Ευρωαπάθεια και η Ανθεκτικότητα του Κέντρου

Ποιο είναι το νόημα των Ευρωεκλογών; Για τους Ευρωπαίους αξιωματούχους και γραφειοκράτες οι Ευρωεκλογές είναι το έναυσμα για ένα καινούργιο γύρο διαπραγματεύσεων για την στελέχωση των κορυφαίων διοικητικών θέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η προεδρία της Επιτροπής, του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου.

Για τους ηγέτες των κρατών­­­-μελών, οι Ευρωεκλογές καθιστούν μια θεσμικά ελεγχόμενη αξιολόγηση και δημοσκόπηση των πεπραγμένων τους όσων αφορά τις εγχώριες πολιτικές για την μετανάστευση, το κράτος πρόνοιας, την υγεία, το περιβάλλον και την οικονομική ανάπτυξη. 

Για τους ψηφοφόρους και πολίτες των κρατών μελών το νόημα των Ευρωεκλογών είναι πιο σύνθετο και αμφισβητούμενο. Σύμφωνα με τα εκλογικά αποτελέσματα μπορούμε να εξάγουμε δυο διαφορετικά και συνάμα αλληλένδετα συμπεράσματα. 

Πρώτον, η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη σηματοδοτεί την απόρριψη της υποτιθέμενης τεχνοκρατικής προσέγγισης της δημόσιας διοίκησης και κυρίως του δημοκρατικού ελλείμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στον πολιτικό αντίποδα, η κοινοβουλευτική Αριστερά έχει βρεθεί στην δυσοίωνη θέση να υπερασπίζεται ένα θεσμικό status quo και έχει ταυτιστεί με το ιδεολογικό και επιχειρησιακό υπόβαθρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με άλλα λόγια, η κοινοβουλευτική Αριστερά με ελάχιστες εξαιρέσεις έχει ταυτιστεί  με την δημοσιονομική εξυγίανση, την ελεύθερη αγορά και την δημιουργία μιας Ευρώπης φρούριο με σκοπό την αναχαίτιση προσφυγικών ροών.

Παρά τις προβλέψεις για καθολική επικράτηση της ακροδεξιάς, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα διατήρησε την πλειοψηφία του με μικρές απώλειες. Στην Γαλλία και την Ιταλία τα ακροδεξιά κόμματα της Μαρίν Λεπέν και της Τζόρτζια Μελόνι ανακηρύχθηκαν νικητές, ενώ στην Γερμανία και την Ισπανία οι παραδοσιακές κεντροδεξιές δυνάμεις κατάφεραν να διατηρήσουν την κεντροδεξιά προοπτική της ΕΕ και την πλέον εύθραυστη κοινοβουλευτική της κυριαρχία. Η επινίκια δήλωση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εξυμνεί την ανθεκτικότητα του κέντρου και παράλληλα του αναθέτει τον ρόλο του πολιτικού ρυθμιστή για την περιθωριοποίηση των ακροδεξιών και ακροαριστερών κομμάτων. Το κέντρο στο οποίο αναφέρεται η Πρόεδρος της Επιτροπής είναι διατιθέμενο και ανάλογα τις απαιτήσεις υποχρεωμένο να παραμερίσει πιθανές ιδεολογικές και προγραμματικές διαφορές μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών, Σοσιαλδημοκρατών και Πρασίνων προκειμένου να διατηρήσει την φίλο Ευρωπαϊκή πλειοψηφία και ηγεμονία του στο κοινοβούλιο. 

Το δεύτερο συμπέρασμα των Ευρωεκλογών προέρχεται από όσα παρέλειψε να αναφέρει η Πρόεδρος της Επιτροπής. Το κέντρο μπορεί να είναι ανθεκτικό αλλά η συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών σε αυτήν την εκλογική διαδικασία συνεχίζει να υποχωρεί. Η συμμετοχή στις Ευρωεκλογές έχει παγιωθεί σε ένα ποσοστό κοντά στο 51%. Κράτη-μέλη όπως η Κροατία, η Λιθουανία και η Ελλάδα κατέγραψαν ιστορικά ποσοστά αποχής στις πρόσφατες εκλογές.

Λαμβάνοντας υπόψη τα εκλογικά αποτελέσματα και την ιστορικά υψηλή αποχή, η Ελλάδα ως κράτος-μέλος αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση ευρωπαϊσμού, ευρωσκεπτικισμού και ευρωαπάθειας. Σε αντίθεση με άλλα κράτη-μέλη, η ακροδεξιά δεν σημείωσε σημαντική άνοδο. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται στην σύγκλιση θέσεων μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και ακροδεξιάς σε κρίσιμα ζητήματα όπως η στρατικοποίηση των συνόρων, η ποινικοποίηση της μετανάστευσης και του ασύλου. Επί πλέον, η Νέα Δημοκρατία  ως μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος έχει την δυνατότητα να απορροφάει και να προσελκύει Ευρωπαϊστές και Ευρωσκεπτικιστές ισορροπώντας μεταξύ εθνικισμού και διεθνισμού, τεχνοκρατίας και θρησκοληψίας.  

Παραδοσιακά, η Νέα Δημοκρατία ακολουθεί έναν συνδυασμό πολιτικών προσανατολισμένων στην ελεύθερη αγορά και μιας προσαρμοσμένης εκδοχής του κρατικού προστατευτισμού προκειμένου να διατηρήσει δεσμούς με το εγχώριο κεφάλαιο. Σε όλη της την πολιτική ιστορία, η Νέα Δημοκρατία ήταν το κόμμα των ευαγγελιστών της ελεύθερης αγοράς, της κεντροδεξιάς, των βασιλικών, και των απολογητών της χούντας. Η ιδεολογική ηγεμονία της Νέας Δημοκρατίας αντικατοπτρίζει πλήρως τον καινούργιο συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ κέντρου, ακροδεξιάς και Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε την αναμφισβήτητη δέσμευση της Νέας Δημοκρατίας και του ευρύτερου κέντρου για την διαρκή ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ιστορικά μεγάλη αποχή στις Ευρωεκλογές;

Η απουσία ενός οργανωμένου ευρωσκεπτικού κινήματος στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως στην πολιτιστική διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, η πολιτιστική πολιτική που ασκείται μέσω των θεσμών της ΕΕ δίνει την δυνατότητα στην Ελλάδα να συμπεριλαμβάνεται στον Δυτικό κόσμο και παράλληλα να διαφοροποιείται από γειτονικές χώρες που είτε είναι στο στάδιο ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή οι αιτήσεις τους για ένταξη έχουν απορριφθεί. H πολιτιστική και πολιτική ένταξη της Ελλάδας στην Δύση υπαγορεύει σε όλα τα κόμματα τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να ασκηθεί κριτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τους θεσμούς της. 

Η ιδιόμορφη υπερεθνική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ηγεμονία του κέντρου και η πολιτική και θεσμική ένταξη της Ελλάδας στο Δυτικό φιλελεύθερο περιβάλλον δυσκολεύει τους πολίτες να διαμορφώσουν η να αμφισβητήσουν μεμονωμένες πολιτικές. Το αποτέλεσμα είναι ότι οποιαδήποτε αντίθεση στην γενικότερη πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των συγκεκριμένων πολιτικών της  να παίρνει την μορφή της απάθειας και της εκλογικής αποχής.   

Η αποχή συνήθως περιγράφει τι συμβαίνει όταν μια ψηφοφόρος δεν προσέρχεται στις κάλπες την ημέρα των εκλογών. Η αιτιολόγηση της αποχής βασίζεται στην δυσπιστία των πολιτών ότι η ψήφος μπορεί να συμβάλει σε ουσιαστική κοινωνική και πολιτική αλλαγή και από την πεποίθηση ότι η ψήφος υποδηλώνει συναίνεση στο πολιτικό πρόγραμμα του δημοφιλέστερου ηγέτη και πολιτικού προγράμματος.  

Αν και οι παραπάνω αιτιολογήσεις μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε και να αναλύσουμε τη χαμηλή συμμετοχή στις πρόσφατες ευρωεκλογές, δεν πρέπει να αγνοήσουμε το ιστορικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο έχει διαμορφωθεί η σχέση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση  τα τελευταία δώδεκα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θεωρείται πλέον ως το κύριο όχημα για την ευημερία των πολιτών και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών. Αντιθέτως, η τιμωρητική δημοσιονομική πολιτική, το χρόνιο δημοκρατικό έλλειμμα των θεσμών και η άκριτη ευθυγράμμιση με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ έχουν διαμορφώσει ένα νέο πολιτικό περιβάλλον στο οποίο δεν υπάρχει πρωτοβουλία για μεταρρύθμιση εκ των έσω ή διάθεση για μια πλήρη απόρριψη του Ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού εγχειρήματος, μόνο απάθεια για το παρόν και το μέλλον για μια υπερεθνική δομή που στερείται όραμα και διέπεται από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.