικά μιας και δίνουν περισσότερη έμφαση σε αναπτυξιακούς στόχους και λιγότερο σε στόχους περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Έχουν περάσει πάνω από 35 χρόνια από τότε που το πρόβλημα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής συζητείται ευρέως και παρόλα αυτά η συνολική επιβάρυνση από τις εκπομπές του άνθρακα παραμένει σε ανοδική πορεία, τόσο στον Παγκόσμιο Βορρά όσο και στον Παγκόσμιο Νότο.

Όσο η συζήτηση παραμένει εγκλωβισμένη στον διπλό στόχο της επίτευξης και οικονομικής ανάπτυξης και οικολογικής βιωσιμότητας έχουμε λίγες ελπίδες να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση. Πρέπει να ανοίξει μια πιο ευρεία και τολμηρή πολιτική συζήτηση για το πως μπορούμε να ευημερήσουμε με ταυτόχρονη μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα μέσα στην επόμενη τετραετία θα πρέπει να επεξεργαστεί βιώσιμες πολιτικές για τα εξής:

• Δημιουργία ενός δίκαιου συστήματος ικανοποίησης των βασικών αναγκών όλων των πολιτών που να μην είναι άμεσα συνδεδεμένο με αναπτυξιακούς στόχους αλλά να βασίζεται στη φορολόγηση ρυπογόνων δραστηριοτήτων και στην οικονομική αναδιανομή. Κρίσιμες σε αυτό το πεδίο είναι οι συζητήσεις για το “Καθολικό Βασικό Εισόδημα και το Εισόδημα Φροντίδας”. ¹
• Επαναπροσδιορισμός του τι συνιστά καλή ζωή και κοινωνική ευημερία μακριά από το κυρίαρχο αφήγημα που συνδέει ευθέως τα παραπάνω με την ολοένα και περισσότερη κατανάλωση υλικών αγαθών και το κυνήγι της διαρκούς οικονομικής μεγέθυνσης. Ευρεία κοινωνική διαβούλευση και υιοθέτηση πιο πλουραλιστικών δεικτών (εκτός του ΑΕΠ) για την μέτρηση της κοινωνικής ευημερίας κατά τα πρότυπα της τελευταίας έκθεσης του World Happiness Index.
• Ενεργειακή μετάβαση προς μορφές καθαρής ενέργειας με ταυτόχρονη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω: α) δημοκρατική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη χωροθέτηση έργων ΑΠΕ χωρίς την παράκαμψή τους στο όνομα της εθνικής ασφάλειας και ανάπτυξης, το σημερινό Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ είναι ανεπαρκές, β) ανάπτυξη τεχνολογιών ΑΠΕ κατάλληλων για το ευαίσθητο μεσογειακό και νησιωτικό περιβάλλον, με ειδικά κονδύλια για σχετική έρευνα και συνεργασία με άλλες χώρες της Μεσογείου, γ) περιορισμός της μεταφοράς περιβαλλοντικού κόστους από τις περιοχές που καταναλώνεται η ενέργεια (πόλεις, τουριστικές περιοχές, βιομηχανικές περιοχές) προς τις περιοχές που παράγεται (συνήθως απαξιωμένες περιοχές της υπαίθρου που υποβαθμίζονται περαιτέρω). Χωροθέτηση με κριτήριο την εγγύτητα παραγωγής/κατανάλωσης, δ) διασφάλιση της διατροφικής κυριαρχίας και σχετικής αυτονομίας της χώρας η οποία δεν πρέπει να υποβαθμίζεται εις βάρος της παραγωγής ενέργειας μετατρέποντας μεγάλα τμήματα αγροτικής γης σε πεδία βιομηχανικής ανάπτυξης ΑΠΕ, ε) σεβασμός σε χώρους περιβαλλοντικής, πολιτισμικής και αισθητικής αξίας, το αίτημα για καθαρότερη παραγωγή ενέργειας δεν μπορεί να στρέφεται εναντίων των τοπικών οικοσυστημάτων και κοινοτήτων, στ) ενίσχυση της κοινοτικής παραγωγής ενέργειας μέσω ενεργειακών κοινοτήτων, ζ) ανάπτυξη δημοσίων συστημάτων ΜΜΜ σε όλη τη χώρα και όχι επιδότηση ατομικών υβριδικών ² ή ηλεκτροκίνητων μέσων (ιδιαίτερα πολυτελών αυτοκινήτων, σκαφών, και ιδιωτικών αεροπλάνων).
• Εμβάθυνση της συνεργασίας της Ελλάδας με τις υπόλοιπες χώρες της Μεσογείου οι οποίες αντιμετωπίζουν παρόμοιες επιπτώσεις από την κλιματική κρίση και κοινή έρευνα και δράση για θεσμούς και πολιτικές που να μπορούν να υποστηρίξουν μια δίκαιη και κοινωνικά και οικολογικά βιώσιμη πράσινη μετάβαση.
• Στρατηγικό πλάνο αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας με αποφυγή κάθε οικονομικής μονοκαλλιέργειας (π.χ. τουρισμός, ΑΠΕ) και διαποικίληση των τομέων οικονομικής δραστηριότητας με έμφαση στους πιο «καθαρούς» περιβαλλοντικά τομείς.
• Ανάδειξη του προβλήματος της υπεραστικοποίησης και του αποπληθυσμού της υπαίθρου, αλλαγή μοντέλου σχεδιασμού του χώρου με περισσότερη συμμετοχή των πολιτών, και ενίσχυση μιας πιο ισόρροπης πληθυσμιακής ανάπτυξης.

