Παναγιώτης Πανούτσος Ταλκόβσκι: «Το ελληνικό ποδόσφαιρο αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις στη διασφάλιση ενός ασφαλούς και συμπεριληπτικού περιβάλλοντος για όλους»

Παναγιώτης Πανούτσος Ταλκόβσκι
Εξειδικευμένος επιστήμονας στον τομέα της Αθλητικής Ακεραιότητας (Sports Integrity) και ιδρυτής/διευθυντής της EAGLE Sports Integrity Services. Έχει δουλέψει στο Economist Group και στα World Athletics καθώς και σε μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις φορέων όπως η UEFA. Στην Ελλάδα διετέλεσε υπεύθυνος εκπαίδευσης του Εθνικού Οργανισμού Καταπολέμησης του Ντόπινγκ (Ε.Ο.ΚΑ.Ν) και είναι πιστοποιημένος manager εκπαίδευσης από το WADA. 

Δημήτρης Ραπίδης
Υπεύθυνος Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων και Πολιτικός Ερευνητής ΕΤΕΡΟΝ

Ποια είναι η σχέση ποδοσφαίρου και ντόπινγκ; 

 Το ποδόσφαιρο, όπως και όλα τα ανταγωνιστικά αθλήματα, έχει άμεση σχέση με το ντόπινγκ, καθώς η χρήση απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων μπορεί να επηρεάσει τη φυσική απόδοση των παικτών, την υγεία τους, αλλά και την ακεραιότητα του αθλήματος. Η FIFA και οι εθνικές ομοσπονδίες συνεργάζονται στενά με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Καταπολέμησης του Ντόπινγκ (WADA) για να διασφαλίσουν τον καθαρό ανταγωνισμό μέσω προγραμμάτων ελέγχων, εκπαίδευσης και αυστηρών ποινών για τους παραβάτες. Οι ποδοσφαιριστές υποβάλλονται σε ελέγχους τόσο εντός όσο και εκτός αγώνων, με τους διεθνείς ελέγχους σε διοργανώσεις της UEFA να πραγματοποιούνται από την ίδια την ευρωπαϊκή ομοσπονδία, ενώ οι εγχώριοι έλεγχοι γίνονται από τις αντίστοιχες εθνικές αρχές, όπως ο ΕΟΚΑΝ στην Ελλάδα.

Τι ορίζουμε ως ντόπινγκ; Ποιες και πόσες είναι οι παραβάσεις που αναγνωρίζονται διεθνώς, καθώς και οι σχετικές κυρώσεις; 

Ως ντόπινγκ ορίζεται η διάπραξη μίας ή περισσοτέρων παραβάσεων των κανόνων αντιντόπινγκ, όπως αυτές ορίζονται στο Άρθρο 2 του Κώδικα του WADA. Οι αθλητές ή άλλα πρόσωπα υποχρεούνται να γνωρίζουν τι συνιστά παράβαση κανόνα αντιντόπινγκ, καθώς και τις ουσίες και τις μεθόδους που περιλαμβάνονται στον κατάλογο απαγορευμένων. Οι 11 παραβάσεις που ορίζει ο WADA περιλαμβάνουν: την παρουσία απαγορευμένης ουσίας ή μεταβολιτών στο δείγμα ενός αθλητή, τη χρήση ή απόπειρα χρήσης απαγορευμένης ουσίας ή μεθόδου, την αποφυγή ή άρνηση υποβολής σε δειγματοληψία, την παραβίαση των κανόνων εντοπισμού (whereabouts failure), την παραποίηση της διαδικασίας ελέγχου, την κατοχή απαγορευμένων ουσιών ή μεθόδων, τη διακίνηση ή απόπειρα διακίνησης τέτοιων ουσιών, τη χορήγηση απαγορευμένων ουσιών σε αθλητή, τη συνέργεια ή την υποβοήθηση παραβιάσεων, την απαγορευμένη σύμπραξη με αποκλεισμένα πρόσωπα, καθώς και τις πράξεις που αποθαρρύνουν την αναφορά παραβάσεων ή που επιδιώκουν αντίποινα κατά όσων αποκαλύπτουν τέτοιες παραβάσεις.

Οι κυρώσεις για παραβάσεις ντόπινγκ δεν αφορούν μόνο τους αθλητές, αλλά μπορούν να επεκταθούν και σε άλλους εμπλεκόμενους στο αθλητικό περιβάλλον, όπως προπονητές, γιατρούς, φυσιοθεραπευτές, συμπαίκτες και παράγοντες συλλόγων, αν αποδειχθεί ότι ενθάρρυναν, διευκόλυναν ή απέκρυψαν περιπτώσεις ντόπινγκ. Παράλληλα, όταν δύο ή περισσότεροι παίκτες μιας ομάδας βρεθούν θετικοί σε απαγορευμένες ουσίες, η ομάδα μπορεί να τιμωρηθεί με αφαίρεση τίτλων, βαριές οικονομικές ποινές ή ακόμη και αποκλεισμό από διοργανώσεις, όπως το Champions League και τα εθνικά πρωταθλήματα.

Υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τελευταία χρόνια; 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Πολ Πογκμπά, ο οποίος βρέθηκε θετικός σε τεστοστερόνη τον Αύγουστο του 2023, μετά από έλεγχο που έγινε σε αγώνα της Γιουβέντους. Η τεστοστερόνη είναι μια ουσία που ενισχύει τη μυϊκή δύναμη και την αντοχή, γεγονός που την καθιστά απαγορευμένη από τον WADA. Ο Πογκμπά τέθηκε σε προσωρινό αποκλεισμό και αντιμετωπίζει τον κίνδυνο πολυετούς τιμωρίας, κάτι που θα μπορούσε να σημάνει το τέλος της καριέρας του στο υψηλό επίπεδο.

Η χρήση απαγορευμένων ουσιών στο ποδόσφαιρο περιλαμβάνει διάφορες κατηγορίες ουσιών, όπως αναβολικά στεροειδή, διεγερτικά (π.χ. αμφεταμίνες, εφεδρίνη, κλπ), ερυθροποιητίνη (EPO) που αυξάνει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων, διουρητικά και παράγοντες απόκρυψης, αυξητική ορμόνη (HGH), κορτικοστεροειδή, βήτα-2 αγωνιστές, οξυγονωτικούς παράγοντες και ακόμα πιο εξελιγμένες μεθόδους, όπως το γενετικό και κυτταρικό ντόπινγκ. Ορισμένες από αυτές τις ουσίες μπορεί να εισέλθουν στον οργανισμό των αθλητών ακόμη και ακούσια, μέσω μολυσμένων συμπληρωμάτων διατροφής. Για τον λόγο αυτό, οι ποδοσφαιρικές ομάδες πλέον αποστέλλουν δειγματοληπτικά τα συμπληρώματα που χρησιμοποιούν οι αθλητές τους για ελέγχους σε εξειδικευμένα εργαστήρια, ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν περιέχουν απαγορευμένες ουσίες.

Σε επίπεδο ελέγχων στο άθλημα, σε ποιο επίπεδο βρισκόμαστε τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς;

Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΚΑΝ, το ποδόσφαιρο ήταν το άθλημα με τον μεγαλύτερο αριθμό ελέγχων ντόπινγκ στην Ελλάδα. Σε διεθνές επίπεδο, κατά τη σεζόν 2023/24, συλλέχθηκαν 3.939 δείγματα στο πλαίσιο των διασυλλογικών και εθνικών διοργανώσεων της UEFA, εκ των οποίων 2.888 ήταν έλεγχοι εντός διοργάνωσης και 1.055 εκτός διοργάνωσης. Οι τέσσερις διασυλλογικές διοργανώσεις ανδρών και γυναικών αντιπροσώπευσαν 1.809 ελέγχους, με το μεγαλύτερο ποσοστό να πραγματοποιείται στο UEFA Champions League. Στο UEFA EURO 2024 στη Γερμανία, πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι ντόπινγκ μετά από κάθε έναν από τους 51 αγώνες, με τουλάχιστον τέσσερις παίκτες ανά ομάδα να υποβάλλονται σε έλεγχο και τα δείγματα να αναλύονται σε εργαστήριο διαπιστευμένο από τον WADA. Όλα τα δείγματα αναλύθηκαν εντός 48 ωρών από τη συλλογή τους και θα διατηρηθούν για δέκα χρόνια, επιτρέποντας μελλοντικούς επανελέγχους, σε περίπτωση που αναπτυχθούν νέες τεχνικές ανίχνευσης. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να επιβληθούν μεταχρονολογημένες ποινές αν ανιχνευθούν απαγορευμένες ουσίες σε επανεξέταση.

Παράλληλα, η UEFA, μέσω του προγράμματος UEFA HatTrick, χρηματοδοτεί εκπαιδευτικά προγράμματα για την καταπολέμηση του ντόπινγκ. Όλοι οι έλεγχοι διεξάγονται από τους υπεύθυνους ελέγχου ντόπινγκ της UEFA (DCOs), μια ομάδα 56 ιατρών που υποβάλλονται σε τακτικούς ελέγχους για τη διασφάλιση της ποιότητας των ελέγχων ντόπινγκ. Οι νέοι υπεύθυνοι ελέγχου ντόπινγκ ακολουθούν ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με τις επτά από τις δέκα νέες προσθήκες στην ομάδα των DCOs τα τελευταία δύο χρόνια να είναι γυναίκες.

 Ποιες είναι οι επαγγελματικές συνέπειες του ντόπινγκ για έναν αθλητή, αλλά και οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες ευρύτερα; 

 Το ντόπινγκ στο ποδόσφαιρο έχει σοβαρές επαγγελματικές και κοινωνικές συνέπειες, επηρεάζοντας όχι μόνο την καριέρα του αθλητή αλλά και τη φήμη του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Ένας ποδοσφαιριστής που βρίσκεται θετικός σε απαγορευμένες ουσίες αντιμετωπίζει πειθαρχικές, οικονομικές, νομικές και ηθικές επιπτώσεις που μπορούν να καταστρέψουν την επαγγελματική του πορεία και να πλήξουν ανεπανόρθωτα τη δημόσια εικόνα του.

 Σε επαγγελματικό επίπεδο, η πρώτη και πιο άμεση συνέπεια είναι ο αποκλεισμός από αγωνιστικές δραστηριότητες. Ένας ποδοσφαιριστής που εντοπίζεται θετικός σε έλεγχο ντόπινγκ τιμωρείται με προσωρινό αποκλεισμό και, εφόσον επιβεβαιωθεί η παράβαση, μπορεί να δεχθεί ποινή αποκλεισμού που κυμαίνεται από έξι μήνες έως τέσσερα χρόνια, ανάλογα με τη σοβαρότητα της περίπτωσης και το ιστορικό του. Σε περιπτώσεις υποτροπής, ο αποκλεισμός μπορεί να είναι ισόβιος. Κατά τη διάρκεια της τιμωρίας του, ο παίκτης δεν μπορεί να αγωνιστεί σε επίσημες διοργανώσεις, να προπονείται με την ομάδα του ή να συμμετέχει σε οποιαδήποτε ποδοσφαιρική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να χάνει πολύτιμο αγωνιστικό χρόνο και να τίθεται εκτός ανταγωνισμού.

 Η απώλεια εσόδων είναι εξίσου καταστροφική συνέπεια για έναν ποδοσφαιριστή που εμπλέκεται σε σκάνδαλο ντόπινγκ. Τα περισσότερα συμβόλαια των επαγγελματικών ομάδων περιλαμβάνουν ρήτρες που επιτρέπουν τη διακοπή της συνεργασίας σε περίπτωση παραβίασης κανονισμών ντόπινγκ. Έτσι, ένας ποδοσφαιριστής μπορεί να βρεθεί ξαφνικά χωρίς ομάδα και χωρίς πηγή εισοδήματος. Επιπλέον, χάνει μπόνους απόδοσης, διαφημιστικά έσοδα και συμφωνίες χορηγίας, καθώς οι εταιρείες δεν θέλουν να συνδέσουν το όνομά τους με έναν αθλητή που έχει αμαυρωμένη φήμη. Η καταστροφή της εικόνας του στο ευρύ κοινό έχει μακροχρόνιες συνέπειες, καθώς ακόμη και αν επιστρέψει στους αγωνιστικούς χώρους, η αντίληψη των φιλάθλων, των συλλόγων και των χορηγών για εκείνον δεν θα είναι ποτέ η ίδια. 

Πέρα από τις οικονομικές και αγωνιστικές συνέπειες, ένας ποδοσφαιριστής που εμπλέκεται σε υπόθεση ντόπινγκ μπορεί να αντιμετωπίσει και νομικές επιπτώσεις. Σε πολλές χώρες, η χρήση ή η διακίνηση απαγορευμένων ουσιών στον αθλητισμό θεωρείται ποινικό αδίκημα και μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα ή ακόμα και φυλάκιση, ειδικά αν αποδειχθεί ότι ο αθλητής συμμετείχε σε οργανωμένο κύκλωμα ή προμήθευσε άλλους με απαγορευμένες ουσίες. Παράλληλα, οι ομάδες μπορούν να κινηθούν νομικά εναντίον του, διεκδικώντας αποζημιώσεις για ζημία που υπέστησαν λόγω της συμμετοχής του σε παράνομες πρακτικές. Ακόμη και αν η ποινή του αθλητή ολοκληρωθεί, η προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασής του παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Οι περισσότερες ομάδες αποφεύγουν να υπογράψουν συμβόλαια με παίκτες που έχουν στιγματιστεί από υποθέσεις ντόπινγκ, καθώς θεωρούνται ρίσκο τόσο για την απόδοση της ομάδας όσο και για τη δημόσια εικόνα της. Αν ο αθλητής θελήσει να συνεχίσει την καριέρα του ως προπονητής ή παράγοντας, το παρελθόν του μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στην αξιοπιστία και την αποδοχή του.

 Εκτός από τις επαγγελματικές συνέπειες, το ντόπινγκ στο ποδόσφαιρο έχει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις. Το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα με παγκόσμια απήχηση και οι ποδοσφαιριστές θεωρούνται πρότυπα για εκατομμύρια φιλάθλους, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους νέους που θέλουν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο. Όταν ένας αθλητής εμπλέκεται σε υπόθεση ντόπινγκ, χάνει την κοινωνική αποδοχή και την εμπιστοσύνη του κόσμου. Οι φίλαθλοι αισθάνονται προδομένοι και αποδοκιμάζουν τον παίκτη, ενώ πολλές φορές η κοινή γνώμη είναι αμείλικτη, οδηγώντας τον σε κοινωνική απομόνωση. Η επιρροή τέτοιων περιστατικών στη νεολαία είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς στέλνουν το μήνυμα ότι η επιτυχία μπορεί να επιτευχθεί μέσω παρατυπιών και αθέμιτων μέσων, αυξάνοντας τον κίνδυνο διάδοσης του ντόπινγκ στις μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες.

Παράλληλα, κάθε σκάνδαλο ντόπινγκ σε κορυφαίο επίπεδο αμαυρώνει την εικόνα του ποδοσφαίρου ως άθλημα. Οι φίλαθλοι αρχίζουν να αμφισβητούν την εγκυρότητα των αγώνων και τις επιτυχίες παικτών και ομάδων, με αποτέλεσμα να μειώνεται η εμπιστοσύνη τους στο ίδιο το άθλημα. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τη δημοτικότητά του, να μειώσει τα έσοδα από εισιτήρια, τηλεοπτικά δικαιώματα και χορηγίες και να απομακρύνει μεγάλους επενδυτές που θέλουν να διατηρήσουν μια «καθαρή» εταιρική εικόνα. 

Το ντόπινγκ έχει επίσης σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στον αθλητή. Η δημόσια διαπόμπευση, η απώλεια της καριέρας του και η απομόνωση από το ποδόσφαιρο μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος, κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές. Πολλοί αθλητές που τιμωρούνται για ντόπινγκ δυσκολεύονται να διαχειριστούν την πτώση τους από την κορυφή και σε ορισμένες περιπτώσεις καταφεύγουν σε εθισμούς ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

 Παρότι το ποδόσφαιρο είναι ένα από τα αθλήματα με τους περισσότερους ελέγχους ντόπινγκ, τα ποσοστά θετικών δειγμάτων είναι μικρότερα σε σύγκριση με άλλα αθλήματα αντοχής και δύναμης, γεγονός που δείχνει ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο εκτεταμένο όσο αλλού. Ωστόσο, η ανάγκη για συνεχή επιτήρηση, αυστηρούς ελέγχους και εκπαιδευτικά προγράμματα παραμένει επιτακτική, ώστε να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα του αθλήματος και να αποφευχθούν φαινόμενα που θα μπορούσαν να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στο ποδόσφαιρο. Η πρόληψη και η εκπαίδευση των αθλητών από μικρή ηλικία, η αυστηρή επιβολή των κανονισμών και η προώθηση μιας καθαρής αθλητικής κουλτούρας είναι τα βασικά εργαλεία που μπορούν να εξασφαλίσουν το μέλλον του ποδοσφαίρου μακριά από το ντόπινγκ. 

Τι μορφές κακοποίησης έχουμε στο ποδοσφαιρικό περιβάλλον; 

 Στο ποδοσφαιρικό περιβάλλον, οι μορφές κακοποίησης που μπορούν να επηρεάσουν αθλητές, προπονητές, φιλάθλους και άλλους εμπλεκόμενους είναι ποικίλες και συχνά δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές. Η ανάγκη για ένα ασφαλές αθλητικό περιβάλλον είναι επιτακτική, καθώς οι επιπτώσεις της κακοποίησης είναι σοβαρές τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. 

1. Σωματική Κακοποίηση: Αυτή περιλαμβάνει ενέργειες που προκαλούν σωματική βλάβη στους αθλητές, όπως υπερβολική προπόνηση χωρίς επαρκή ξεκούραση, χρήση βίας ως μέσο πειθαρχίας ή αγνόηση τραυματισμών. Τέτοιες πρακτικές μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρούς τραυματισμούς και μακροχρόνια προβλήματα υγείας.
2. Ψυχολογική Κακοποίηση: Περιλαμβάνει συμπεριφορές που υπονομεύουν την αυτοεκτίμηση και την ψυχική υγεία των αθλητών, όπως ταπεινωτικά σχόλια, συνεχής κριτική, απειλές και εκφοβισμός. Αυτές οι πρακτικές μπορούν να οδηγήσουν σε άγχος, κατάθλιψη και απομάκρυνση από το άθλημα.
3. Σεξουαλική Κακοποίηση και Παρενόχληση: Αφορά ανεπιθύμητες σεξουαλικές ενέργειες ή προτάσεις προς τους αθλητές. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η υπόθεση του πρώην προέδρου της Ισπανικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, Λουίς Ρουμπιάλες, ο οποίος κατηγορείται για μη συναινετικό φιλί στην ποδοσφαιρίστρια Τζένι Ερμόσο κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής του Παγκοσμίου Κυπέλλου Γυναικών το 2023. Η εισαγγελέας ζήτησε την καταδίκη του για σεξουαλική επίθεση και εξαναγκασμό, προτείνοντας ποινή φυλάκισης δυόμισι ετών και χρηματική ποινή 100.000 ευρώ .
4. Παραμέληση: Η αδυναμία παροχής της απαραίτητης φροντίδας στους αθλητές, όπως η αγνόηση ιατρικών αναγκών, η έλλειψη κατάλληλης διατροφής ή η μη παροχή ασφαλών εγκαταστάσεων. Αυτή η μορφή κακοποίησης μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την απόδοση των αθλητών.
5. Οικονομική Εκμετάλλευση: Χρήση της εικόνας ή των πόρων ενός αθλητή χωρίς τη συγκατάθεσή του ή χωρίς σωστή αποζημίωση. Στο ποδόσφαιρο, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την υπογραφή άδικων συμβολαίων ή την εκμετάλλευση νεαρών ταλέντων χωρίς δίκαιη αμοιβή.
6. Διακρίσεις: Διαφορετική μεταχείριση αθλητών λόγω φύλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού ή αναπηρίας. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό γυναικών από την διοίκηση ανδρικών ομάδων ή την έλλειψη προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρίες.

Είναι όλες οι μορφές βίας ορατές; Ή όχι;  

Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι πολλές μορφές κακοποίησης δεν είναι άμεσα ορατές. Ψυχολογικές πιέσεις, οικονομική εκμετάλλευση και διακρίσεις μπορεί να μην είναι εμφανείς, αλλά έχουν βαθιές επιπτώσεις στην ευημερία των αθλητών. Η δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος στον αθλητισμό είναι απαραίτητη για την προστασία όλων των συμμετεχόντων και τη διασφάλιση της ακεραιότητας του αθλήματος.

Πείτε μας λίγα παραπάνω πράγματα για το ζήτημα της ακεραιότητας και του ασφαλούς αθλητισμού, αλλά και της κακοποίησης των αθλητών επίσης.  

Ο ασφαλής αθλητισμός είναι πυλώνας για τη σωματική και ψυχική υγεία, την ευημερία και την ακεραιότητα όλων των εμπλεκομένων. Επίσης, προάγει τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη, την ευχαρίστηση από τη συμμετοχή και τον αμοιβαίο σεβασμό. Οι βασικοί λόγοι που δείχνουν τη σημασία του ασφαλούς αθλητισμού περιλαμβάνουν την προστασία από κακοποίηση, την προώθηση της ισότητας και της συμπερίληψης και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και της ηθικής στον αθλητισμό. 

Πρέπει να σημειωθεί ότι η κακοποίηση στον αθλητισμό επηρεάζει την ψυχική και σωματική υγεία των αθλητών. Πολλοί εγκαταλείπουν την καριέρα τους, και οι νέοι αθλητές επηρεάζονται ακόμη περισσότερο. Μια μεγάλη μελέτη στην Ευρώπη (Hartill et al., 2021) εξέτασε 10.302 αθλητές από έξι χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστρία και η Ισπανία, δείχνοντας ανησυχητικά αποτελέσματα:

• 75% είχαν βιώσει τουλάχιστον μία μορφή διαπροσωπικής βίας πριν τα 18.
• 65% ανέφεραν ψυχολογική βία.
• 44% υπέστησαν σωματική βία.
• 35% ανέφεραν σεξουαλική βία χωρίς επαφή.
• 20% είχαν υποστεί σεξουαλική βία με επαφή (Hartill et al., 2021).

Αυτά τα στοιχεία δείχνουν την ανάγκη για καλύτερα μέτρα για την ασφάλεια στον αθλητισμό. 

Ας δούμε αυτούς τους λόγους πιο αναλυτικά:

1. Προστασία Σωματικής και Ψυχικής Υγείας: Ο ασφαλής αθλητισμός διασφαλίζει ότι οι αθλητές προστατεύονται από σωματική κακοποίηση, τραυματισμούς και ψυχολογικές συνέπειες, όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Η διατήρηση της υγείας τους είναι καθοριστικής σημασίας για την ευημερία και τη μακροχρόνια συμμετοχή τους στις αθλητικές δραστηριότητες (Mountjoy et al., 2016; Stirling & Kerr, 2013). Έρευνες δείχνουν ότι οι αθλητές σε τοξικά περιβάλλοντα έχουν υψηλότερους κινδύνους ψυχικών προβλημάτων, όπως διαταραχές διατροφής (Gulliver et al., 2012).
2. Ανάπτυξη Ασφαλούς και Υποστηρικτικού Περιβάλλοντος: Ένα ασφαλές αθλητικό περιβάλλον βοηθά τους συμμετέχοντες να εξελίσσονται χωρίς φόβο κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης. Ένα υποστηρικτικό και προστατευτικό πλαίσιο ενισχύει την αυτοπεποίθηση και καλλιεργεί την αίσθηση του «ανήκειν» (Battaglia et al., 2024).
3. Πρόληψη Κακοποίησης και Παρενόχλησης: Η εφαρμογή πολιτικών για την ασφάλεια στον αθλητισμό βοηθά στην πρόληψη συμπεριφορών όπως η σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση και η παρενόχληση. Αυτές οι πολιτικές προστατεύουν ευάλωτους συμμετέχοντες, ιδίως παιδιά και νέους αθλητές, δημιουργώντας περιβάλλον που προάγει την ασφάλεια και την ευημερία (Parent & Fortier, 2018; Alexander et al., 2011). Μια ανασκόπηση πρακτικών προστασίας σε νεαρούς αθλητές έδειξε ότι η εκπαίδευση και σαφείς μηχανισμοί αναφοράς μειώνουν τα περιστατικά κακοποίησης (Battaglia et al., 2024).
4. Το «Ευ Αγωνίζεσθαι» στην Πράξη: Χωρίς ασφαλή αθλητισμό, οι αρχές του “ευ αγωνίζεσθαι” δεν εφαρμόζονται, καθώς η δικαιοσύνη και ο σεβασμός αμφισβητούνται. Ο ασφαλής αθλητισμός είναι απαραίτητος για δίκαιο ανταγωνισμό με κανόνες που τηρούνται και συμμετέχοντες με ηθικές αξίες. Η έλλειψη ασφαλούς περιβάλλοντος υπονομεύει την εμπιστοσύνη των αθλητών και της κοινωνίας στον αθλητισμό (UNESCO 2024; IOC, 2024).
5. Συμπερίληψη Ευάλωτων Ομάδων: Ένας ασφαλής αθλητικός χώρος είναι ίσος και προσιτός για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης ή σωματικής ικανότητας. Ένα τέτοιο περιβάλλον βοηθά τη συμμετοχή χωρίς αποκλεισμούς και προάγει την αποδοχή και τον σεβασμό (United Nations Department of Economic and Social Affairs). Επίσης, τα προγράμματα συμπερίληψης στον αθλητισμό βοηθούν στην κοινοτική συνοχή και μειώνουν την κοινωνική απομόνωση (Hoye et al., 2012).
6. Ενίσχυση Ψυχικής Ανθεκτικότητας και Αυτοεκτίμησης: Ο ασφαλής αθλητισμός ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα και την αυτοεκτίμηση των αθλητών, προσφέροντάς τους ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι θετικές σχέσεις με συναθλητές και προπονητές ενδυναμώνουν την ικανότητα διαχείρισης προκλήσεων στον αθλητισμό και στη ζωή (Stirling & Kerr, 2013; Thelwell et al., 2008).
7. Ενίσχυση Εμπιστοσύνης και Υποστήριξης Χορηγών: Η ύπαρξη ασφαλούς περιβάλλοντος ενισχύει την εμπιστοσύνη του κοινού και προσελκύει χορηγίες. Όταν τηρούνται οι κανόνες της ασφάλειας, οι οργανισμοί μεγαλώνουν την αξιοπιστία τους και τη φήμη τους, τόσο τοπικά όσο και διεθνώς. Οι χορηγοί συνδέουν την υποστήριξή τους με ασφαλή περιβάλλοντα, κάτι που ανοίγει ευκαιρίες συνεργασίας (Mountjoy et al., 2016; Schinke et al., 2023).
8. Μείωση Οικονομικών Κινδύνων για Οργανισμούς: Η εφαρμογή πολιτικών ασφαλούς αθλητισμού μειώνει τους οικονομικούς κινδύνους για ομάδες και ομοσπονδίες, αποτρέποντας νομικές διαφορές και απώλειες χορηγιών. Μελέτες δείχνουν πως οι επενδύσεις σε μέτρα ασφαλείας μειώνουν τις πιθανότητες οικονομικών προβλημάτων (IOC, 2024; Dugalić, 2011).

Ειδικά για το ποδόσφαιρο τώρα, ποια ζητήματα αντιμετωπίζει το άθλημα;

Η ασφάλεια στον αθλητισμό αποτελεί θεμελιώδη αρχή για τη διασφάλιση ενός υγιούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος για όλους τους εμπλεκόμενους. Στην Ελλάδα, το ποδόσφαιρο αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σε ζητήματα ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων της ψυχολογικής βίας, των διακρίσεων, των ακατάλληλων αθλητικών εγκαταστάσεων, της έλλειψης ισότητας ευκαιριών και της ανεπαρκούς θεσμικής προστασίας των αθλητών και άλλων συμμετεχόντων.

Συνοπτικά έχουμε τα εξής θέματα:

1. Ψυχολογική Βία και Τοξικά Περιβάλλοντα: Ένα από τα πλέον διαδεδομένα προβλήματα στο ελληνικό ποδόσφαιρο είναι η ψυχολογική πίεση που υφίστανται οι αθλητές, τόσο από το προπονητικό προσωπικό όσο και από τους συμπαίκτες τους. Παρωχημένες προπονητικές μέθοδοι, οι οποίες συχνά περιλαμβάνουν εξευτελιστικές πρακτικές και ακραία μορφή πειθαρχίας, συνεχίζουν να εφαρμόζονται, δημιουργώντας ένα τοξικό περιβάλλον. Η ψυχολογική βία, που εκδηλώνεται μέσα από υποτιμητικά σχόλια, διαρκή πίεση για απόδοση και ταπεινωτικές πρακτικές, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των αθλητών, οδηγώντας σε άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και, σε πολλές περιπτώσεις, εγκατάλειψη του αθλητισμού.
2. Σεξισμός και Διακρίσεις στο Αθλητικό Περιβάλλον: Οι περιπτώσεις σεξισμού παραμένουν έντονες στο ελληνικό ποδόσφαιρο, επηρεάζοντας γυναίκες αθλήτριες, προπονήτριες και διοικητικά στελέχη. Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκαταλήψεις και περιορισμένες ευκαιρίες σε ηγετικούς ρόλους, ενώ οι γυναικείες ποδοσφαιρικές ομάδες δεν έχουν την ίδια προβολή και στήριξη με τις ανδρικές. Το γυναικείο ποδόσφαιρο στην Ελλάδα δεν έχει εξασφαλίσει την απαιτούμενη ισότητα όσον αφορά στη χρηματοδότηση, την τηλεοπτική κάλυψη και τις αθλητικές υποδομές, γεγονός που περιορίζει την ανάπτυξή του και αποτρέπει τη συμμετοχή περισσότερων γυναικών.
3. Έλλειψη Ασφαλών Αθλητικών Εγκαταστάσεων: Ένα διαχρονικό πρόβλημα του ελληνικού αθλητισμού αφορά τις ανεπαρκείς και συχνά επικίνδυνες αθλητικές εγκαταστάσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, τα γήπεδα και οι προπονητικές εγκαταστάσεις δεν πληρούν τις προδιαγραφές ασφαλείας, με αποτέλεσμα οι αθλητές να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο τραυματισμών. Η αδυναμία συντήρησης και εκσυγχρονισμού των αθλητικών υποδομών δημιουργεί επιπλέον εμπόδια στην ανάπτυξη ενός ασφαλούς αθλητικού περιβάλλοντος.
4. Διακρίσεις κατά της ΛΟΑΤΚΙ+ Κοινότητας στον Αθλητισμό: Οι αθλητές και τα στελέχη που ανήκουν στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στον χώρο του ελληνικού ποδοσφαίρου. Ο φόβος της απόρριψης, της στοχοποίησης και των διακρίσεων αποτρέπει πολλούς από το να εκφράσουν ανοιχτά την ταυτότητά τους. Η έλλειψη σαφών πολιτικών συμπερίληψης και προστασίας καθιστά το ποδοσφαιρικό περιβάλλον μη φιλόξενο για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, περιορίζοντας έτσι τη δυνατότητα ίσης συμμετοχής.
5. Περιπτώσεις Σεξουαλικής Παρενόχλησης: Η σεξουαλική παρενόχληση στον ελληνικό αθλητισμό ήρθε στο προσκήνιο ιδιαίτερα μετά τις αποκαλύψεις της Ολυμπιονίκη Σοφίας Μπεκατώρου. Παρότι η υπόθεσή της έδωσε ώθηση στο ελληνικό #MeToo, οι θεσμικές αλλαγές που ακολούθησαν δεν αξιοποιήθηκαν επαρκώς από τους αρμόδιους φορείς για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού προστασίας και πρόληψης.

Ποιο είναι το θεσμικό πλαίσιο για όλα τα παραπάνω κρίσιμα θέματα που αναφέρατε; Σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε; 

Ενώ στις περισσότερες δυτικές χώρες υπάρχουν εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια σαφείς κανονισμοί και μηχανισμοί safeguarding, στην Ελλάδα η θεσμική αντιμετώπιση του ζητήματος βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού κατέθεσε και ψηφίστηκε από τη Βουλή νομοθετική διάταξη για τη δημιουργία του θεσμού του «Υπεύθυνου Ασφάλειας και Ευημερίας». Ο ρόλος του θα είναι να διαχειρίζεται ζητήματα που αφορούν την πρόληψη και αντιμετώπιση σωματικής, ψυχολογικής και σεξουαλικής κακοποίησης στις αθλητικές ομοσπονδίες. Πρός τη θετική κατεύθυνση είναι και τα μνημόνια συνεργασίας της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού για τον Ασφαλή Αθλητισμό  με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και τη Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού . Επιπλέον, η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού εποπτεύει τη Διαρκή Επιτροπή Αντιμετώπισης της Βίας (Δ.Ε.Α.Β.), η οποία έχει ως αρμοδιότητα την καταπολέμηση της βίας στον αθλητισμό.

Σχετικά με την Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (ΕΠΟ) και την Superleague;

Η Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (ΕΠΟ) έχει αναπτύξει διαδικασίες για την εφαρμογή του ασφαλούς αθλητισμού όπως η πολιτική προστασίας παιδιού, ενώ διαθέτει και αρμόδιο υπεύθυνο. Παράλληλα, η Superleague, στο πλαίσιο των διαδικασιών αδειοδότησης των ΠΑΕ, ζητά τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών δράσεων για την προώθηση του ασφαλούς αθλητισμού από τις ομάδες της.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της EAGLE Sports Integrity Services, το οποίο υλοποιείται για την ΠΑΕ ΑΕΚ. Το πρόγραμμα αυτό επικεντρώνεται στην εκπαίδευση αθλητών, γονέων, προπονητών, διοικητικών στελεχών και υποστηρικτικού προσωπικού των Ακαδημιών και του δικτύου της ομάδας σε θέματα ασφάλειας και προστασίας στον αθλητισμό. 

Το ελληνικό ποδόσφαιρο αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά τη διασφάλιση ενός ασφαλούς και συμπεριληπτικού περιβάλλοντος για όλους τους εμπλεκόμενους. Η ψυχολογική βία, οι διακρίσεις, οι ανεπαρκείς εγκαταστάσεις, η ανισότητα των φύλων και η αδυναμία θεσμικής αντιμετώπισης της σεξουαλικής παρενόχλησης αποτελούν κρίσιμα ζητήματα που απαιτούν άμεση δράση. Παρότι έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα προς την υιοθέτηση ενός θεσμικού πλαισίου safeguarding, η Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί σε σχέση με τις διεθνείς πρακτικές. Η ενίσχυση της εκπαίδευσης, η υιοθέτηση αυστηρών πολιτικών προστασίας και η συνεργασία μεταξύ φορέων είναι απαραίτητα στοιχεία για τη διαμόρφωση ενός αθλητικού περιβάλλοντος που θα προάγει την ακεραιότητα, την ασφάλεια και την ίση συμμετοχή όλων.