Τετάρτη του Βιβλίου #3

Τετάρτη του Βιβλίου #3 // Το βιβλίο, αντικείμενο απωθημένης επιθυμίας, και η μάχη για τον νεοελληνικό λογοτεχνικό κανόνα στον ύστερο 19ο αιώνα

Ο  ύστερος 19ος αιώνας έχει χαρακτηριστεί η «εποχή του θριάμβου του εντύπου». Στην Ελλάδα, όπως και αλλού, το λογοτεχνικό έργο ορίστηκε αντιθετικά προς τις εφήμερες γραφές των ποικίλων εντύπων και βρήκε την ιδανική του μεσολάβηση στο βιβλίο. Ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943), ο οποίος επρόκειτο αργότερα να συνδέσει το όνομά του με τη θέσμιση του νεοελληνικού λογοτεχνικού κανόνα, υπερασπίστηκε στα κριτικά κείμενά του το βιβλίο ως ιδανικό σώμα του λογοτεχνικού λόγου. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στο βιβλίο ως σύμβολο τόσο της αυτονόμησης της τέχνης όσο και της οργανικής ενότητας του λογοτεχνικού έργου. Αυτό ακριβώς υπήρξε το σημείο εκκίνησης της φιλολογικής διαμάχης του με τον Μιχαήλ Μητσάκη (1863;-1916). Όντας ένας από τους πλέον παραγωγικούς εφημεριδογράφους της εποχής του, γράφοντας ποικίλα είδη κειμένων υπό διάφορα ψευδώνυμα, ο Μητσάκης βρήκε –στη διαμάχη του με τον Παλαμά– την ευκαιρία να υπερασπιστεί την εφήμερη γραφή και τη διασπορά έναντι του παραδείγματος του εκδόσιμου έργου ως οργανικού συνόλου. Η μελέτη της διαμάχης αυτής επιτρέπει να μελετηθούν πτυχές της κουλτούρας του εντύπου του ύστερου 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα, στο σεμινάριο, θα επικεντρωθούμε στις διαφορετικές χρήσεις της μεταφοράς του βιβλίου ως σώματος, τόσο στο παράδειγμα του παλαμικού οργανικισμού, όσο και στη μητσακική ποιητική της διασποράς. Επιπλέον, θα σχολιαστούν οι μεταπτώσεις αυτής της μεταφοράς στον λόγο του Μητσάκη, καθώς το τέλος του 19ου αιώνα έφερε την υπόσχεση –ή την απειλή– της υπέρβασης του εντύπου προς άλλα τεχνικά μέσα.

Η Αθηνά Μαρκοπούλου είναι διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η διατριβή της είχε θέμα την εκδοτική ιστορία των γραπτών του Μιχαήλ Μητσάκη και τη σχέση του με την κουλτούρα του εντύπου της εποχής του. Έχει συμμετάσχει ως ερευνήτρια σε προγράμματα ψηφιακής εκδοτικής του «Institut des Textes et Manuscrits modernes» (CNRS, Paris). Αποτελέσματα της έρευνάς της έχουν δημοσιευτεί στο Journal of Modern Greek Culture, στο Journal of Greek Media and Culture και στο περιοδικό Synthesis.

Το Εργαστήριο Ιστορίας του Βιβλίου (ΕΙΒ) του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών (ΕΚΠΑ) μελετά τους πολλαπλούς ρόλους του βιβλίου ως δίαυλο επικοινωνίας, πολιτισμικό αγαθό, υλικό αντικείμενο, εμπορική αξία, φορέα γνώσης και πηγή ευχαρίστησης. Ενδιαφέρεται για τη δημιουργική πλευρά της συγγραφής αλλά και για τις συνθήκες παραγωγής και διακίνησης του βιβλίου, τις πολιτικές χρήσεις του, την οικονομική του λειτουργία, το ψηφιακό του μέλλον.

Σε αυτό το ευρύ διεπιστημονικό πλαίσιο είναι πολύ σημαντικό να αναδειχθεί και να στηριχθεί η πρωτογενής έρευνα και να διασωθούν τεκμήρια και αρχεία για τα οποία δεν υπάρχει οργανωμένη μέριμνα καταγραφής και συντήρησης. Προσβλέπουμε σε συνεργασίες μεταξύ ερευνητών του βιβλίου από διάφορες γνωστικές περιοχές με στόχο να ενθαρρύνουμε την ανταλλαγή γνώσεων και ερωτημάτων, τη διάχυση των πορισμάτων της έρευνας και τη συγκρότηση ενός διακριτού ερευνητικού πεδίου γύρω από την ιστορία και τη δυναμική του βιβλίου.

Στον κύκλο συναντήσεων, που θα γίνονται μία Τετάρτη κάθε μήνα στον χώρο του Eteron (Λεωκορίου 38-40, Ψυρρή) στις 18:30, νέοι ερευνητές και υποψήφιοι διδάκτορες θα πάρουν τον λόγο για να παρουσιάσουν τις δικές τους προσεγγίσεις του βιβλίου σε διάφορες ιστορικές περιόδους και από ποικίλες αφετηρίες και αφορμές. Οι συναντήσεις είναι ανοικτές στους ερευνητές, τους επαγγελματίες του βιβλίου, και σε κάθε βιβλιόφιλο και φιλαναγνώστη που ενδιαφέρεται να τις παρακολουθήσει και να συμμετάσχει στις συζητήσεις μας.

Το πρόγραμμα των επόμενων σεμιναρίων έχει ως εξής:

• Τετάρτη 19 Ιουνίου 2024 – 18:30 / Αριστέα Κομνηνέλλη – Γαλλική πολιτιστική διπλωματία και βιβλίο: Η εφαρμογή της στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1920-1960