2. Γιατί είναι τόσο σημαντικοί και πως αφορούν την καθημερινότητα των πολιτών;

Όλοι οι παραπάνω τομείς και στόχοι είναι κρίσιμοι γιατί αναδεικνύουν την πολυεπίπεδη φύση της κλιματικής κρίσης, πολιτικοποιούν τη συζήτηση γύρω από τη βιωσιμότητα, δεν αρκούνται σε απλοϊκές και τελικά αναποτελεσματικές στρατηγικές του παρελθόντος, και αντιμετωπίζουν το πρόβλημα σε διάφορες κλίμακες χωρίς να ρίχνουν το βάρος ούτε στις ατομικές επιλογές ούτε και σε κάποια αφηρημένη και απροσδιόριστη χρονικά και χωρικά τεχνολογική αποκάλυψη.

Μια τέτοια συζήτηση και στοχοθεσία μπορεί να επηρεάσει θετικά τις ζωές της πλειονότητας των πολιτών, εμπνέοντας την υιοθέτηση πιο υπεύθυνων προσωπικών στάσεων και επαναπροσδιορίζοντας το τι είναι καλή ζωή με τρόπο κοινωνικό και συλλογικό και όχι ατομοκεντρικό. Έτσι, μεσοπρόθεσμα δυναμώνει η κοινωνική αλληλεγγύη καθώς και η εμπιστοσύνη στους θεσμούς η οποία, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, έχει διαρραγεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες.

3. Με δεδομένο ότι η επόμενη βουλή θα έχει καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, με ποια κριτήρια το εκλογικό σώμα μπορεί να αξιολογήσει τα πολιτικά κόμματα;

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αξιολογηθεί συνολικά η διάθεση των πολιτικών κομμάτων για ριζικές αλλαγές οι οποίες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των άλλων πολλών προβλημάτων που απορρέουν ή συνδέονται με αυτήν (πχ. ερημοποίηση αγροτικών εκτάσεων, αύξηση θανάτων από αυξημένες θερμοκρασίες, κίνδυνος παράκτιων περιοχών, κλιματική μετανάστευση κτλ.).

Εκτός από την ρητορική του κάθε πολιτικού σχηματισμού για τα περιβαλλοντικά ζητήματα θα πρέπει να αξιολογηθεί και η ικανότητά του να συνδέει αυτά τα ζητήματα με ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες, καθώς και να έχει ένα πλάνο που να δείχνει ικανό να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη ρίζα του και όχι να περιορίζεται σε διακηρύξεις πράσινων επενδύσεων οι οποίες τις περισσότερες φορές ουδεμία σχέση έχουν με την οικολογική βιωσιμότητα παρά μόνο με τη διατήρηση της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου.

4.Τελικά υπάρχει η αναγκαία πληροφορία για να μπορέσει να αποκωδικοποιήσει ο/η ψηφοφόρος τις θέσεις των κομμάτων για την κλιματική κρίση;

Όχι. Δυστυχώς στην Ελλάδα η συζήτηση για την κλιματική κρίση και τις πολλαπλές της συνέπειες έχει συστηματικά απαξιωθεί υπό το βάρος των πολλαπλών κρίσεων των τελευταίων 15 ετών, ενώ μια σειρά παγκόσμιων οικολογικών κινημάτων (Extinction Rebellion, Fridays for Future κ.α.) δεν κατόρθωσαν να έχουν μετρήσιμο αντίκτυπο εντός της χώρας. Ωστόσο, έχουν υπάρξει σημαντικές πρωτοβουλίες, κυρίως από μικρότερες άτυπες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες, οι οποίες θα πρέπει να αναδειχθούν και να αποτελέσουν οδηγό για την ενίσχυση της συζήτησης και της διάχυσής της στα προγράμματα των πολιτικών κομμάτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής.