Έμφυλες ανισότητες και η αμηχανία της GenZ

Νεφέλη Μυρωδιά
Eπικεφαλής του προγράμματος Onassis AiR

Η πρόσφατη πανελλήνια έρευνα ‘Gender Divide’, που διεξήχθη από το Eteron σε συνεργασία με το King’s College London, αναδεικνύει τις βαθιές ρίζες των έμφυλων ανισοτήτων στην ελληνική κοινωνία. Η έρευνα επιβεβαιώνει μια σειρά από εμπεδωμένες αντιλήψεις σχετικά με τη θέση των γυναικών και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στην Ελλάδα σήμερα. 

Πατριαρχία, αγάπη μου

Η έρευνα προσφέρει μερικά σημαντικά ευρήματα. Πρώτον, βλέπουμε μία ευρύτερη αποδοχή ότι η ελληνική κοινωνία είναι μια πατριαρχική κοινωνία με το 75,1% του δείγματος να συμφωνεί ή μάλλον να συμφωνεί. Ενδεικτική είναι και απόκλιση μεταξύ των απαντήσεων ανδρών και γυναικών με το 68,7% των ανδρών να συμφωνούν ή μάλλον να συμφωνούν έναντι 81,4% των γυναικών.

Τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη διευρυμένη αντίληψη ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο σεξουαλικής παρενόχλησης και σωματικής κακοποίησης, με ποσοστά που αγγίζουν το 79,5% και 79,4% αντίστοιχα. Τα στοιχεία αυτά αντικατοπτρίζουν την εκτεταμένη διάσταση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών, όπως αποτυπώθηκε και σε πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ, 2022-23), καταδεικνύοντας τις ανησυχητικές διαστάσεις του φαινομένου και την επείγουσα ανάγκη για θεσμικές παρεμβάσεις και μέτρα πρόληψης.

Παράλληλα, η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι παραδοσιακοί ρόλοι φύλου εξακολουθούν να είναι ισχυρά παγιωμένοι στην ελληνική κοινωνία. Οι γυναίκες φαίνεται να αναλαμβάνουν, όπως δείχνουν και άλλες πρόσφατες μελέτες (Eurostat, 2019), δυσανάλογα το βάρος της φροντίδας των μελών της οικογένειας και των οικιακών εργασιών, γεγονός που ενισχύει την αναπαραγωγή της έμφυλης ανισότητας. Αυτή η διπλή επιβάρυνση περιορίζει τις ευκαιρίες των γυναικών για επαγγελματική εξέλιξη και πλήρη εργασιακή απασχόληση, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην αναπαραγωγή των ανισοτήτων σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Στο εργασιακό περιβάλλον, ο κυρίαρχος ρόλος των ανδρών τόσο σε διευθυντικές θέσεις όσο και το μισθολογικό χάσμα μεταξύ γυναικών και ανδρών παραμένουν, παρά τα επίμονα φεμινιστικά αιτήματα και τα σχέδια δράσης της ΕΕ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2023). Αν και τα στοιχεία αυτής και άλλων ερευνών σε σχέση με τις ανισότητες που βιώνουν οι γυναίκες είναι αποκαλυπτικά, το 51,6% των ανδρών δηλώνει ότι οι γυναίκες υπερβάλλουν όσον αφορά τις αδικίες που υφίστανται στην Ελλάδα λόγω φύλου. 

Παρά τη δυστοπική αυτή εικόνα, η έρευνα αποτυπώνει μια καλύτερη κατανόηση των όρων που αφορούν στις έμφυλες ανισότητες, όπως ο φεμινισμός, η πατριαρχία, η γυναικοκτονία, η τοξική αρρενωπότητα. Η αποδοχή των όρων αυτών από ευρύτερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας μπορεί να αποτελέσει υπό προϋποθέσεις ένα πρώτο βήμα προς τη συνειδητοποίηση των ανισοτήτων και των διαφορετικών μορφών τους και τη συλλογική αντιμετώπισή τους. Ακόμα, καταγράφεται η αντίληψη ότι οι φυλετικές διακρίσεις έχουν κατά κάποιο τρόπο βελτιωθεί τα τελευταία 20 χρόνια. Η πεποίθηση αυτή, αν και σημαντική, πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.

Ιδιαίτερη σημασίας είναι το γεγονός ότι για τους ερωτηθέντες ότι σημαντικοί θεσμοί όπως το κράτος, τα κόμματα, οι επιχειρήσεις, και τα ΜΜΕ δεν προωθούν την ισότητα των φύλων. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζεται η σχετική συμβολή του εκπαιδευτικού συστήματος στην εξισορρόπηση των έμφυλων ανισοτήτων, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει κλειδί για τον καλύτερο σχεδιασμό στοχευμένων πολιτικών για την ισότητα των φύλων ήδη από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Τι συμβαίνει με την GenZ;

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούν οι αποκλίσεις που εντοπίζονται στην έρευνα στις απαντήσεις της νεότερης γενιάς, 17-24 ετών, σε σύγκριση με τη σχετική σύμπνοια που παρατηρείται σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες και κυρίως τις 25-34 και 35-44 ετών. Για την GenZ, τα στερεότυπα που συνδέονται με τους παραδοσιακούς ρόλους φύλου φαίνονται όλο και λιγότερο κατάλληλα ή σχετικά με τις καθημερινές τους εμπειρίες. Ειδικότερα, η GenZ έχει χαρακτηριστεί ως η γενιά με τις πιο προοδευτικές πεποιθήσεις ως προς την ρευστότητα του φύλου (Twenge, 2024) και κατανοεί καλύτερα όρους όπως η woke κουλτούρα (32,3% των 17-24 ετών γνωρίζει τον όρο σε σχέση με τον μέσο όρο του δείγματος στο 23,3%) ή η τοξική αρρενωπότητα (81,8% των 17-24 ετών κατανοεί τον όρο σε σύγκριση με τον μέσο όρο στο 66%). 

Στις περιπτώσεις αυτές, θα είχε αξία να δούμε και τη συγκριτική εικόνα στις απαντήσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών αυτής της ηλικιακής κλίμακας, ώστε να διαπιστωθεί αν ακολουθούμε και στην Ελλάδα τη γενικότερη τάση που αποτυπώθηκε πρόσφατα σε αντίστοιχη έρευνα στη Μ. Βρετανία για το χάσμα απόψεων μεταξύ γυναικών και ανδρών της GenZ όσον αφορά στις έμφυλες ανισότητες. Η έρευνα που διεξήχθη από το King’s College London και την Ipsos (Ipsos, 2024a) ανέδειξε μια αυξανόμενη απόκλιση στις στάσεις απέναντι στον φεμινισμό, την αρρενωπότητα και την ισότητα των φύλων μεταξύ νεαρών ανδρών και γυναικών. 

Συγκεκριμένα, οι νεαροί άνδρες της GenZ φαίνεται να είναι πιο συντηρητικοί όταν πρόκειται για θέματα ισότητας μεταξύ των φύλων και αισθητά λιγότερο θετικοί από τις νεαρές γυναίκες σχετικά με τον αντίκτυπο του φεμινισμού (Ipsos, 2024b), ενώ πιστεύουν, σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους άντρες μεγαλύτερης ηλικίας, ότι ο φεμινισμός έχει κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Αντίθετα, οι νεαρές γυναίκες της GenZ φαίνονται περισσότερο αφοσιωμένες στις φεμινιστικές ιδέες και στην υποστήριξη της έμφυλης ισότητας. Τα φαινόμενα αυτά, πέρα από το ότι αποτελούν έναν πραγματικό κίνδυνο διχασμού μεταξύ των φύλων για τη νέα γενιά, αποτυπώνονται και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα από την αναπαραγωγή παγκοσμίως συγκεκριμένων προτύπων αρρενωπότητας που επηρεάζουν και την GenZ στην Ελλάδα. Η αποξένωση που συχνά αισθάνονται οι νεαροί άνδρες της γενιάς αυτής από τη δημόσια συζήτηση για τα φεμινιστικά ζητήματα, καθώς και η αυξανόμενη εξάρτηση από τις διαδικτυακές πλατφόρμες στην καθημερινή τους ζωή θα μπορούσαν να εξηγήσουν και την απάντηση στην έρευνα ‘Gender Divide’ σχετικά με τη μοναξιά: το 39,1% των 17-24 ετών θεωρεί ότι είναι πιο πιθανό το αίσθημα της μοναξιάς να ισχύει για τους άνδρες, έναντι του 4,8% που θεωρεί ότι είναι πιθανό να ισχύει για τις γυναίκες. 

Εντύπωση προκαλούν στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, οι απαντήσεις σχετικά με την πατριαρχική κοινωνία και την τιμωρία των εγκλημάτων έναντι των γυναικών. Στην ερώτηση αν η ελληνική κοινωνία είναι πατριαρχική, συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί μόνο το 68,8%, ποσοστό που είναι το χαμηλότερο μεταξύ όλων των υπόλοιπων ηλικιακών ομάδων. Επιπλέον, ενώ το 97% των 17-24 ετών δηλώνει ότι γνωρίζει τη σημασία του όρου γυναικοκτονία μόνο το 55,8% θεωρεί ότι τα εγκλήματα σε βάρος γυναικών πρέπει να τιμωρούνται αυστηρότερα. Τέλος, το 30,5% των ερωτηθέντων μεταξύ 17 και 24 ετών θεωρεί ότι σε 20 χρόνια από σήμερα θα είναι δυσκολότερο ή πολύ δυσκολότερο να είσαι άνδρας παρά γυναίκα (σε σύγκριση με το 19,2% του μέσου όρου), ενισχύοντας ακόμη περισσότερο την αίσθηση σύγχυσης και του αποκλεισμού που πιθανόν να βιώνουν οι νεαροί άνδρες στην νέα αυτή εποχή της woke κουλτούρας.

Συμπερασματικά, η παρούσα έρευνα προσφέρει μια πολύπλευρη εικόνα των έμφυλων ανισοτήτων και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην Ελλάδα σήμερα. Αποδεικνύει ότι υπάρχουν ακόμη βαθιά ριζωμένες παθογένειες στην ελληνική κοινωνία σχετικά με την έμφυλη ισότητα που σχετίζονται με συστημικά και δομικά εμπόδια που αναπαράγονται εν μέρει και στις νεότερες γενιές με διαφορετικές μορφές που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση. Ταυτόχρονα όμως αναδεικνύεται μια αισιόδοξη προοπτική ως προς την πιθανότητα καλύτερης κατανόησης και άμβλυνσης τους τα επόμενα χρόνια. Προϋπόθεση γι’ αυτό, είναι τα πολύτιμα αυτά στοιχεία να λειτουργήσουν ως καταλύτης για την ανάπτυξη στοχευμένων πολιτικών για την προώθηση μιας ισότιμης και δίκαιης κοινωνίας.